104

Кіріспе

Байланыс- бәсекелестік, коммерциялық кәсіпорындар ішінде табысқа жету үшін және аймақтық өсіп өркендеуіне және де экономикалық өсуде шешуші фактор болып табылады. Сондықтан да ХХІ- ғасыр қарсаңында телекоммуникациялық және компьютерлік технологиялар шешуші мән қабылдайды, тура темір жолдар құрылысына электрофикациялық активті еңгізуге ұқсас. Байланысқа жоғары талап қойылып, инфраструктураға үлкен капитал салым еңгізу қажет. Осыдан шығатыны, тегіс жоспарлау және таңдау келешек жүйеде ең жоғары басымдық алып отыр.

Барлық желінің де, Қазақстандағы электробайланыс құралдары да, елдің экономикалық даму жалпы ұлттық өнімнің өсуіне, анықтауыш фактор болып табылады. Мамандардың баға беруі бойынша, байланыс қызметі мен желінің үш негізгі даму кезеңін бөліп көрсетуге болады:

• Елді телефондау;

• Телефон желісін цифрлау;

• Қызмет көрсету барысындағы байланыстың цифрлық желісінің бірігуі.

Бүгінгі күндегі телефондар байланыстың негізгі түрі болып қалып отырған барлық әлемде телефон желісімен ортақ қолдануы 900 млн. телефондар болып табылады.

Байланыстың сапасын, байланыстың қызмет көрсету санын, желі автоматизациясын көтеру үшін, 70-жылдары ұқсас және жалғаулы станциялары электронды цифрлыға аударылады. Көптеген қалааралық байланыста цифрландырылуы бітірілген.Жергілікті желіде цифрлы АТС 80% (пайызын) құрайды. Байланыстың талшықты оптикалық жолы тез арады еңгізілуде. Жалғаудың цифрлы жүйесі бір координатты жүйенің кеңістікті түріне қарағанда әсерлі.

Цифрлық АТС- тің негізгі қасиеттері:

• Габарит мөлшерінің азаюы мен жабдықтардың сенімділігі жоғарлауы жоғары деңгейлі бірігу элемент базасының қолдануы: хабар беру және жалғау сапасының жоғарлауы;

• Көмекші және қосымша қызмет көрсетудің санының көбеюі;

• АТС цифрлық базасында және байланыстың біріккен желісі жалғаулы цифрлық жүйеде жасауға болады; біріккен методологиялық және техникалық негізіне неше түрлі түрдің және электробайланыстың қызмет көрсетуінің еңгізілуі;

• Монтаж уақытындағы жұмыс көлемі және байланыс объектісіндегі электр жабдықтардың баптауының азаюында;

• Толық автоматты функцияландыру бақылауы және қызмет көрсетпейтін станциялар жасау арқасында, қызмет көрсетушілерді қысқарту;

• Металды сыйымдылық құрылғы станциялардың айтарлықтай азаюы;

• Цифрлық жалғаулы жабдықтардың тағайындау үшін қажетті аудандарды қысқарту.

Цифрлы АТС- тің кемшілігі:

• Басқару кешенінің жұмысы тоқтамайтындықтан және ауа тазартуының қажеттілігінен, энергоқолдануы жоғары болады;

Сигналдың импульсті кодтық модуляциясы бар цифрлық жалғау құрылғының ерекшеліктері:

• кіру, шығу және құрылғының ішіндегі процесстер жиілігі мен уақыты бойынша келістірілген;

• цифрлы жалғаулы құрылғы төртсымды болып табылады, ерекшелік күш қуатына сигнал цифрлы жүйеден беріледі.

Біздің еліміздегі телефон байланысының дамуы, жалғаулы техниканың үш буынының жасауынан байланысты.

Бірінші буынға автоматты телефон станциялары жатады, ондық қадамдық жүйені процессте пайдалану нәтижесінде, бірнеше кемшіліктері шығарылуы мүмкін. Олар:

• Қызмет көрсету сапасының төмендеуі;

• Жалғау жабдықтарының сенімділігі жоғары емес;

• Тез әрекеттің шектелуі;

• Қызмет көрсетушілер санының жоғарлануы;

• Кішк өткізу жолдары.

