14. Нарықтық экономикада бағалаудың қажеттілігі.

Нарықтық экономика жағдайында сатушы, сатып алушы келісім жүргізе отырып «өзінің қауіп-қатері мен тәуекелдігі» жөнінде өзін қызықтыратын объектінің сату бағасын алдын-ала білуге құштар. Бірақ объектінің нарықтық бағасы келісім жасалғаннан кейін белгілі болады.

Объектінің нарықтық құнын анықтаушы сарапшы-бағалаушы жүзеге асырады.

15. Бизнесті бағалау тәсілдері, функционалдық тәсіл

Бизнесті бағалау үш тәсілмен жүзеге асырылады: табыстық, салыстырмалы және шығындық. Табыстық тәсілде табыс объектінің құн шамасы анықтауда негізгі фактор болып табылады. Неғұрлым көп табыс болса, соғұрлым объектінің нарықтық құны жоғары болады. Мұнда мүмкін табысты алу кезеңінің ұзақтығы, тәуекелдің түрі мен дәрежесі үлкен мәнге ие болады. Табыстық тәсіл – бұл меншікті пайдалану нәтижесінде туындайтын болашақ табыстардың ағымдық құнын есептеу. Бұл жағдайда күту принципі қолданылады. Бизнесті бағалауда табыстылық тәсілі қолайлы болып келеді, сонымен бірге салыстырмалы және шығындық тәсілдері де қолданылады. Салыстырмалы тәсіл белсенді нарықта тиімді болып келеді. Бағалаудың дәлділігі жиналған мәліметтердің сапасына байланысты. Сол себепті бағашыға объекті жөнінде толық мағлұмат қажет. Ол мәліметтерге мыналар жатады: экономикалық сипаты, сатылған уақыты, орналасқан жері, сату мен қаржыландыру жағдайы. Салыстырмалы тәсіл алмастыру принципіне негізделеді. Шығындық тәсіл: әртекті активтері бар (оның ішінде қаржылық), сонымен бірге бизнес тұрақты табыс әкелмейтін кәсіпорынды бағалау үшін қолданылады. Сонымен бірге бизнес тұрақты табыс әкелмейтін кәсіпорынды бағалау үшін қолданылады. Шығындық тәсілде негізгі қажетті мәліметтер: еңбекақы деңгейі, материал құны, құрал-жабдықтарға жұмсалған шығын, пайда жөнінде, жергілікті нарықтағы құрылыстарға жұмсалған шығын. Сирек кездесетін объектілер, тарихи құнды, эстетикалық мәні бар немесе ескі объектілерді шығындық тәсілмен бағалау өте күрделі болып келеді.

16. Ұқсас объектілерге бағалауды өткізу.

Салыстырмалы тәсіл белсенді нарықта тиімді болып келеді. Бағалаудың дәлділігі жиналған мәліметтердің сапасына байланысты. Сол себепті бағашыға объекті жөнінде толық мағлұмат қажет. Ол мәліметтерге мыналар жатады: экономикалық сипаты, сатылған уақыты, орналасқан жері, сату мен қаржыландыру жағдайы. Салыстырмалы тәсіл алмастыру принципіне негізделеді.

Капитал нарығы әдісі ұқсас компаниялар акциясының нарықтық бағасын пайдалануға негізделген. Бұл әдіс бақылаусыз (миноритарлы) пакет акцияларды бағалау үшін қолданылады.

Келісім әдісімен бірдей компаниялардың бақылау пакет акциясының бағасы талданады. Салалық коэффициент әдісімен бизнестің баламалы құнын шектеуге болады.

17. Жылжымайтын мүліктер және олардың рөлі.

Жылжымайтын мүлік — азаматтық актіде жеке тұлға не заңды тұлғаның иелігіндегі жер және басқа жер-сулар, сол жердегі қозғалмайтын мүліктер (ғимараттар, заводтар және т.б.)

Нарықтық экономика элементтері арасында өндіріс құралы ретінде қолданылатын ( жер, әкімшілік, өндірістік, қоймалық, сауда және басқа да ғимараттар мен құрылыстар) және тұтыну объектісі болатын ( жер телімдері, тұрғын үйлер, саяжайлар, пәтерлер, гараждар) жылжымайтын мүлік маңызды орын алады.

Жылжымайтын мүлік бұл саны бойынша халықтың меншігіндегі елдің ұлттық байлығының негізі. Сонымен қатар шаруашылық қызметтің және меншіктің барлық формалары мен кәсіпорындардың дамуының базасы ретінде қолданылады. Қазіргі уақытта, Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының дамуымен байланысты көптеген азаматтар, кәсіпорындар және ұйымдар жылжымайтын мүлік операцияларына белсенді түрде қатысуда. Мемлекеттік және муниципалды меншіктерді жекешелендіргенде, бос ғимараттарды жалға бергенде, тұрғын үйлерді сатқанда және сатып алғанда жылжымайтын мүлік талқыланатын маңызды мәселе болып табылады. Жылжымайтын мүлік нарығы тауар немесе қызмет көрсету және қаржылық нарықпен бірдей нарықтық кеңістікті құрайды. Жылжымайтын мүлік кепілдігі еліміздің несиелік жүйесінің құрылуының маңызды шарты. Жылжымайтын мүлік нарықтық қатынастардың барлық жүйесінің орталық звеносын құрайды. Жылжымайтын мүлік объектісі адамдардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыратын тауар ғана емес, табыс әкелетін капитал болып саналады.

Кең мағынада жылжымайтын мүлік екі негізгі элементтен тұрады: жер және ғимарат.

Жер – табиғаттың бір бөлігі. ҚР Жер кодексі, жерді табиғаттың маңызды құрамдас бөлігі, күзетілетін табиғи объектісі; өндірістің табиғи құралы мен табиғи кеңістіктік базисы, қолданылатын табиғи ресурсы және меншік құқығының жылжымайтын мүлкі ретінде қарастырады.

Ғимараттар -  сәулет өнерінің белгілі бір үлгі-тәсілімен салынған құрылыс, үй. Оған түрлі үлгідегі (жеке, көптекшелі, т.б.) тұрғын үйлер, қонақ үйлер, әр түрлі мақсатқа арнап салынған сарайлар (мәдениет сарайы, спорт сарайы, оқушылар сарайы, т.б.) мен мәдени-қоғамдық құрылыстар (театр, клуб, т.б.), мекеме үйлері, балабақша, мектеп үйлері мен басқа оқу орындары үйлері, кесенелер мен ғибадатханалар, дүкендер мен сауда үйлері, әр түрлі тұрмыстық қызмет көрсету орындарының үйлері, т.б. архитектуралық құрылыстар жатады.