2.2 Дәрістік сабақ конспектілері

1- Дәріс. Пісіру туралы жалпы мәліметтер.

Пісіру түрлерінің топтастырылуы. Пісіру деп қатты материалдарды жергілікті балқыту немесе пластикалық деформациялау арқылы ажырамайтын жалғас алу процесін айтады. Осының нәтижесінде пісірілетін материалдар атомдарының арасында берік байланыс орнайды.

Металдарды пісіру физикалық, техникалық және технологиялық белгілерімен әртүрлі топтарға бөлінеді. Металдарды пісіруді физикалық белгілерімен жіктеу. Физикалық белгілерімен топтастыру пісіру жалғасын қалыптастыруға қолданылатын энергия түріне байланысты жасалады. Осы бойынша пісіру процестері үш топқа бөлінеді:

• термиялық; термомеханикалық; механикалық.

Термиялық топқа жылу энергиясын пайдаланып балқыту пісіру түрлері жатады: доғалы, электрон-сәулелі, электрқожды, плазмалы, термитті, газбен және құймалы.

Термомеханикалық топқа жылу энергиясын және қысым күшін пайдалану арқылы пісірілетін түрлері жатады. Бұл топқа түйіспе пісіру, индукциялы-қысымды, диффузиялы, газды-баспалы, термокомпрессиялы, доға-басқалы, термитті-баспалы.

Механикалық топка – механикалық энергия мен қысымды қолданып орындалатын пісірудің түрлері жатады: салқындай, ультрадыбысты, жарылыспен, үйкеліспен және магнит-импульсті.

Металдарды пісірудің техникалық белгілерімен жіктелуі.

Техникалық белгілерге келесілер жатады:

- металды пісіру аумағында оқшаулау әдісі;

- пісіру процесінің үзіліссіз орындалу дәрежесі;

- процесті механикаландыру дәрежесі.

Металды атмосфера ауасынан қорғау әдісі бойынша пісірудің түрлері – ауада, вакуумда, әртүрлі қорғаушы газдарда, флюс астында, флюс үстімен, көбікте, аралас қорғаулармен. Процестің үзіліссіздігіне байланысты пісіруді үзіліссіз және үзіліспен деп бөледі; механикаландыру дәрежесімен пісіру қолмен, механикаландырылған, автоматтандырылған және автоматты түрлері болады.

Пісірудің негізгі түлерінің қысқаша сипаттамалары. Доғалы пісіру пісірудің кеңірек тараған және әмбебап түрі болып табылады. Балқытып пісіру тобына жатады. Негізгі және қосынды металдардың балқуы пісірілетін метал мен электрод арасында жанатын электр доғасы арқылы орындалады. Балқыған негізгі және қосынды металл (электрод немесе пісіру сымы) пісіру ваннасын қалыптастырады; нәтижесінде пісіру ваннасы металының кристалдануынан пісіру жігі қалыптасады. Пісіру жігін тотығудан қорғау үшін, доға жанғанда сұйық қож және газдар (мысалы СО₂, сутегі) бөлетін қалың қаптамалы электродтар қолданылады. Көмір элекродымен тәуелді (1б- суреті) және тәуелсіз (1,в – суреті) доғада қосынды сым қолданып пісіру шектелуі, бұны көбінесе түсті металдан жасалған жұқа қабырғалы бұйымдарды пісіруге пайдаланады. Көмір электродтарын көбінесе доғалы кесуге ( әсіресе ысқаланған болаттарды) кеңірек қолданады.

1 - сурет. Қолмен доғалы пісіру

Флюс қабаты астында автоматты доғалы пісіру.

Пісірудің бұл түрі үлкен өндірістерде түзу және шеңбер жікті бөлшектерді жалғастыру үшін қолданылады (2 – сурет). Электрод есебінде жалаң пісіру сымы 1 пайдаланылады. Бұл процестің өнімділігі қолмен доғалы пісірумен салыстырғанда 5-10 есе жоғары; пісіру жіктерінің сапасы да жоғары.

2 – сурет . Флюс қабаты астында автоматты доғалы пісіру

Қорғаушы газдарда пісіру.

Пісіру балқитын (3,а – суреті) немесе балқымайтын (вольфрам) электродтарымен (3,б – суреті) инертті газдар ағынында жүргізіледі.