Балдық – рейтингтік жүйе бойынша қадам әрекетін бағалау

Қадамның максималды балы	Сандық эквиваленттегі балы	Пайыздық қатынасы	Дәстүрлі жүйедегі бағасы	Бағалау критерийлері
5,0	5,0-4,0	90-100	өте жақсы	қатесіз
	3,9-2,9	75-89	жақсы	екі қатеден көп емес
	2,8-1,8	50-74	қанағат-танарлық	үш қатеден көп емес
	1,7 төмен	0-49	қанағат-танарлықсыз	төрт қатеден көп
5,0	5,0-4,0	90-100	өте жақсы	қатесіз
	3,9-2,9	75-89	жақсы	екі қатеден көп емес
	2,8-1,8	50-74	қанағат-танарлық	үш қатеден көп емес
	1,7 төмен	0-49	қанағат-танарлықсыз	төрт қатеден көп

Ұсынылатын әдебиеттер

Коммуналдық гигиена бойынша

I. Негізгі:

1. Гигиена/ под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева М,ГЭОТАР, Медицина, 2001 – 608с.

2. А.А. Минх. Общая гигиена.- М.: «Медицина», 1984.- 479с.

3. Ю.П. Пивоваров, В.В. Королик, Л.С. Зиневич. Гигиена и основы экологии человека. Серия «Учебники и учебные пособия» Ростов на Дону: «Феникс», 2002. – 512 с.

4. У.И. Кенесариев, Н.Ж. Жакашов. Экология и здоровье населения: Учебник для медицинских ВУЗов и колледжей. Алматы, 2002. – 260с.

Ағылшан тілінде:

1. K. Park. Preventive and social medicine. 2000, 2001.

2. E. Odum, Gary W. Barrett Fundamentals of Ecology, 5 edition. - Brooks Cole, 2004. - 624 p.

3. Manuel C. Molles Ecology. Concepts and Application, 2/e. - University of New Mexico- Albuquerque. - Mc Graw- Hill Higher Education, 2002.

4. Passmore R. et al. Handbook on Human Nutritional Requirement Zenewa, WHO.1974.

5. WOH. Health aspects of food and nutrition 1979/ Swaminathan M, Human Nutrition and Diet. Banglore, 1983.

ІІ. Қосымша:

1. А.И. Гурова, О.Е. Горлова. Практикум по общей гигиене. - М.: Изд. Университета дружбы народов, 1991.-176 с.

2. Ж.Д. Бекмагамбетова. Радиационно-экологические аспекты безопасности населения. Учебное пособие. – Алматы, 2002. – 304 с.

3. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Гигиена питания. Учебное пособие для медицинских вузов. Часть 1.- Алматы, 2006 – 143с.

Тағам гигиенасы бойынша

Орыс тілінде

негізгі:

1.Гигиена питания:учеб.для студ. высш. учеб. заведений/Королев А.А.-М.: Издательский центр «Академия», 2006,-528с.

қосымша:

1.Нормативные и правовые акты, нормативно-методические документы Государственной санитарно-эпидемиологической службы, санитарные правила и нормы по гигиене питания, действующие на территории Республики Казахстан.

2. Шарманов Т.Ш. Казахстан в контексте глобальных проблем питания – Алматы: Баспа, 2000. – 224с.

3.Химический состав российских пищевых продуктов. Справочник/ Под ред. И.М.Курихина и В.А. Тутельяна - Москва: ДеЛи принт, 2002.-236с.

4.Руководство к практическим занятиям по гигиене питания: [Учеб. пос. для сан.-гигиен. фак. мед. ин-тов ] /В.Д. Ванханен, Е.А.Лебедева.-М.:Медицина,1987.-253с.

5.Тутельян В.А., Онищенко Г.Г. Государственная политика здорового питания населения: задачи и пути реализации на региональном уровне: учебное пособие. – М., 2008. – 257с.