Осы кемшіліктердің бар болуы, Қалалық телефондық станциясы сыйымдылығының және телефон байланысу автоматтандырылуына үлкен кедергі болып табылады.

Жүйе жалғаудың екінші буынына координатты түрлі автоматтандырылған телефондық станцияны жатқызуға болады (АТСК және АТСКУ). Станцияның бұл түрі АТСДШ мен салыстырғанда бі қатар басымдылықты игереді:

• Сөйлесу күре жолының ең жоғары сапасы;

• Қызметші персоналының санының азаюы;

• Жолды қолданудың көбеюі;

• Өткізгіш пен рауалының көбеюі.

Жүйе жалғауының үшінші буынына – квазиэлектрондық және цифрлық телефондық станцияны жатқызуға болады. Квазиэлектрондық станция АТСДШ мен АТСКУ- ға қатысты бірнеше кемшіліктерді шеттетеді және ол көптеген әлемде қолданылады.

Толық цифрлы жүйенің құрылуы ақпараттың жалғау принципінің цифрлы түрде қолданылуынан кейін ғана мүмкін бола алады (импульсті кодалық модуляция).

Цифрлық жүйе таратқыш негізінде жалғау техникасының жаңа буынын құру мақсаты жүйенің иілгіші мен экономдылығының жоғарлатылуы, шығындардың қысқаруы мен еңбексыйымдылықтың пайдаланылуы, өнеркәсіпте ықшамдау мен арзандауы, сонымен қатар абоненттерге жаңа қызмет түрін қарастыру да қорытындылады.

Берілген дипломдық жұмыста біз DRX 4 үлгілі электрондық АТС- ті жобалаймыз. DRX 4 жай желіде қолданылатын Netas фирмасыныңтолық цифрлық телефондық станциясы. DRX 4 – тің бірегейлігі толық үлестірілімді басқару цифрлық жүйе болып қорытындылады. Сонымен бірге тек бірнеше DRX 4- тің барлық сәулетінде үлестірілген микропроцессормен орнатылатын функция басқарылуы үлестірілмей, тағы да негізгі функция жалғауында үлестіріледі.

Негізінде DRX 4 – те жалғаулы жүйенің басқару функциясы оның бүкіл сәулетінде шашыраған. Сонымен жалғаулы жүйе әр түрлі жүйе бөлігінің бөлек басқару құрылғысымен байланысты орталық басқару құрылғысынсыз цифрлы қосатын жол мүмкіндігі арқылы құрылғыны құрай алады. DRX 4- тің мұндай үлестірілімді басқарылуы телефондық әкімшілік пен абоненттерге тіке тиімділікті беріп, бірнеше жүйе мінездемесімен қамтамасыз етеді. Олар:

• Барлық жүйедегі бас тарту тұрақтылығы;

• Жүктеменің жатық көбею тәсілі;

• Басқару жүйесінің өнуі;

• Станция салынған баспалы платаның шектеулі жиыны.

Осы барлық аспектілер станцияда жалғаулы өнеркәсібінің атақты өнімін жасайды.

1 Қызылорда қтж (қалалық телефон желісіне) сараптама жасау

Цифрлы АТС – тегі синхрондау мен сигналдау.

Цифрлы АТС – тегі сигналдау принципі.

Цифрлы АТС – тегі синхрондау мен сигналдау процессі шынына келгенде кітапта синхрондауды цифрлы жалғау тақырыбына қатысы жоқ. Бірақ бұл прициптер цифрлы АТС- тің байланыс желісіндегі функцияландырылуының тақырыпшасы қажет. Сондықтан осы материалдың авторлық ұмтылысымен цифрлық АТС-тің функцияландырылуының қысқаша көрінісі (а-сурет).

а- сурет. Цифрлық АТС- тегі сөйлесу сигналымен сигналдау сигналы.

