44 Қышқылға төзімділік. Қышқылға төзімді материалдардың жалпы сипаттамасы.

Металдардың қышқылға тұрақтылығы дегеніміз қышқылды ерітінділер мен олардың сұйықтықтарына төтеп беретін ерітінділеріді атаймыз. Бұл мінездеме нақты белгілі бір қорытпаларға қатысты айтылады: өңдеудің ұзақтығы мен созымдылығы және сол реактивтердің температурасы мен концентрациясына тікелей байланысты. Жалпы қышқылға тұрақтылық оның гранулометриялық құрамы, кристалдық құрылымы, рН үлкендігімен, қышқылды ортаның анионды құрамымен, қышқылданып қайта өз орнына келуін және беткі қабатының бұжырлығымен түсіндіріледі.

Қышқылдардың қорытпаларға әсер ету қарқыны бойынша оларды қышқылдандырмайтын (HCl ерітіндісі ) немесе қышқылдандырмайтын ерітіндісі бар орта деп ажыратамыз (HNO₃ қышқылдандырмайтын ортасы бар қышқыл)

Қышқылға төзімді қорытпаларды жасау барысында хром мен титанның маңызы өте зор. Мәселен хромды қышқылға төзімді тот баспайтын болаттарда оның құрамы 13% болуы тиіс. Бірақ осы қорытпалардың қышқылға тұрақтылығы кейбір иондардың құрамында болуымен әлсіздеу болады (Cl, Br, F), ол өз кезегінде кейбір қышқылды орталарды әрекеттесуі нашар болса оның құбылысы нашар жүруі мүмкін. Ал титан хром және тот баспайтын болаттарға қарағанда хлор-ион ерітіндісіне өзінің пассивті әсерімен тұрақты келеді (Cl, Br, F) және де «царская водка» арағымен араласқанд да тұрақты келеді. Бірақ сусыз активті ортада (метанолдың соляноқышқылды ерітіндісінде, түтінделген азот қышқылында, сусыз хлорда) титан тұрақсыз келеді, себебі оның осындай пассивті әсері оның оттекті суда оксидті қабат түзуімен түсіндіріледі.

Жалпы қорытпаларда органикалық қышқылдардың әсері біршама жоғары болады, себебі бұл жерде қышқыл молекуласында көміртек атомы аз болады.

Қышқылға төзімді материалдарды жасау барысында оның негізгі гомогенді қорытпаларға тән қатты қорытынды екені ескеріледі. Егерде қандай да бір нақты қорытпаға қажетті құралғыштарды керек мөлшерде барынша қоспаласақ, онда осы қорытпада бізге қажетті қышқылға тұрақтылығы көтеріліп қойған талаптарды көтеруге болады. Міне осылай мысқа алтынды, ал никельге мысты, темірге никельді белгілі бір мөлшерде қоспалаған кезде оның қышқылданбайтын орталарда термодинамикалық тұрақтылығы жоғарылап қышқылға деген төзімділігі арта түседі.

45 Қышқылға төзімді болаттардың жалпы сипаттамасы, ентаңбалары.легірлеуші элементтерінің құрылымға және қасиеттерге әсері.Қышқылға төзімді болат – бұл болаттар өздерінің қышқылды орталарда өзінің тұрақтылығымен бізге белгілі, яғни жемірілуге берік келеді. Легірлеуші элементтерді және олардың көлемін осы болаттардың құрылымы мен қышқылға төзімділігіне қарай таңдап алады. Және де осы легірлеуші элементтер қышқылға төзімді болаттардың құрылымы мен құрамын анықтайды. Яғни, ферритті, аустенитті – ферритті және аустенитті (11.1-кесте). Жалпы қышқылға тұрақты болат қышқылдар орта мен ерітінділер әсер ете бастағанда белгілі болады.

Болаттағы ең негізгі пассивті әсерге ие ол – хром, оның болаттағы құрамы 16% тен аспауы керек. [пассивтеу- бұл металдар мен қорытпалардың қышқылды орталарда беткі қабатында әсерлесуінің арқасында қабыршық түзуі] Никель тұзды, күкірт және кейбір органикалық орталарда өзінің электронды потенциалын көтере отырып қышқылдарға тұрақты келеді. Ал молибден болса күкірт, тұз, фосфор, құмырсқа, сірке қышқылдарында өте тұрақты келеді.

Аустенитті түрге жататын титан, ниобий болаттары кристаларалық жемірілуге деген бұзылуды жоғалтады, яғни ол карбид түзу арқылы хром карбидінің түзілуіне жол бермейді. Ал титанды бес еседен артық қоспаламау керек, ал ниобиді көміртектің арақатынасымен салыстырғанда 10 еседен артық қоспау керек. Жалпы қышқылға төзімді болаттардағы кристаларалық және де басқа жемірілуге деген тұрақтылығын көтеру үшін ондағы көміртекм құрамын 0,03%-тне асырмау керек.