3. Біртекті деформация қандай себептермен созымдылық шаралары ретінде есептеулерде қолданылады.

Тәсіл жаңа машиналарды өңдеу кезінде олардың сипатын конструкциялық есептеу кезінде статикалық жүктелген тетікбөлшектердің өлшемдерін анықтау кезінде біртекті және әртекті деформацияға қабілеттілігін бағалау кезінде статикалық тетікбөлшектің термиялық өңдеу режимдері ұқсастығын тексеру кезінде қолдануға болады, бөлме температурасы кезіндегі созуға тәжірибені анықтайтын негізгі сипаттамаларға қысқа уақыттық,не статикалық беріктік жатады.

Жүктемеде және абсолютты ұзаруда үлгінің пошымы мен өлшеміне тәуелді болғандықтан материалдың сандық теңдеуін «жүктеме-абсолютты ұзару» машинаның диаграммасы бойынша құрастыруы мүмкін емес.

Практика кезінде оны сынаудың кәдімгі жүру жолымен сәйкес келмейтін «кернеу-салыстырмалы ұзару» диаграммасын ауыстырады. Бұл тек беріктік қасиеттердің сапалық бағалауына мүмкіндік береді.

4.1-сурет. Беріктік сипаттамаларды есептеуге арналған созылу диаграммасындағы сипатты нүктелер	4.2-сурет.Қирауға дейінгі серпімді аймағынан үлгі деформациясының процестердің схемасы

Бұл жағдайда өзгеретін қима кезіндегі өлшенетін жүктеме үлгінің бастапқы қимасына жатады. Мұндай кернеуді шартты кернеу деп атайды. Егер жүктеме шынайы қимаға жатса онда шынайы кернеу мәнін алуға болады. Шынайы кернеу диаграммасы материалда жүретін физикалық процестер туралы мәлімет береді және беріктік есептеулер үшін металдарды қысыммен өңдеу техникасында ерекше мәні бар. Созуға сынау кезінде материалдардың негізгі сипаттамасына келесілер жатады:

Тұрақсыздану шегі (физикалық) _т (_S), МПа – созатын жүктеменің елеулі ұлғаюынсыз ең аз кернеудегі үлгінің деформациясы. Бұл көрсеткіш мәнін айқындау қиын болғандықтан, көбінесе шартты тұрақсыздану шегі _0,2 қолданылады.

Пропорциональдық шегі (шартты) _б (_р), МПа – жүктеме мен ұзаруы арасындағы сызықтық тәуелділіктен ауытқу сондай шамаға жеткенде, бұл деформация қисығына Р_б нүктесінде жүргізілген жанаманың жүктемелер шүлдігімен құралған көлбеу бұрышының тангенсі сызықтық серпімді бөлімде өз мәнінің 50 ұлғайғандағы кернеу.

σ_пц = Р_пц/F₀. (4.1)

Серпімділік шегі (шартты) _0,05, МПа – деформация өлшеуішінің бөліміне тең үлгі аймағының ұзындығынан 0,05-ға жететін қалдықты ұзарудағы кернеу (басқа да дәлдікшектермен 0,005-ға дейін анықтауға болады және _0,01, _0,02 деп белгіленеді).

σ_упр = Р_упр/F₀. (4.2)

Аққыштық шегі (шартты) _0,2, МПа – үлгінің есепті l₀ ұзындығының 0,2 құрайтын қалдықты ұзаруындағы кернеу. Созу диаграммасында_0,2 мәнін анықтау үшін х шүлдігіне 0,002l₀қашықтығындағы k нүктесінен, серпімді деформация сызығымен қиылысқанша жарыспа жүргізіледі. у шүлдігіне кескіндегенде алынған _0,2 нүктесі шартты тұрақсыздану шегінің МПа мәнін анықтайды.

σ_т = Р_т/F₀. (4.3)

Үзілгеннен кейінгі салыстырмалы ұзару₅, ₁₀,  (үзілгендегі салыстырмалы ұзару) – үзілгеннен кейінгі үлгінің есепті ұзындығы dl₀ өсімшесінің бастапқы есепті ұзындығына l₀ қатынасымен анықталады. Салыстырмалы ұзару ₅ – үлгілер ұзындығының диаметріне 5 еселік қатынасымен; ₁₀ – 10еселік қатынасымен бөлінеді. Басқа да қатынастармен болады, мысалы, құймаларды сынауда - 2,5. АҚШ-та - 4 қатынас қолданы-лады.

Үзілгеннен кейінгі салыстырмалы тарылу,  үлгінің үзілген жеріндегі кесе-көлденең қимасы ауданының бастапқы кесе-көлденең қимасының ауданына қатынасының кішіреюі түрінде анықталады.

Үздіксіз созымды деформацияның шартты шегі – белгілітемпературада сынаудың белгіленген уақытында үлгінің берілген ұзаруына әкелетін кернеу (жиынтық немесе қалдық). Белгіленуі, мысалы, _0,2/100⁷⁰⁰, мұндағы 0,2-беріл-ген ұзаруы, ; 100-сынау уақыты, сағ; 700-сынау температурасы, ⁰С.

Созудың бұл сынаулары 1497-73^ МЕСТ тағайындалған әдістер бойынша, сол үлгіқалыпта белгіленген пошымдар мен өлшемдерге сәйкес цилиндрлі және тегіс үлгілерде жүргізіледі. Жоғары температураларда (1200⁰С дейін) созу сынаулары 9651-73 МЕСТ, төменгі (0100⁰С) – 11150 -75 МЕСТ, ұзақ беріктікке – 10145-62 МЕСТ, жұқа табақтар мен таспалардың сынауы (4 мм дейін) – 11701-66 МЕСТ, құбырлардікі 10006-73 МЕСТ, сымдыкі – 10446-63 МЕСТ, болат шыбықтардыкі – 12004-66 МЕСТ талаптарына сай жүргізіледі.

Уақытша кедергі (созғандағы беріктік шегі) _в, МПа- үлгінің қирау алдындағы ең үлкен жүктемеге сәйкес келетін және сынауға дейінгі оның кесе-көлденең қимасының бастапқы ауданына (Ғ₀) қатынасты кернеу.

σ_в = Р_в/F₀. (4.4)