сөйлесу сигналы сигналдау

Сигналдау халқаралық электр байланыс одағымен алмасу ақпаратымен анықталады (сөйлесу ақпаратынан жақсырақ), орнатуға қатысты босату және басқа да әрекетімен біріктіру мен басқару, сонымен қатар электр байланыстың басқару желісі автоматты түрде басқарумен біріктіріледі. Сигналдауға қатысты тіл сияқты қарауға болады, байланыс қондырғысын орнату мақсатымен әрекет тестісін біріктірудің қолдауы мен қиратуы. Кез келген басқа тілге ұқсас, сигналдау жүйесінің сөздігі бар, демек, сигналдар тізбегі, синтаксис көптеген осы сигналдарды және семантиканы ансамбь басқару ережелеріндегі түрі, сигнал мен сигналдау, операциясын өткізу мағынасын анықтайды. Сигналдауды үш түрге бөлуге болады: сигналдауға “пайдаланушы – желі”, желі сигналдауы мен “пайдаланушы- пайдаланушы” сигналдауы. (ә- сурет)

“пайдаланушы-пайдаланушы” сигналдауы

желі сиг

налдау

“пайдаланушы “пайдаланушы

желі” сигналдауы желі” сигналдауы

ә-сурет. Желідегі сигналдаудың жалпы классификациясы.

“Пайдаланушы желі” сигналдауы пайдаланушыны желімен сөйлесу үшін тілмен қамтамасыз етеді, басқа пайдаланушымен орындалуының мақсаты. Бұл сигналдау сигналдаушыға пайдаланушыға жалғыз көрінетін болып табылады.

Желілік сигналдауы желі түйіні арасында ақпарат жіберу үшін қолданылады, орнату мен басқару қажетті біріктіру, түйіннің қай жерде орналасуымен желі ресурсінің үлестірілуін, іздестіруін қосқанда, сонымен “пайдаланушы-пайдаланушы” сигналдауы пайдаланушының терминалдар жұмысын келістірілуіне және орнатылуына рұқсат береді. Сигналдаудың бұл түріне ашық мысал болатын, факстар арасында біріктірілу орналасқан жағдайда орындалатын факсимильдік ақпараттың сигналдауы.

б- сурет. Сигналдау сигналы үшін бөлінген арна тәсілімен сигналдау жүйесінің классификациясы

Жоғарыда сигналдауды анықтауда сигналдаудың сигналы айтылған. Бұл сигналдар ақпарат тасушы сияқты көрсетіледі, белгілі бір арнаға қатысты, арнайы кіріс хабарына не желі басқару процедурасына арналған.

Желідегі сигналдау жүйе сигналдауымен орындалады - қатал жиынтығын алдын ала анықтауды қолдана отырып, тағы да техникалық не программалық қамтамасыз, генерерлау үшін қажет, осы сигналдардытарату мен қабылдау.

Арнаның байланыс желісі үшін, сигналдың сигналдауын тарату үшін екі басты әдісі бар:

• бөлінген арнаны сигналдау;

• ортақ арнамен сигналдау.

Сигналдау жүйесінің негізгі классификациясы бөлінген арна тәсілімен сигналдау сигналын тарату үшін б-сурет көрсетілген.

Бөлінгенарнаны сигналдау кезінде сигналдауды белгілі бір арнаны пайдалану қажеттілігі, осы арна арқылы беріледі арнайы бөлінген арнамен, ақпараттық арнаға қатаң қосылған. Егер тарату арнасы аналогті болса, бөлінген арнадағы сигналдау үш тәсілге бөлінеді:

• сөйлесу жиілігінің жолағын сигналдау (“жолақтағы” сигналдау, ішкі жолақта сигналдау). Стандартты аналогті телефондық арнаның жолағы 3,1 кгц болады (физикалық арнаға жиілікті шекарасы 300 Гц және 3400 Гц болады; мұндай арнаның арнайы аты бар “үндік жиілігі арнасы”). Сондықтан, телефондама үшін “жорақтығы” сигналдау кезіндегі сигналдау сигналының параметрлері болуы қажет, 3,1 кГц жорағында қажетті сапасымен таратуға рұқсат берілер еді;

• жорақтан тыс сөйлесу жиілігіндегі сигналдау (“жорақтан тыс” сигналдау, тыс жорақтан сигналдау). Сигналды сигналдауын тарату үшін арна қолданылады, ақпараттық арнаға қатты қосылған және ақпараттық арна жорағынан тыс тарату жорағы бар. Желілік жүйе сигналдауы үшін арна қолданылады, ақпараттық сигналдаудың жоғары жорақ тарату мен орналасқан (мысалы, 3600-4000 Гц жорағында).

