2.3 Практика өткен периодта жүргізілген метеорологиялық бақылауларға қорытынды

Күні
	Температура	Бұлттылық	Жел
09.06	+14		9-10 м/с ЮВ
10.06	+15		ЮЗ 6-7м/с
11.06	+16		ЮВ 5-6м/с
12.06	+14		ЮВ 7-8м/с
13.06	+12		ЮЗ 3-4м/с
14.06	+18		ЮЗ 2м/с

Шартты белгілері

Ашық

Ашық бұлтты

Ала бұлтты

Бұлтты

Жаңбыр

Нөсер

3 Тарау. Гидрология бөлімі

3.1 Су ағынының тереңдігін анықтайтын су өлшегіш рейка

Су көрсеткіштері немесе гидрометр өзендегі, көлдер мен теңіздердегі су шегі ауытқуын анықтау үшін қажет. Жай күйде бұл ағаш, кей кезде темір, сирек жағдайда фарфорды тақтай бөліктерге бөлінген нивелирлік рейкасы бар. Бөліну шкаласы су жиегінде салынады. Бөлінген жерлер ауыспалы 5 жүздік 6 дюймдік рейканың оң жақ және сол жағында бояумен және жер бедерімен белгіленеді немесе нөлден бастап үстінен астыға сандық жазулармен белгіленеді. Рейкалар судың ылғи да ыңғайлы жерінде толқындар мен мұздықтар, жүзгіш заттары жоқ жерде өлшенеді. Мүмкін болған жағдайда олар көлденең қойылады, егер тірелетін беткей болса кейбір кезде еңістікті, мысалы, дамбаның тік жерінде. Бұл жағдайда рейканың бөлінуі еңіс жерде өзгертілген масштабта болуы керек.

Ауыспалы су өлшегіш рейка «ГР 23» су ағынының және су жинау жерінде 0,4 м көп емес биіктігінде өлшенеді. «ГР 23» рейканың негізгі принципі резервуардағы көлденең орташа ағынның судың шкала бойынша бағытта ағынның төмендеуі.

15-сурет. Су өлшегіш «ГР 23» рейкасы

«ГР 23» өлшенетін өндірісі, суға ашық қақпақпен суға жіберіп, қозғалтқыштың көмегімен ұсталып, қақпағы жабылады жіне рейка судан алынып санау жұмыстары жүргізіледі.

ГР 23 техникалық сипаттамасы

Сипаттамасы	Мәндер
Өлшеу шегі, см	5-100
Өлшеу қателіктері (толқынның 0,4 м биіктігінде), см	±1
Бөлу шкаласы , см	1
Габаритті өлшем, мм	1150x80
Масса, кг	1,3 көп емес

3.2.Су қоймадағы эхолот құралымен өлшеу жұмыстары.

Байкал көлінің тереңдігі Lowrance эхолот құралымен өлшенеді.Негізгі зерттеу объектісі Черкалов сор шығанағы болды. Біздің бригада бірнеше группаға бөлінді,соған сәйкес бірнеше бағыт жасалды.Әсіресе техникалық қауіпсіздікке көп көңіл бөлінді.Жұмыс барысын Батоцыренко Э.А. басқарды.Сонымен эхолот-бұл су бассейнінің тереңдіктегі рельефін зерттейтін құрал.Әдетте ультрадауысты тасымалдаушы мен қабылдаушы қолданады,сонымен қатар алынған мәліметтерді өңдеу мен тереңдіктің топографилық карталарын бейнелеуге ЭЕМ қолданылады.Тереңдікті анықтаудан басқа судың температурасы да анықталады.Бірнеше өлшеу жүргізу нәтижесінде ең төмен,ең жоғарғы және орташа көрсеткішін анықтауға болады.Эхолот төрт негізгі элементтерден тұрады:тасымалдаушы,қабылдаушы,қалыспастырушы (транс-дюсера),экран элементтері.

Тасымалдаушы келесідей сияқты белгілі бір интервал уақыт аралығында жоғары жиелікті импульс бөледі.Қазіргі заманғы эхолот құралдарында 50-200кГц жиелік пайдаланылады,кейде жиелік 192 кГц жететіндері де кездеседі.Бөлінетін дауыс сигналдары суда 1500 м\сек жылдамдықта таралады да тереңдіктен балықтарда,балдырларда,тастарда және т.б. заттарда кескінделеді.

Қабылдаушыға жеткен эходауыстар онда электрлік импульс туғызады,содан кейін олар қалыптасушыларда күшейіп,дисплейге түседі.

