Бала құқықтары туралы Конвенция

Бала құқықтары	Түсініктеме
Отбасындағы тәрбие және бала қабілетінің дамуы	Мемлекет баланың жан-жақты дамып келе жатқан қабілетін ескере отырып, оның тәрбиесі жолында ата- аналар мен кеңейген от басылардың құқығы мен жауапкершілігін құрметтеуі тиіс.
Ата-анадан ажырау	Бала өз мүддесіне қарама-қайшы келетін жағдайда ғана болмаса, ата-анасымен тұруға құқылы. Сондай-ақ бала ата-анасының екеуінен, немесе біреуінен ажыраған жағдайда олармен байланыс жасап тұруға құқылы.
Баланың көзқарасы	Бала өз ойын, пікірін еркін жеткізуге құқылы және балаға қатысты мәселелерді шешу барысында бұл пікірлерге тиісті назар аударылуы керек.
Пікір айту еркіндігі	Бала қандай шекара болмасын өз ойларын ашық жеткізуге, ақпарат алуға, сондай-ақ ақпараттарды, идеяларды беруге, таратуға құқылы.
Жеке өмір сүру құқығын сақтау	Балалар өздерінің жеке, жанұялық және отбасылық өміріне қол сұғушылардан, сондай-ақ өз ара хат алмасуларына кедергі болушылардан, және арандатушылардан қорғау құқығына ие.
Тиісті ақпараттарды алу мүмкіндігі	Мемлекет балаларға ақпарат алуға және әр түрлі ақпарат көздерінің мәліметтерімен танысуға міндетті.

2 Отбасындағы және мектептегі бала құқықтары

2.1 Отбасындағы бала құқығы

1995 жылғы 30 тамызда қабылданған ҚР конституциясында ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас заңды түрде бекітілген.Баланың мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзiнiң ата-анасын бiлуге құқығы, олардың қамқорлығы мен тәрбиесiн алуға құқығы бар. Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы 2002 жылғы 8 тамызда бекітілген «Бала және отбасы» деген бөлімінде келесі баланың келесі құқықтары мен құқықтық жағдайлары бекітілген:

22-бап. Баланың отбасындағы құқықтары

Бала отбасында Қазақстан Республикасының Конституциясында , осы заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде белгiленген құқықтарға ие.

23-бап. Бала тәрбиелеп отырған отбасыларына мемлекеттiк қолдау

Мемлекет бала тәрбиелеп отырған отбасыларына Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен әлеуметтiк көмек беру арқылы қолдау көрсетедi.

24-бап. Ата-анасының баланы тәрбиелеу, күтiп-бағу және

асырау жөнiндегi мiндетi

1. Ата-анасы немесе басқа да заңды өкiлдерi өздерiнiң қабiлетi мен қаржы мүмкiндiктерi шегiнде баланың жан-жақты дамуы үшiн қажеттi жағдай жасауға мiндеттi.

2. Ата-анасы баланы тәрбиелеуге, оны күтiп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан қолдап, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге мiндеттi.

25-бап. Баланың ата-анасымен бiрге тұру құқығы

1. Баланың өз ата-анасымен немесе басқа да заңды өкiлдерiмен бiрге тұруға құқығы бар.

2. Баланың, ата-анасының немесе заңды өкiлдерiнiң ықтиярынсыз баланы ата-анасынан немесе заңды өкiлдерiнен айыруға тыйым салынады.

3. Ата-анасы бiр-бiрiнен бөлек тұрған жағдайда баланың тұратын жерi ата-анасының келiсiмiмен, ал ол болмаған жағдайда, ата-аналар арасындағы дау сот арқылы шешiледi. Бұл орайда сот бала ата-анасының жеке қасиеттерi мен жағдайларын, сондай-ақ баланың мүдделерi мен пiкiрiн ескередi.

26-бап. Баланың өзiнен бөлек тұратын ата-анасымен қарым-қатынас жасау құқығы

1. Баланың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн жағдайлардың болуын қоспағанда, баланың өзiнен бөлек тұратын ата-анасы туралы ақпарат алуға, олармен кездесiп, араласып тұруға құқығы бар.

2. Бала құқығын шектеуге байланысты туындаған, осы бапта көзделген даулар сот тәртiбiмен шешiледi.