6. Терехин С.П., Ахметова С.В. Лечебное питание (учебно – методическое пособие). Караганда. – 2005. – 385с.

Қазақ тілінде

негізгі:

1. С.П.Терехин., С.В.Ахметова, Г.Н.Талиева. Емдік тамақтану (оқу-әдістемелік құрал). Қарағанды.-2006.-276 бет.

қосымша:

1.Қазакстан Республикасы территориясында істейтін тағам гигиенасы бойынша санитарлық ережелер мен нормалар, Мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялық қызметінің нормативтік және құқықтық актілері, нормативтік-әдістемелік құжаттар.

2.Ахметов М. Тағам гигиенасы терминдерінің орысша-қазақша сөздігі: -Алматы: Сөздік. Словарь, 1998 -240 бет.

Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы бойынша

Орыс тілінде

негізгі:

1. Гигиена детей и подростков: Учебник /Под ред. В.Р.Кучма. - М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2008.- 480 с.

қосымша:

1. Медицинские и социальные аспекты адаптации современных подростков к условиям воспитания, обу­чения и трудовой деятельности. Баранов А.А., Кучма В.Р., Сухарева Л.М. М.Медицина. - 2006. -

2. Голубев В.В, и др. Практикум по основам педиатрии и гигиены детей дошкольного возраста. - М.: Из­дательский центр «Академия».2000.-200 с.

3. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков при работе с видео-дисплейными терминалами.- М.: Медицина, 2000,- 160 с.

Қазақ тілінде

негізгі:

1. Иманалиев Ш.И. Балалар мен жасөспірімдердің гигиенасы, - Алматы. Ғылым баспа орталығы. 2008.

2. Неменко Б.А., Оспанова Г.К. Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы. Оқулық - Алматы «Ғылым». - 2002. - 300 бет.

қосымша:

1.Телемісова А.М., Қасмақасов С.Х. Қазақстан Республикасының мектеп жасындағы балаларының физикалық дамуын есептеу және бағалау әдісі. Әдістемелік құралы. -Алматы 2008. -230 бет..

1 - кезең

Билет№1

1. Әмбебап газ анықтағыш құралдың құрылымы.

2. Әмбебап газ анықтағыш құралдың жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№2

1.Радиометр – дозиметрінің құрылымы.

2. Радиометр – дозиметрінің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№3

1. Электростатикалық өріс өлшегішінінің құрылымы.

2. Электростатикалық өріс өлшегіштің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№4

1. Шу өлшегіштің құрылымы.

2. Шу өлшегіштің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№5

1.Термогигрометрдің құрылымы.

2. Термогигрометрдің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№6

1. Люксметрдің құрылымы.

2. Люксметрдің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№7

1. Электрлік және магниттік өріс өлшегіштің құрылымы.

2. Электрлік және магниттік өріс өлшегіштің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№8

1. Аспиратордың құрылымы.

2. Аспиратордың жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№9

1.Зертханалық экстрактордың құрылымы.

2. Зертханалық экстрактордың жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№10

1.Діріл өлшегіштің құрылымы

2.Діріл өлшегіштің жұмыс істеу тәртібі.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

2 - кезең

1-нұсқа

«К» қаласындағы мекемені қайта құру мен технологиялық үдерісін өзгерту нәтижесінде өндірістік іркінді сулардың химиялық құрамы өзгеріске ұшырады. Мекемеден шыққан іркінді сулар өзенге құйылды. Ол жерден 10км төмен орналасқан «В» елді мекенінің тұрғындары өзен суын мәдени-тұрмыстық мақсатта қолданып келген.

Жоғарыда мекемеге ұқсас мекеменің іркінді суларын зерттеу төмендегідей нәтижені көрсетті: қорғасын 3,5 мг/л, бензол 15,0 мг/л, нитрохлорбензол – 1,5 мг/л. Зертханалық зерттеу өзенде улы заттардан қорғасынның 0,01 мг/л-ге дейінгі мөлшерін анықтады.

