60. Аса өткізгіш материалдар. Олардың жіктелуі.

Аса өткізгіштік қасиетті 1911 жылы Камерлинг Оннесом ашқан. Аса өткізгіштік деп материалдың критикалық температурадан төмен температураларда электр тогына қарсыласпауын атаймыз. Бұл қасиетке ие материалдарды аса өткізгіш материалдар деп атаймыз. Егер температура критикалықтан төмен болса,аса өткізгіштің меншікті электр кедергісі нөлге жуық болады. Экспериментті түрде қазір тек жоғары шегі анықталған 10^–23 Ом·см. Барлық біртекті асаөткізгіштіктерді екі топқа жіктеуге болады:

• бірінші текті аса өткізгіштіктер- ниобий мен ванадийдан басқа таза металдар

• екінші текті аса өткізгіштер-ниобий, ванадий, бірфазалы,біртекті қорытпалар мен қосылыстар

Олардың барлығы қатты аса өткізгіштер болып табылады, себебі атомдық өлшемнен асып түсетін химиялық және физикалық біртексіздікке ие. Аса өткізгіш материалдарға барлық таза металдар, екі не одан да көп компонентті қорытпалар, металлидтер, жартылай өткізгіш кейбір материалдар және органикалық емес материалдар жатады. Аса өткізгіштікке келесі қосындылар ие Cr₃Si ( β-W), Лавес фазалар, карбидтер және нитридтер кубдық құрылымы NaCl, α-Mn. Болашақта аса өткіігіш материалдарды пайдалану магнитті жүйе үшін плазманы ұстау басқарылатын термо ядерлы реакторларда, электроэнергетикада және т.б.

61 Аса өткізгіш материалдар және олардың қолданылуы.

Аса өткізгіштік қасиетті 1911 жылы Камерлинг Оннесом ашқан. Аса өткізгіштік деп материалдың критикалық температурадан төмен температураларда электр тогына қарсыласпауын атаймыз. Бұл қасиетке ие материалдарды аса өткізгіш материалдар деп атаймыз. Егер температура критикалықтан төмен болса,аса өткізгіштің меншікті электр кедергісі нөлге жуық болады. Ом·см. Барлық біртекті асаөткізгіштіктерді екі топқа жіктеуге болады:

• бірінші текті аса өткізгіштіктер- ниобий мен ванадийдан басқа таза металдар

• екінші текті аса өткізгіштер-ниобий, ванадий, бірфазалы,біртекті қорытпалар мен қосылыстар

Олардың барлығы қатты аса өткізгіштер болып табылады, себебі атомдық өлшемнен асып түсетін химиялық және физикалық біртексіздікке ие. Аса өткізгіш материалдарға барлық таза металдар, екі не одан да көп компонентті қорытпалар, металлидтер, жартылай өткізгіш кейбір материалдар және органикалық емес материалдар жатады. Аса өткізгіш материалдарды термоядролы реакторларда басқарылатын магнитті жүйелердегі плазманы ұстап тұру үшін, магнитогидродинамикалық генераторлардың магнитті жүйелерін, электроэнергетикада бөлшектер мен магнитті сақтаушы энергияларды жылдамдатушыларды жасауда қолданады.

Аса өткізгіш материалдарды қуатты ток жабдықтарын, оның ішінде аса өткізгіш магнит жүйелері мен аса өткізгіш электртасымалдаушы сызықтар жасау үшін қолданады. Сонымен қоса, балқыту, механикалық және ТӨ арқылы әртүрлі өткізгіштер (сымдар, кабельдер, шиналар) жасауға болады.

62 «Материалдардың ерекше қасиеттері» пәнінің негізгі мақсаты неде?

Қазіргі таңда машина жасаудың қарқынды дамуына байланысты конструкциялық және аспаб жасайтын материалдарға қойылатын талаптар өсіп келеді. Бұл бәрінен бұрын – жоғары өте төмен температура , агресивті орта , өте күшті сәулелену, жоғары жиілікті магнитті және электро магнитті өріс, ваккум және өте жоғары қысым. Бұл факторлар ірі металлург және материалтанушы Байков А.А «қажетті талаптарды қанағаттандыратын материалдар ғана, барлық ірі және маңызды физико-техникалық және инженерлік өңдеулердің оптималды мүмкіндіктерін анықтай алады» - деген сөздерін растайды.

Пәннің негізгі мақсаты- физико-химиялық, механикалық, технологиялық және материалдардың құрамының құрылуы, құрылымынан және ішкі факторлардың әсеріне байланысты пайдалану қасиеттерін қарастыру.

63 Құю қасиеттерін анықтау әдістері. Құю қасиеттері деп балқымамен құйма қалыптарын толтырғанда, кристаллизация және қалыптағы құйманың суыну кезінде байқалатын металдар мен қорытпалардың технологиялық қасиеттерін атаймыз.

Ағып жатқан тамшы тәсілі бойынша сұйықтай аққыштықты анықтау әдісі мынадан тұрады:

-кристаллизациядан кейін көлемдері бірдей болатындай етіп тәжірибелі қорытпалардың құрамы есептелінеді;

-барлық жағдайда балқыту температурасына қатысты аса қыздыру дәрежесі 50^оС аспайды;

- құю плитасының материалы мен балқытылған металл әсерлеспейді;

- құю кезінде құю плитасымен тигель биіктігі барлық жағдайда бірдей болуы тиіс.

Балқыманы құю плитасының бетімен еркін ағып, біртіндеп кристалданады және бөлме температурасына дейін суыған соң алынған құймаларды тығыз қағаздың бетіне проекциялап, алдын ала таңбаланған таңба іздерін кесіп, әрқайсысын техникалық таразыға тартады. Алынған таңбаның салмағы зерттелген материалдың сұйықтай аққыштығына пропорционалды.