• аралас сигналдау. Мұндай сигналдау жүйесінде сигналдау сигналының бөлігі ішкі ақпараттық арна жорағымен беріледі, ал қалған бөлігі ол жарақтан тыс. Жай телефондық аппарат үшін “пайдаланушы-желі” сигналдау жүйесі қолданылады, шақыру сигналы (қоңырау шолу сигналы) жорақтан тыс ақпараттық сигналында 50 Гц жиілікпен беріледі.Егер тарату арнасы цифрлы болса, сигналдау сигналын тарату үшін бөлек цифрлы арна қолданыла алады, не уақыт бөлер арнасыменқосылуымен жүйе таратуының цифрлы арнасы.

Бөлек цифрлы арна қолданылу кезінде екі басты сигналдау тәсілі қолданыла алады:

• Сөйлесу символындағы сигналдау, тактілік аралық (біріншіден кодаланған сөйлесу сигналы үшін) периодты сигналды сигналдауын тарату үшін қолданылады;

• Арна аралықтағы сигналдау, сигналдау ақпараты ылғи тактілік аралықта тартылады, арна аралығында орналасқан.

• Цифрлы жүйе таратқышты қолдана отырып бөлінген арна сигналдау түрінде үш тәсіл қолдануға болады:

• Сөйлеу символындағы сигналдау бір арна үшін жоғарда көрсетілгенмен сәйкес келеді, бірақ мұндай циклде N арна болғандықтан, жоғары циклды арнайы келісім қажет. Мысалы 24 арналы цифрлы жүйе таратқыш АҚШ та қолданылады.

• Аралас арналы сигналдау (мысалға ішкі ЦЖТ пішінінің ІТТ/240 станциясы қолданыла алады. Әр арнада 8 битті қызметтік ақпараттық және 8 битті сөйлеу символы бар);

• Шығарылған сигналдау сигналдауға бөлек арналы аралық бірнеше арналыққа бөлінетін үнемі сигналдау сигналын таратылуы үші бөлек арналарға бөлінеді. Әр сөйлесу арнасы үшін көрсетілген өз арналықтарын бөлінген сигналды арнада арнайы жоғары циклды келісім қажет.

Ортақ арнадағы сигналдау (ОАС) сигналдау тәсілімен келеді, соның ішінде арна хабарды адрестеу не пакеттермен ақпаратты жібереді, көптеген басқа арналарға не басқа ақпараттарға қатысты, желімен басқару үшін қолданылады. Желі, ОАС-ні танушы жалғау және пакет/хабарда таратушы болып табылады, және бірнеше сигналдау түріне және ақпараттық таратуына байланысты желі процесс арасындағы көрініс. Қазіргі кезде цифрлы байланыс желісіндегі ортақ қолданылатын ОАС ХЭБО №7 сигналдау жүйесінің ұсынысы. №6 цифрлық сигналдау жүйесі алдында көрсетілген, үлкен таралуын алмаған басты екі сылтау:

• біріншіден, ОАС№6 құрылымы қабылданған модель OSI ашық жүйе араласына сәйкестенбеген, көптеген телекоммуникациялық жүйеге салынған;

• екіншіден, есептер және практика көрсетілімі хабарсигналының уақыт кешігуі рұқсат берілетін шаманы артуы, қондырғы жұмысын бұзуға әкеледі. №7 ОАС-тің басты мақсаты болып ортақ қолданғалы ОАС жүйе халқаралық деңгейі стандартталынуымен қамтамасыз етеді. Ол халқаралық және ұлттық желіні қолданылуға жасалған.

ОАС№7 сигналдау жүйесі сигналдау сұрағына жауап береді, бірігуінің басқаруына телефондама және деректер таратушы сияқтыға қызмететеді. Ол сонымен қатар сенімді тасымалдаушы жүйеде басқа да ақпарат таратушы түрі үшін станциямен байланыс желісіндегі қажетті орталықтардан қолданылады.

№7 ОАС цифрлы арна жұмысы үшін арналған, 64 кбит/ сек жылдамдықпен жұмыс істейді. Ол сонымен қатар аналогты арна жұмысы үшін қажет, және аз жылдамдықты ақпарат таратушы цифрлы арна үшін.

Цифрлы АТС- тағы синхрондау импульсі.