Жүргізілген есептеулер нәтижесі бойынша іркінді суды өзенге жібермес бұрын қорғасын мөлшерінің кем дегенде 43%-н, бензол мөлшерінің - 27%-н, нитрохлорбензол мөлшерінің - 27%-н азайту қажет.

Сұрақ:

1. Құрамында улы заттардың мөлшеріне байланысты іркінді суларды өзенге жіберу жағдайы мен мүмкіндігіне қорытынды беріңіз.

2. Іркінді суларды өзенге жіберу шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

2- нұсқа

«К» қаласында іркінді суларды тазарту аэрация стансасында жүргізіледі. Тазартылған іркінді сулар өзенге «К» қаласының төменгі жағынан жіберіледі. Өзен ағысынан 15км төмен орналасқан «Н» қаласының тұрғындары суды орталықтандырылған ауыз су-шаруашылық мақсатында пайдаланылады.

Сұрақ:

1. Іркінді суларды тазартудың техникалық тиімділігін бағалау үшін санитарлық дәрігерге қандай мәліметтер қажет?

2. Іркінді сулардың сапасын айқындайтын іс-шараларды атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

3- нұсқа

Қала маңындағы ауыл тұрғындары ауыз-су-шаруашылық мақсатта су көзі ретінде қоғамдық шахталы құдықты пайдаланады. №1 құдық бау-бақша учаскесінен 20-25м қашықтықта тұрғын үйлердің ортасында орналасқан. Тұрғындар көктемде құдықтағы су сапасының нашарлауына шағымданады, яғни судың түсі өзгеріп, дәмі жағымсыз болады. Суды тұтынған тұрғындардың арасында асқазан-ішек жолдарының бұзылулары байқалған.

Құдық 10 жыл бұрын қазылған, айналасындағы бөрене бұзылған. Құдық айналасындағы саз балшықты қорған жоқ.

Құдық тік бұрышты 1,0х1,0м өлшеммен қазылған, айналасындағы бөрененің биіктігі жерден 1м құрайды, құдықтың суға дейінгі тереңдігі 3м, құдық суының биіктігі 4м. Құдық арнайы шелекпен жабдықталған, айналасы лай су мен балшыққа толы.

Құдық суынан сынама алып, зертханалық зерттеу жүргізгенде төмендегідей нәтиже алынды: иісі мен дәмі 2 балл, лайлылығы 2мг/л, түсі 25 град, аммиак 0,2мг/л, нитрит 0,006 мг/л, нитрат 30мг/л, жалпы кермектілік 6,0мг – экв/л, жалпы колиформды бактериялар (100мл судағы бактериялар саны) – 10, термотолерантты колиформды бактериялар – 5, колифагтар – бірен-саран.

Сұрақ:

1. Құдықтың санитарлық жағдайы мен ондағы су сапасына қорытынды беріңіз.

2. Елді мекенді сумен қамтамасыз ету жағдайын жақсарту шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

4- нұсқа

Жылыту қазандығы өндіріс аймағында тұрғын үйлерден 200м қашықтықта орналасқан. Отын ретінде «Г» маркалы донецкінің тас көмірі пайдаланылады, оның құрамындағы күлдің мөлшері 15,8%, күкірттің мөлшері 3,3%, жылу бөлу мүмкіндігі 5320 ккал/кг. Қазандықта 1 тәулікте максимальды мөлшерде 360 тонна көмір жағылады.

Қазандықта ұзындығы 20м 1 түтін шығатын құбыр орнатылған. Тазартқыш құрылғылары жоқ.

Қазандыққа «Б» маркалы Қарағанды көмірін пайдалану жоспарлануда. Оның құрамындағы күлдің мөлшері 15,5%, күкірттің мөлшері – 0,6%, жылу бөлу мүмкіндігі 3710 ккал/кг.

Сұрақ:

1. Санитарлық жағдайға баға беріңіз.

