1. Мартенситті беріктендірудің физикалық мәні.

Конструкциялық беріктік көбіне материалдың беткі қабатына тәуелді болады. Беттік шыңдау – болат бөлшектердің беттік беріктенуінің бір әдісі болып табылады.

Беттік шыңдау нәтижесінде бөлшектердің беткі қабатының қаттылығы жоғарылайды. Беттік шындалудың барлық түрлері үшін шыңдалу температурасына дейін бұйымның беттік қабатының қызуы мен жедел кезекті суытылуы ортақ болып табылады. Бұл тәсілдер детальді қыздыру әдісімен ерекшеленеді. Қыздыру тереңдігі арқылы беттік шыңдалу кезіндегі шыңдалған қабат қалыңдығы анықталады.

Оттекті - газ әрі оттекті - керосин жалынды қыздыруымен, газжалынды шыңдалу және бұйымдарды жоғары жиілікті токтармен (ЖЖТ) қыздыру, электротермиялық шыңдалу көптеген таралуларға ие.

Бетті механикалық беріктендірудің әдістерінің негізгі нұсқаулануы – шаршау беріктігін жоғарлату.

Механикалық беріктендірудің әдістері – беттік қабатты 0,2-0,4мм тереңдікке дейін тойтару.

2. Деформация түрлері. Шынайы және шартты деформация мәнін түсіндіріңіз.

Созымдылық қатты денелердің сыртқы жүктеме немесе ішкі кернеу ықпалынан қираусыз өз пошымы мен өлшемдерін өзгерту қасиеті және берілген ықпалды алып тастаған соң осы өзгерісті тұрақты сақтап қалуы. Созымдылық бұл материалдың қираусыз үлкен қалдық деформацияға түсу қабілеттілігі. Созымдылық материалдың деформациясы кезінде пайда болады және жүргізіледі, қирау кезіндегі қалдық деформация шамасы материалда созымдылық мөлшері болып табылады. Белгілі дәрежеде материалдың созымдылығы беріктікке кері пропорционалды, бірақ олардың арасындағы қатынасты барлық кезде байқалмайды. Материалдың беріктігі мен созымдылығының өзгеруін деформациядан кейінгі күйдірілген күйінен байқауға болады. Деформация шамасын анықтау цилиндрлік стерженьді осьтік созу мысалымен жүргізіледі.

Мұндай стержень беріктік пен созымдылық теориясында түсірілген күштің негізгі объектісі болып табылады. Түсірілген созу жүктемесінің ықпалынан деформацияланады: ұзындығы ұзарады, диаметр кішірейеді. Егер стержень ұзындығы l₀-дан n-ға дейін өссе, онда шартты салыстырмалы деформация мына формуламен есептелінеді:

(3.1)

Демек, деформация шамасы болып ұзартылған ұзындықтың l₀-ге қатынасынан тұрады. .

Практикада металдарды қысыммен өңдеуде шартты деформацияны емес нақты деформацияны анықтаған жөн. Демек, деформациялану процесінде дененің дене өлшемдерінің үздіксіз өзгеруін ұмытпау керек. Мысалы: егер ұзындықтың өсу процесін l₀…l_nбірнеше этаптарға бөлсек, онда бірінші этаптағы ұзару (l₁-l₀)/l₀ құрайды. Сонымен нақты ұзару

(3.2)

Ұзару есептелінетін бөлікті қысқартсақ Δ l→0 былай жазуға болады:

(3.3)

Ε және е арасындағы қатынас тең:

(3.4)

Шартты деформацияға қарағанда нақты деформациялау процесінің физикалық мәнін береді.

3.1-сурет. Аз деформацияның негізгі сипаттамаларының схемасы – ұзару және жылжу	3.2-сурет. Таза және жай жылжудың соңғы деформация схемасы

Деформация шамасын анықтаудың екінші критерийі ретінде жіңішкеруді қолданады. Ол мына формула бойынша есептелінеді:

мұнда F₀- деформацияға дейінгі үлгінің қима ауданы.F- деформациядан кейінгі аудан (кейде қима ауданының орнына дайындама қалындығы h алынады).

Ұзару мен жіңішкеруден басқа деформацияны жылжу бұрышымен β сипаттайды. Демек, бұл бастапқы тік бұрыштың өзгеретін бұрышы, оны радианмен өлшейді.