Барлық жағдайда (желіге 3 не одан да көп цифрлы АТС- тің қосылуымен) цифрлы желінің синхрондау мәселесі туылады. Цифрлы желі синхрондауында орнатылу және уақытша қатысын қолдауы цифрлы ағын арасындағы процесс. Желі тактісін синхрондау анықтау; цифрлы жүйенің бірдей жылдамдық жұмысымен қамтамасыз ететін, символдар тобына не циклдарға циклды синхрондау ақпараты. Ары қарай тактілік синхрондау желі туралы айтылады. Цифрлы жүйе жалғауы синхронды жүйе классына қатысты. Берілген уақытша және жиілікті сәйкес осы станцияның жалғауы сатысында дереу дұрыс жұмысының шарты арасындағы сигналдар. Жиілік пен уақыт тарату жұмысы ішінде цифрлы АТС жұмысы қатты қиын емес. Оның жауабы ішкі цифрлық АТС жүйесіндегі стациялық генератор басқаруымен синхрондау дамуына келтіреді (а сурет).

Б асқа принципиалды жаңасы табылмайды, егер ЦЖТ арқылы желіге екі цифрлы АТС қосылады. Бұл жағдайда синхрондалу екі генераторлы станцияның біреуімен кез келген АТС ке қосылады (ә сурет). Аппаратураның таратылыс бөлігінде (Пд) әр ЦЖТ тәуелсіз генератор тактілік жиіліктері F0 және F1 қолданылады. Дәл осы генераторлардың біреуімен цифрлық желінің жұмысы синхрондала алады.

А-сурет. Цифрлы АТС-тіңтсанциялық генератор тәуелсіздігін синхрондау.

F1

ә- сурет. Екі цифрлы АТС-ті синхрондау.

б- сурет. Буферлік жадты қолдану.

Цифрлық жүйе таратқыштағы (“кездейсоқ әсер”) сигналдардың қалып қою әсері. Сигналдың қажетті кезең түзетілуі үшін (фазалық синхрондау үшін) цифрлық АТС- ке буферлі жад кіргізіледі (б-сурет).

Буферлік жад көмегімен цифрлық сигнал кідірісімен екі АТС тағы уақытты цифрлы ағыс синхрондау, бірақ буферлік жадтың көлемі экономикалық жағдаймен жоғары бола алмайды.

Егер желіге қосылған цифрлы АТС-тер синхрондалмаса, цифрлы ағынның бұрмалану әсері туылады, тайғанауыш болып аталады. Кіріс цифрлық ағын буферлік жадқа жазылған АТС синхрогенератор жылдамдығынан жоғары жылдамдығы бар болған жағдайда биттік кіріс бөлігі жоғалады (оларды жазуға орын жоқ). Егер кіріс ағынның жылдамдығы АТС синхрогенератор жылдамдығынан төмен болса деректерді санау екі жағдайлы жолдан келеді.

Сандық тайғанауыш бит санымен (дұрыс қабылданбаған және жоғалған) бір арнаға арнайы уақыт кесіндісі анықталады.

Тайғанауыш байланыс түріне орай ақпарат таратылу сапасын қарайды. Телефондық сөйлесу кезінде бұл шыртылдар болады, факсимильді байланыста қағазды тасымалдауда ақ және қара жолаң бола алады және тағы басқа. Сонымен тайғанауыш өлшем сапасы цифрлы ағын таратылуы үшін байланыс түрінде берілген.

Халқаралық электр байланыс одағы G811 және G822 ұсынысымен тайғанағыштың цифрлы желінің бірнеше түріне өлшем сапасын тарату.

Бір бит бір арнаға тайғанау осы уақытта анықталған:

• 70 күн халқаралық цифрлы желі үшін;

• 7 күн ұлттық цифрлы желі үшін;

• 12 сағат жергілікті желі үшін.

Ең қиыны тайғанағыш мөлшерімен халқаралық цифрлы желі үшін қамтамасыз етеді. Синхрогенератор тұрақтылығы 70 күн уақытында 10^-11 болады. Генератордың жалғыз түрі болып цезийлік атомды сағат болады.

Әр цифрлы АТС –та атомды сағат орналастырса цифрлы желінің синхрондалуының қажеттілігі болмайды.

