Сур. 3. Бөлек тас қалауына түсірілген күшті анықтау:

а – тігістерді байланыстыру барысында, б – оның жоқ кезінде

Тігістерді байлау

Үшінші тәртіпті орындау үшін, яғни тас қалауды бөлу үшін тігістерді байлау қолданылады. Қалау барысында тік байланысқан тігістерді көлденең және бойлық деп ажыратады. Тігістің бойлық байланысын : қалау қабырғаны бойлай қатпарланып кетпеуін және жүктен түсетін қалаудағы қысым қабырға енімен бірдей болуын қамтамасыз етеді. Көлденең тігістердің байланысы бөлек кірпіштер арасындағы бойлық байланысы үшін қажет. Бұл байланыс қабырғаның бірдей емес отыруларындағы, температуралық деформацияларда және т.б. монолиттігін қамтамасыз етеді. Көлденең тігіс байланысын қасықты және қазықты қатарлар арқылы орындайды, ал бойлықтыны – тек қазықтымен.

Біздің елімізде кеңінен қолданылатын қабырғаны қалаудың кірпішті байланыс жүйесінің негізі бірқатарлы және көпқатарлы түрлері. Кірпіштен бағананы қалауда байланыстың үшқатарлы жүйесі қолданылады. Шынжырлы қалауда қазықты және қасықты қатарлар бірінен соң бірі орындалады. Шынжырлы қалауда шой таспен толтыруда қазықтар қолданылады, сыртқы верстаның бірінші қатары – әрқашанда қабырға қалыңдығына байланысты емес қазықтар.

Бірқатарлы қалау басқаларға қарағанда мықтырырақ, ол әр қатардағы тігісті жабу есебінен болады, бірақ үлкен көлемде толықөлшемді емес кірпіштерді қолдануды қажет етеді, бұл оның кемшілігі болып табылады.

Көпқатарлы қалау (алтықатарлы) тік бойлық тігістердің бес байланысқан қасықты қатарға алты қазықты қатармен жабылғанымен сипатталады. Сонымен бірге қасықта қатардағы көлденең тік тігістер шынжырлы байланыс жүйесіндегідей кірпіштің 1/4 жабылмайды, яғни оның 1/2.

Көпқатарлы байланыс жүйесінде весталы қатарларға орналасатын кірпіштер саны азаяды да, шой таспен толтыру көлемі өседі, сәйкесінше ол тас қалаушылардың еңбек өнімділігін жоғарлатады.

Үшқатарлы байланыс Л. И. Онищиканың жүйесі бойынша былай қорытындылады, онда қазықты қатарды бес реттен кейін емес, ал әрбір үш қасықты қатардан соң қалайды. Мұндай жүйені ені 1 м аспайтын бағана қатарларын қалауда қолданылады.

Байланыс жүйесіне қарамастан құрылымға қаланатын жоғарғы және төменгі қатарларға толық кірпіштен болатын қазықты қатарларды қолданады. Сонымен қатар, толық қазықты кірпіштерді арқалықтар астына, айлауға, мауэрлатқа және тақталарға орналастырылады.

Көлденең және тік кірпіштік қабырғаны қалау тігістері түгелдей ерітіндімен толтырылады. Бағаналарда да барлық тігістер түгелдей ерітіндімен толтырылады.

Қалаудың арнайы түрлері

Қабырғаны кірпіштік өндеуді көбіне қалаумен бір уақытта орындалатын қаптамамен орындайды. Өндеулік материалдар ретінде беттік кірпіш (силикатты, кәдімгі сазды сапасын жоғарлату үшін немесе декоративті жабындықпен), беттік тастар (керамикалық немесе табиғи), бетондық немесе керамикалық тақталар қолданылады. Тастан болатын тақтаны қабырғадан қашықтығы 3-5 см болатын тотталмайтын материалдан анкер көмегімен орнатады. Бұл кеңістікті ерітіндімен толтырып тастайды немесе толтырылмаған күйінде қалдырып кетеді.

Аражабындарды кірпіштен,шлактыбетонды тастардан, гипстен және керамзиттібетонды тақталардан қалау. Гипсолитті тақтадан болатын аражабынды қалау ғимарат ішіндегі ауа ылғалдылығы қалыпты жағдайда ғана орындалады, ал кірпіштен және жеңілбетон тастарынан болатын қалауды қалыпты және ылғалдылығы жоғары болғанда да орындала береді. Аражабын элементтерін ерітіндіге тігіс байланысымен бірге орналастырады. Гипсолитті тақтадан болатын аражабынды қалауда ереже бойынша аражабынның екі жағынанда бетінің тегістігін қамтамасыз ету қиынға соғады, сондықтан тек бір жағын ғана тегістеуге ұмтылады. Қалған кедір-бұдырлары басқа жағында қалады, оларды тегістеу арқылы жояды. Үлкен өлшемді аражабынды қалауда өнеркәсіптік ғимараттарда аражабынға металлдық бағаналар орнатылады, олар аражабынның тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Барлық аражабын түрлері қабырға мен жабындықтарға бекітіледі. Қабырғаға ысқы мен шегелер көмегімен, ал гипсолитті тақтадан болатын аражабынға цинктелген металдық детальдарды орналастыру көмегімен істейді. Аражабын мен жабындықтарды бекітуге арналған деталдарды жұмыс сызбаларында беріледі.

Арқалықтар, аркалар, күмбездер, түтінді және вентиляциялы каналдар, карниздер және т.б. Қазіргі таңда арқалық ретінде көбіне құрастырмалы темірбетон арқалықшаларын 12-15 см тіреуішімен қолданады, бірақ қатарлы, аркалы және т.б. түрлі бөлек тастардан болатын арқалықтарды да қолдануға болады (сур. 4), құрылғысы үшін арнайы қалып – шеңберліні қолданады.