2. Қазандықтың жаңа отын түріне өтуіне байланысты ауа бассейнін қорғау шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

5- нұсқа

«Н» қаласындағы машина жасау заводы аймағында жаңа өндіріс орнын салу нәтижесінде ауаға көміртек тотығы мен күкірттің қос тотығы көп бөлінеді деп жоспарлануда.

Жобалау мекемесінің алдын ала жүргізген есептеулері бойынша жаңа өндіріс орнынан 1900м қашықтықтағы топырақтағы күкірттің қос тотығының максимальды мөлшері 0,15мг/м³, ал көміртек тотығының максимальды мөлшері 6,5мг/м³ болатындығын көрсетті.

Мемлекеттік ауа-райын болжау орталығының жүргізген мониторингі бойынша машина жасау заводының санитарлық-қорғау аймағының шекарасындағы күкірттің қос тотығының нақты максимальды мөлшері 0,2мг/м³.

Сұрақ:

1.Бөлінген аймақта жаңа өндіріс орнын салу жағдайы мен мүмкіндігіне қорытынды беріңіз.

2. Күкірттің қос тотығы мен көміртегі тотығы мөлшерін азайтуға бағытталған іс-шараларды атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

6- нұсқа

Құдық сайлы жерде бақша ортасында орналасқандықтан еріген қар суы мен жаңбыр суы әрдайым құйылады. Құдық үйден 8м, биіктеу жерде абаттандырылған дәретханадан 18м, көң төгілген көкөніс қатарынан 7м қашықтықта қазылған. Құдықтан суды жіпке байланған шелекпен алады. Құдықтың жан-жағына саз балшықтан қорған тұрғызылмаған. Құдық айналасындағы бөрене шіріген. Құдықтағы су деңгейі 1,8м тереңдікте. Су сынамасының нәтижесі төмендегідей: мөлдірлігі 30см, тұзды дәмі бар – 3 балл, батпақтың иісі шығады – 3 балл, кермектілігі 16мг/экв/л, құрғақ қалдық 2200мг/л, хлоридтер 450мг/л, сульфаттар 480 мг/л, темір 0,8 мг/л, аммиак 0,1 мг/л, нитрит 0,003 мг/л, нитрат 40мг/л.

Сұрақ:

1. Су сапасына қорытынды беріңіз.

2. Су көзін абаттандыру шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

7- нұсқа

Аурухананың терапевтік бөлімінің ауданы 21м² 3 төсектік палатасының микроклиматтық жағдайына жүргізілген зерттеу төмендегідей нәтижені көрсетті: сыртқы қабырғаға ілінген термометр көрсеткіші 20,5⁰С, ішкі қабырғадағы термометр көрсеткіші 22⁰С, бөлме аралық қабырғадағы термометр көрсеткіші 21,5⁰С. Зерттеулер еденнен 1 м биіктікте жүргізілді. Аспирациялық психрометр көрсеткен салыстырмалы ылғалдылық 20%, палата ортасындағы ауа қозғалысы 0,05 м/с.

Сұрақ:

1. Палатадағы микроклиматтық жағдайға гигиеналық тұрғыдан қорытынды беріңіз.

2. Микроклиматтық жағдайды жақсарту шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

8- нұсқа

Шымкент қаласындағы №15 орта мектептің биология кабинетінің ауданы 66м² оңтүстік – шығысқа бағытталған. Сыныптағы жарық коэффициенті 1:4; ену тереңдінінің коэффициент 2:7; соңғы қатардағы соңғы партаның табиғи жарық коэффициенті 1,05%.

Сұрақ:

1.Оқу бөлмесіндегі терезенің бағытталуы қолайлы ма? Гигиеналық тұрғыдан қорытынды жасаңыз.