Бұл жағдайда әр цифрлы АТС плезиохронды (синхронды) режімінде жұмыс істер еді. Бірақ бұл шешім атомдық сағаттың жоғары бағасына қарай қымбат. Сондықтан плезихронды режімінде екі кез келген ұлттық цифрлы желі жұмыс істей алатыны шешілді.

Ұлттық желі үшін әр елдің администрациялық байланысы өзінің синхрондау желін салуы қажет, сөз таратушы желінен бөлек.

Ц ифрлы желінің синхрондауы әр түрлі міндеті үшін (әскерден ортақ қолданбалы желіге дейін) үлкен санды тәсілінің нұсқауы, бірақ ортақ қабылданған цифрлы желі байланысы “жүргізуші – танымал” болды.

в-сурет. “танымал-жүргізуші” синхрондау тәсілі.

Бұл тәсілдің мәні эталонды жиілік сигналы бір түйіннен “жүргізуші” аталымды (М- master), басқасына “танымал” аталымына (S- Slaves) беріледі (в- сурет). Желі синхрондаудың жай кезде “танымал- жүргізуші” тәсілімен сатылы тарамды желі сияқты салынады. Синхрогенератор жоғары сатылы түйін тарамында эталонды жиілік сигналын қамтамасыз етеді, екінші сатының сатылы тарашының түйін санын анықтайды, оның әр қайсысы өз алдына эталонды жиілікпен басқа түйінді не тікелей, не транзитті орын арқылы қамтамасыз етеді. Желі түйінінің синхрогенераторы, жоғары эталондыдан басқа нақыштауыш болады.

Жоғары тұрақтылықты қолдануына байланысты жүргізуші түйінде (жайда цезийялық атомды генератор) және арзан кіші тұрақты генераторлардытанымал түйінде, сонымен қатар эталонды жиілікті таратқышын қолдану арқылы сөйлесу күре жолы “танымал- жүргізуші” тәсілі қазіргі уақытта ең экономды болып табылады. Желідегі жиілік тұрақтылығы жүргізуші түйін жиілік тұрақтылығына жақын келеді және жеткілікті жоғары болып табылады. Бұл тәсіл желі аралық синхрондауын плезиохронды түрде қамтамасыздандыра береді.

Тәсілдің кемшілігіне жүргізуші генераторының “шығынын” кіргізуге болады. Сонда танымал түйін не басқа жүргізуші ретіндегі көзді, не тәуелсіз жұмыс режімінде меншікті генераторды қолданады, жүргізуші генератордағы байланыс қалпына келтірілгенше. Сенімділіктің күшеюі үшін құрылғының резервте сақталуын әр түрлі тәсілі қолданылады. Қазіргі кезде әр елде (АҚШ, Жапония, Швеция және тағы басқа) желі синхрондалуы үшін, көптеген түрлендірулер “танымал- жүргізуші” тәсілі қолданылады.

Нөмірлеу жүйесінің жергілікті, аймақтық және жалпымемлекеттік желілер үшін құрылуы мүмкін.

Әрбір қалалық немесе аулдық сол сияқты жергілікті телефондық желілердің өз нөмірлеуі бар (а- сурет).

Жергілікті желілерде тірелген жергілікті абоненттік нөмір белгілерінің саны оның көлеміне байланысты.

Жергілікті желілерді елдің тұтас желісімен біріктіру кезінде бұл желілердің әрбіріне басқа жергілікті желілерден ерекшеленетін жергілікті желінің арнайы- қалааралық коды берілуі тиіс. Мұндай жағдайда шақырылушы абоненттің қалааралық абоненттік нөмірі жергілікті желінің қалааралық кодынан және жергілікті абоненттік нөмірден тұрады.

Жергілікті желі
АТС	ҚЖ	АТС
ж ергілікті байланыс ж ергілікті нөмір ххххх, бххххх, абххххх

(а) (ә)

Аймақтық желі
Жерг. желі	Ішаймақжелі	Жерг.желі
а ймақтық байланыс ішаймақ аймақтық нөмір индекс s аб + ххххх

Аймақтық желі		Қалааралық желі	Аймақтық желі
Жерг.желі	ішаймақжелі		ішаймақжел	Жерг.желі
Қалааралық желі Қалааралық индекс(м) қалааралық нөмір АВС +абххххх

(б)

Қалааралық желі	Халқаралық желі	Қалааралық желі
Х алқаралық байланыс х алқаралық индекс(п) халқаралық нөмір α,αβ не αβγ + АВСххххх

(в)

а-сурет. Жергілікті (а), аймақтық (ә), қалаарлық (б), халқаралық(в) телефон байланысы кезінде пайдаланатын абоненттік нөмір түрлері.

