3.1. Созымдылық және деформация. Деформацияның түрлері.

Созымдылық бұл материалдың қираусыз үлкен қалдық деформацияға түсу қабілеттілігі. Созымдылық материалдың деформациясы кезінде пайда болады және жүргізіледі, қирау кезіндегі қалдық деформация шамасы материалда созымдылық мөлшері болып табылады. Белгілі дәрежеде материалдың созымдылығы беріктікке кері пропорционалды, бірақ олардың арасындағы қатынасты барлық кезде байқалмайды. Материалдың беріктігі мен созымдылығының өзгеруін деформациядан кейінгі күйдірілген күйінен байқауға болады. Деформация шамасын анықтау цилиндрлік стерженьді осьтік созу мысалымен жүргізіледі

Мұндай стержень беріктік пен созымдылық теориясында түсірілген күштің негізгі объектісі болып табылады. Түсірілген созу жүктемесінің ықпалынан деформацияланады: ұзындығы ұзарады, диаметр кішірейеді. Егер стержень ұзындығы l₀-дан n-ға дейін өссе, онда шартты салыстырмалы деформация мына формуламен есептелінеді:

(3.1)

Демек, деформация шамасы болып ұзартылған ұзындықтың l₀-ге қатынасынан тұрады. .

1-сурет. Аз деформацияның негізгі сипаттамаларының схемасы – ұзару және жылжу

3.2. Беріктікті анықтайтын әдістер. Беріктік қасиетті бағалау критерийі.

Беріктіліктің қасиеттері

Созуға сынауды зерттеу әдістерінің ішіндегі ең көп тарағаны болып табылады және әр түрлі тағайындалуы және машинаның механикалық қасиеттерін бағалауға және бақылауға болады.

Ерекшеліктері:

1) Алынған нәтижелердің оңай өңделуі және талдануы;

2) Бір тәжірибенің нәтижесі бойынша машинаның сапалық критериясы болып табылатын бірнеше механикалық сипатын анықтау мүмкіндігі.

Кемшілігі:

1 )сынау үлгілерінің қирауы.

Тәсіл жаңа машиналарды өңдеу кезінде олардың сипатын конструкциялық есептеу кезінде статикалық жүктелген тетікбөлшектердің өлшемдерін анықтау кезінде біртекті және әртекті деформацияға қабілеттілігін бағалау кезінде статикалық тетікбөлшектің термиялық өңдеу режимдері ұқсастығын тексеру кезінде қолдануға болады, бөлме температурасы кезіндегі созуға тәжірибені анықтайтын негізгі сипаттамаларға қысқа уақыттық,не статикалық беріктік жатады.

Жүктемеде және абсолютты ұзаруда үлгінің пошымы мен өлшеміне тәуелді болғандықтан материалдың сандық теңдеуін «жүктеме-абсолютты ұзару» машинаның диаграммасы бойынша құрастыруы мүмкін емес.

Практика кезінде оны сынаудың кәдімгі жүру жолымен сәйкес келмейтін «кернеу-салыстырмалы ұзару» диаграммасын ауыстырады. Бұл тек беріктік қасиеттердің сапалық бағалауына мүмкіндік береді.

1-сурет. Беріктік сипаттамаларды есептеуге арналған созылу диаграммасындағы сипатты нүктелер

3.3. Металдар мен қорытпалардың суықтай сынғыштығы.

 Суықтай сынғыштық деп болаттың теріс температурада (-30⁰С-тан төмен) мөрт қирауға бейімділігін айтады.

Аз перлитті болаттардың құрамында көміртегі мөлшері аз (0,10% дейін) болады, нәтижесінде бұл болаттардың құрамында перлиттің мөлшері азаяды. Ол болаттың соққы тұтқырлығының жоғарлауына, суықтай сынғыштық шегінің төмендеуіне ,және пісірілгіштіктің жақсаруын тудырады (мысалы, 09ГФБ болаты құрамында 0,09 % С).

Жұмыс істеу қабілетінің (біртіндеп тоқталудың) жойылу қасиеттері әртүрлі: қажу процестердің дамуы, тозу, үздіксіз созымды деформация, коррозия, сәуле таратудан (радиациядан) ісіну, т.б. Бұл процестер материалда біртіндеп қайтымсыз бүлінулердің болмауына және істен шығуына әкеліп соғады. Материалдың ұзақ сақталуын қамтамасыз ету үшін, оның қирау жылдамдығын қажетті мәндерге дейін төмендету қажет. Машиналардың көптеген тетікбөлшектері үшін (80 % астамы) қолданылатын материалдың қажуы арқылы бүлінуге (айналымды ұзақ тұрақтығымен) қарсыластығы немесе тозуға (тозуға беріктігі) төзімділігі анықталады. Сондықтан, тетікбөлшек материалының жұмыс істеу қабілетінің төмендеу себептерін егжей – тегжейлі қарастыру қажет.

№ 4 емтихан билеті