2. Жасанды жарық көзіне қойылатын негізгі талаптар.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

9- нұсқа

«С» елді мекенінде мектепке дейінгі балалар мекемесін салу жоспарлануда. Құрылысқа бөлінген жер телімдері 5 қабатты тұрғын үйлермен жер телімдерінің оңтүстік шығыс бөлігінде 100м қашықтықта қазандық орналасқан және жақын жерден автокөлік жолдары өтеді. Атмосфералық ауаны талдау нәтижесі: азоттың қос тотығы 0,018 мг/м³, ацетон 0,45 мг/м³, формальдегид 0,022 мг/м³, күкіртті сутек 0,003 мг/м³, фенол 0,04 мг/м³.

Сұрақ:

1.Осы жерді ластаушы көздерді атаңыз.

2. Елді мекеннің атмосфералық ауасын қорғау шаралары.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

10- нұсқа

«С» мөлтекауданында балалар бақшасын салу жоспарлануда. Ол үшін мөлтек аудан ортасынан тұрғын үйлер бағытынан 3⁰ еңіс жер таңдап алынған. Құрылыс салынатын жерден 200м қашықтықта жар орналасып, түбінен су ағады. Жер асты суының тереңдігі 0,9м, нөсер жаңбыр жауғанда бала бақшаны салу жоспарлап отырған жерге су жиналады. Бұрын ол жерге қоқыс тасталынған.

Сұрақ:

1.Топырақтың ластану деңгейін гигиеналық тұрғыдан бағалаңыз.

2. Топырақты санитарлық қорғау шараларын атаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

3 - кезең

Билет№1

1.Нанға органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізіңіз.

2.Консервінің тұмшалылығын анықтаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№2

1. Етке органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізіңіз.

2. Ұнды органолептикалық қасиеті бойынша зерттеңіз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 3,0

Билет№3

1. Еттің консистенциясын анықтаңыз.

2. Жұмыртқаның балғындығын анықтаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№4

1. Консерві өнімдерін сыртқы көрінісіне байланысты бағалау әдістемесі.

2. Сүтке органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізіңіз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№5

1. Консервінің тұмшалылығын анықтаңыз.

2. Ауыз суының мөлдірлігін анықтаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№6

1. Ұнды органолептикалық қасиеті бойынша зерттеңіз.

2.Балықты органолептикалық қасиеті бойынша зерттеңіз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№7

1. Нанға органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізіңіз.

2. Еттің консистенциясын анықтаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№8

1. Етке органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізудің әдістемесін атаңыз.

2. Сүтке органолептикалық қасиеті бойынша зерттеу жүргізіңіз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№9

1. Еттің консистенциясын анықтаңыз.

2. Жұмыртқаның балғындығын анықтаңыз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

Билет№10

1. Консерві өнімдерін сыртқы көрінісіне байланысты бағалау әдістемесі.

2. Балықты органолептикалық қасиеті бойынша зерттеңіз.

Уақыт – 5 мин.

Максимальды балл – 10

4 - кезең

Билет№1

Студенттер отрядының бөлімшесіне совхоздан бірнеше битон сүт әкелінді. Бірақ, 4 битондағы сүт қышқыл болды. Аспазшы қатық істеу үшін, мырыш шелекке оны құйып, азық-түлік қоймасында 30 сағат бойы 16-18С температурада сақтады. Екі тәуліктен кейін қатық студенттерге кешкі тамақ үшін таратылды. Түнде көптеген студенттерде тоқтаусыз құсу мен іш өту пайда болды, ал дене қызуы байқалмады.

Ауырғандар сусау, іштің ауруы, ал қайсы бірі сұйық нәжіспен азаптанды. Ауырғандар 2-3 стакан қатық ішкендігін айтты, ал оны ішпегендер ауырмаған. Құрылыс отряды дәрігері жедел емдеу шараларын қолданғандықтан студенттер 2-3 күннен кейін жазылып, жұмысқа шықты.

Сұрақтар:

1.Аурудың тез таралуына себепші болған не және ауру тамақ ауруларының қай тобына жатады?

2. Аурулардың алдын алу шаралары.

Максималды балл: 10

Тапсырмаға берілген уақыт: 5 мин.