Баланың құқықтары жөніндегі Конвенцияға сәйкес әрбір баланың өзінің даралығын сақтауға қақысы бар. Оны даралайтын белгілер аты, тегі, әкесінің аты. Ата-ана өз балаларының денсаулығына қамқорлық жасауға міндетті, тәрбиелеуге құқылы және өсіп-жетілуіне жауапты.Ата-аналар балаларының орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті. Ата-аналар, әдетте, баласы оқитын мекемені баласымен келісе отырып таңдайды. Ата-аналар баласының сабақтан қалуын, мектепте нашар қылық көрсетуін қолпаштамауға тиіс. Ата-аналар әртүрлі теріс қылықтаардың алдын алу үшін (төбелес,мектепте тәртіп бұзу т.б) балаларын қадағалап отыруға міндетті.Ата-ананың құқықтары мен міндеттерін ойдағыдай орындамау оларға ата-аналық құқықтан айыратын және шектейтін санкциялар қолдануға әкеліп соқтырады.

Психологиялық-педагогикалық тұрғыдан берілетін 14 кеңеске назар аударуларыңызды өтінемін. Және бұл кеңестерді жүзеге асыру арқылы балаларыңыздың көңіл-күйін бақылап, қадағалай аласыздар [¹¹].  

1.Таңертең сабаққа барарында баланы жайлап қана оятыңыз. Сіздің биязы үніңіз бен күлімсіреген келбетіңіз оның ұйқысын ашуы тиіс. Кешегі істеген теріс қылықтарын айтып, басқа да түкке тұрмайтын нәрсеге жүйкесін жұқартпаңыз. Тамағын ішпей жатып ұрыс-керіс ұйымдастырмаңыз.2.Егер балаңыз сабақтан кешігетіндей болып жатса, онда «Бол да болдың!» астына алып айғайламаңыз. Оған оны ертерек оятпаған өзіңіз кінәлісіз. 3.Баланы сабаққа ашқұрсақ жібермеңіз;4.Сабаққа барарда қатты сөз айтпай, оған жылу сыйлап, жақсы баға алып келуіне тілектестік білдіріңіз.5.Есіктен кірмей жатып, «Бүгін қандай баға алдың?»  деп бас салып балаңызды сұрақтың  астына алмаңыз. Мектептен келген балаңызды көңілді қарсы алыңыз, оның сабақтан шаршап келгенін ескеріңіз. Егер бала әлденеге ренжіп келсе, бірдеңе айтпақшы болса, «сені тыңдауға уақытым жоқ» демей, арнайы көңіл бөліп, мұқият тыңдаңыз. 6.Бала бірдеңеге ашуланып жүрсе, қатты сөйлемеңіз. Сабасына түскен соң, ол болған жағдайды өзі-ақ айтады. 7.Баланың болымсыз көрінген қылығы үшін мұғалім сізді шақыртса, өзара әңгімеге баланы қатыстырмаңыз.8.Мектептен келе сала баланы отырғызып қойып сабаққа дайындалтпаңыз. Одан да оның 2-3 сағат ойнап, демалғаны жөн, түсте ұйықтап тынықсын. Бесін мезгілі-сабаққа әзірленудің ең сәтті кезі.9. Бір мезгілде барлық сабаққа әзірленуді талап етпеңіз. Әр сабаққа әзірленген кезде  үзіліс жасаған дұрыс.10. Сабаққа әзірленіп жатқан баланың желкесінен төніп тұрмаңыз. Дөрекі сөйлемеңіз. Одан да көмектесіп, бірлесіп дайындалыңыз.11.«Егер, сен, осы сабақты орындамасаң, ...» деп басталатын тәртіпке шақыру баланың жүйкесіне әсер етеді. Одан да өзіңіз кірісіп, жайлап жетектеп отырыңыз. 12. Күнде жарты сағат ештеңеге алаңдамай балаларыңызбен емін- еркін, жақын тартып әңгімелесіп отырыңыз.13. Балаңыздың көңіл-күйі нашар болса, онда бірден назар аударыңыз. Ол сабақтан зорығуы мүмкін.14. Егер балаңыз айтқаныңызды тыңдамайтын болса, онда ұстазымен, психологпен, дәрігермен кеңесіңіз.Халық даналығында: «Баланы 5-ке дейін патшаңдай көтер, 15-ке дейін құлыңдай жұмса, 15-тен кейін досыңдай сыйла» деген керемет ұлағатты нақыл бар. Осы ақылды қорытынды ойды әрдайым ата-аналар басшылыққа алуына ұсынамын.