Барлық елдердің халқаралық электр байланыс одағы ұсынысына сәйкес нөмірлерді және осы нөмірлердің жекелеген элементтерін белгілеу үшін белгіленген терминология пайдалануы қажет.

Қалааралық кодтың әрбір жергілікті желілерде емес, керісінше берілген жағдайда нөмірлеу аймағын бейнелейтін белгілі бір аумаққа орналасқан бірнеше жергілікті желілерге берілуі мүмкін, ал аумақтағы желі аймақтық деп аталады. Аймақтық желі шегінде тұтас нөмірлеу жүйесінің әзірленуі мүмкін. Мұндай жағдайда аймақтық желіде бір біріне сәйкес келетін аймақтық абненттік нөмірлердің болмауы тиіс. Мұны жүзеге асыру үшін нөмірлеу аймағындағы әрбір жергілікті желілерді немесе осы желілердің бөліктерін мысалы аудандық АТС өз нөмірі ішінарааймақтық беріледі. Мұндай жағдайда ел аумақтарында нөмірлеу аумағын құру кезінде қалааралық абоненттікнөмір қалааралық код АВС аумақ коды, ішінарааймақтық кодпен аб (жергілікті желі кодынан не оның ішінарааймақтық бөліктерінен) және жергілікті абоненттік нөмірден тұрады. Қалааралық код жергілікті желілерге аумағы шағын мемлекеттер үшін беруге ұсынады. Аумағы үлкен елдер үшін аймақтық нөмірлеу жүйесі қолданылады.

Елдің жалғастырушы желісі қаншалықты бүкіл әлемдік желінің бөлігі болып табылса, ел ішіндегі нөмірлеу жүйесінің бүкіл әлемдік нөмірлеу құру туралы ХЭБО ұсынысына тәуелді. Халқаралық байланыстты ұлттың абоненттік нөмірі алдында жүзеге асыру үшін елді шақыратын код немесе халқаралық код терілуі керек (α, αβ, αβγ).

Желінің құрылымы елдің автоматтандырылған жүйесінің неғұрлым өзгергіш бөлшегі болып табылады. Оны жоғары сапалы абоненттік қызмет көрсету барысындағы барынша үнемнің талаптарына кез келген уақытта жауап бере алатын иілгіш болуы қажет. Нөмірлеу жүйесі керісінше автоматтандыру жүйесінің барынша тұрақты бөлігі болуы тиіс:байланысты пайдалануыжеңілдету үшін абоненттердің белгіленген нөмірлеу жүйесіне дағдылануы қажет, қалалар мен елдердің анықтамалық кітаптарын жиі ауыстыру міндетті емес. Сондай ақ қосуды басқару жүйесі мен құрылғыларының белгіленген нөмірлеу жүйесі үшін әзірленуі тиіс, мұнымен оның аз ғана өзгерісінің өзі стансаларға және автоматтық жалғау тарабындағы құрылғыларды өзгерту қажеттілігіне әкеліп соғады.

Бүкіләлемдік телефон байланысы жүйесінің толық қағидаларын орната отырып, ХЭБО осы кезеңдегі әлде бір өзгерістерді қоспастан 50 жылға арналған ұлттық нөмірлеу жүйесін әзірлеуді ұсынады. ХЭБО ұсынылып есептей отырып нөмірлеу жүйесі үшін келесі түсініктер белгіленеді: ішінарааймақтық, қалааралық, және халқаралық код; индекс (ішінара аймақтық, халқаралық және қалааралық).

Бұл түсініктерді мазмұндау және анықтаулар мыналар:

Ішінарааймақтық код- нөмірлеу аймағы шегіндегі жергілікті желіні не жергілікті желінің бөлігін сипаттайтын сандар тәсілі (мысалы, 100-мыңдық аудандық қалалық телефон желісі).