67 Билет

1 Фотоколориметриялық газталдағыштар.

Талдаудың абсорбциялық-спектралдық әдісіне негізделген бұл аспаптарда, спектрдің (0,4<л<0,76 мкм) көрінетін диапазонының сәулеленуі қолданылады. Олар индикаторлық ерітіндіде суланған таспада түсті реакцияға түсетін, әртүрлі газдардың микроконцентрациясын үздіксіз немесе кезеңді өлшеуге арналған. Ондай газдардың қатарына күкіртті газ, күкіртсутегі, хлор, аммиак, озон, азот оксиді және басқалары жатады.

Фотоколориметриялық газталдағыштың типтік түрі болып әмбебап фотометр табылады, сұлбасы 38 суретте келтірілген. Аспаптың әрекеттену принципі, эталонды жарық ағынымен таспадағы дақтың химиялық реакциясы нәтижесінде боялғаннан шағылған жарық ағынының шамасының салыстырылуына негізделген. Дақтың боялу қарқындылығы газ қоспасындағы анықталатын компоненттің концентрациясына тәуелді. Осы типтегі газталдағыштың әртүрлі газдарды анықтау үшін қолданылуы, талданатын компонентпен өзара әрекеттесу кезіндегі түсті реакцияны тудыратын индикаторлық ерітіндінің таңдалу мүмкінділігімен шартталған.

Жұмысшы фотоэлемент Ф₁ (46 сурет) таспада 1 шағылған жарық ағынымен жарықталады, салыстырмалы элемент Ф₂ — Л қыздыру шамының ағыны. Жарық ағыны салыстырмалы жарық каналында тоқтатылған диафрагмамен Д теңестіріледі.

46 сурет. Фотометрдің өлшеуші сұлбасы.

Фотоэлементтер катожтық қайталаушы КҚ шамының басқарушы торына қосылған. Анықталатын компоненттің талданатын газ қоспасында болмауы кезінде жарық ағыны мен фотоэлементтердің Ф₁ және Ф₂ фототоктары теңдей. Катодтық қайталауыштағы басқару торындағы потенциалдар бірдей және ЭК электронды күшейткіштің кірісіндегі кернеу нөлге тең.

2 Электр кедергілі манометрлер.

Бұл манометрлердің әрекетінің принципі сыртқы қысымға тәуелді өткізгіштердің электрлік кедергілерінің өзгерісіне негізделген. Жалпы мұндай өткізгіш ретінде манганин қолданылады, өйткені ол электрлік кедергінің төменгі температуралық коэффициентіне ие болады. Кедергінің ДR қысым әрекетінен Р өзгеруі сызықты заңға сәйкес өтеді:

ДR = kRP (52)

мұндағы R— өткізгіштің кедергісі, Ом; k — пьезокоэффициент (k = ДR/RP, Па^-1).

Манганин үшін пьезокоэффициент салыстырмалы жоғары емес (k = 20 Па^-1). Мысалы, қысымның 100 МПа өзгеруі кезінде манометрдің электрлік кедергісі бары-жоғы 0,2 % өзгереді. Бұл манганинді манометрлердің жоғары және өте жоғары қысымдарды (3х10³ МПа дейін) өлшеу үшін ғана тиімді екенін анықтайды.

Манометрдің құрылымы 31 суретте көрсетілген, манометрдің сезімтал элементі диаметрі 0,05 мм, манганин сымынан жасалған кедергісі 180-200 Ом бифилярлық катушканы 1 көрсетеді. Катушканың бір ұшы гайкаға 3, ал екінші — мыс ток жеткізгішке 4 байланыстырылған, ол ось бойлығында эбонитті төлкелермен 2 және 5 орталандырылған. Нығыз жабылу резеңке және фибрлы шайбалар 7 мен гайканың 6 көмегімен қамтамасыз етіледі. Аспаптың корпусы 8 ұшында ниппель 9 бақыланатын объектіге байланыстыруға арналған. Манометрдің кедергісін өлшеу үшін жоғары дәлдікті теңестірілген көпірлер қолданылады.

Электрлік кедергілі манометрдің сезімталдық элементінің басқа түрі, оқшаулаушы негізге жапсырылған, диаметрі 0,02—0,05 мм жіңішке манганинді сымнан дайындалады. Сезімтал элементтің өзі, деформацияға түсетін бөлшектің бетіне жапсырылады.

Бұл жағдайда аспап тензометр деп аталады. Ол күшті немесе оған пропорционал манганинді сымның кедергісін өзгертетін, көпірлі сұлба көмегімен өлшенетін деформацияны түрлендіреді. Сұлбаның бір иығына өлшеуші тензометр, ал аралық иығына — компенсациялық тензометр қосылады. Соңғысы деформацияға түспейді, ал қоршаған ортаның ғана температуралық ауытқуының орынын басу үшін қызмет атқарады. Негізгі қателіктер ұ 2 % аспайды.