Зондталған нәтижелер құрал экранында қабылдауға ыңғайлы графикалық және алфавитті сандық форма түрінде беріледі.Объектілердің анықталу тереңдігі мен бірдей сәулелену қуаттылығы кезіндегі нақтылығы жиелікке байланысты болады.Ертеректе шығарылған эхолот құралдарында тек жоғары деңгейде (192 кГц Lowrance және Eagle эхолоттары) немесе тек төмен деңгейде 50 кГц жиелікте болады.Қазіргі кезде екіжиелікті эхолоттардың кең таралуына байланысты тек екі жиелік қалды – 50 200 кГц,олар бір кристалды белгілі бір уақытта екі жиелікте немесе бөлек жиеліктерде жұмыс жүргізуге мүмкіндік береді.Сәулелену диаграммасының ені сәулелену жиелігіне кері пропорционалды – неғұрлым сәулелену жиелігі жоғары болса,соғұрлым конус тар болады,соның нәтижесінде ондағы дыбыс энергиясының тығыздығы да жоғары,ал ол ең алдымен үлкен тереңдітегі кіші объектілерді анықталуы мен олардың экранда анық көрсетілуіне әсер етеді.Төменгі жиелікті жұмыстарда конус ені біршама кең,соған сәйкес конустағы энергия тығыздығы аз болады.Бірақ жиелік жоғары кездегі жұмыстармен салыстырғанда сәулелену диаграммасы кең болғанда үлкен зонадағы балқтарды анықтауға ыңғайлы болып келеді.Екіжиелікті эхолоттардың пайда болуына байланысты ол екі жиеліктің қасиеттерін бір құралда жинақталуына,сонымен қатар сатып алушылардың кең немесе тар сәулелі эхолот таңдауын жеңілдетті.Қазіргі заманғы екіжиелікті эхолоттар бір сәулемен немесе екі сәулемен де жұмыс істеуге мүмкіндік береді.Балық іздейтін эхолоттар өндіретін фирмалар көбіне әр түрлі бұрыштан сәуле бөлетін эхолот модельдерін шығарады.Сонымен Garmin жиелігі 200кГц кезіндегі 8-ден 20-ға дейінгі бұрышты конус,50 кГц кезіндегі 45 градус бұрышты құрал ұсынады.Шамамен басқа фирмалар да осындай құралдар ұсынады.

Эхолот құралымен жұмыс жасаған кезде біз экраннан нақты көрсеткіш көре аламыз. Ең алдымен эхолокацияның сәлелену мен қабылдау тәсілдерін қарастырайық.Эхолот құралы дыбыс толқындарын тереңдікке қарай бөледі.Осы толқындар тарлаған аймағы конуспен анқталады,ол су қоймасының тереңдігі мен бұрыштарына байланысты болады.Құралды пайдаланған кезде эхолот тек бір координатаны,яғни тереңдікті өлшейді,сондықтанда ол конуста су қоймасының кеңістіктік сипаттамаларын бермейді.Құрал конустың қай жағында балық,балдыр бар екенін анықтай алмайды,тек олар тереңдікте бар екенін көрсетеді.Біздің жұмыстарымыз келесідей заңдылықтарды анықтады:максималды тереңдігі 2 метр,минималды 50 см,орташа 1-1,5 метр.Су температурасы +20С және +21С.Жағалық сызықтан ең жоғарғы қашықтық 600метр болды.Эхолот маңызды құрал,бұл тереңдікті анықтайтын бір ғана құрал десек те болады.Ол навигациямен,әскери өндіріспен,ғылыми зерттеулермен және кәдімгі балық аулаумен тығыз байланысты.

3.3.Ағыстың жылдамдығын беттік қалқымалар арқылы өлшеу.

Кабанский каналында жұмыс жүргізілді.Барлық студенттер мен оқытушылар И.Ж.Гармевтің куратордығыда болды.Мақсатымыз су шығынын анықтау еді.Ең маңызды анықтаушы фактор ағыс жылдамдығы болды.Оның көптеген тәсілдері бар,олардың бірі беттік қалқымалар көмегімен анықтау.10-15 мин ішінде барлық қалқымалар каналдың әр түрлі енді жерлерінде лақтырылды.Канал ені 8,4 метр,ал магистраль ара қашықтығы 10.Қалқымалардың жылдамдығы әр түрлі болды.Жылдамдық 0,2 м/с пен 0,6 м/с аралығында ауытқыды,соған сәйкес орташасы 0,4 м/с болды.Содан кейін нәтижелерді формулаға салдық,яғни көлденең қима туындысының ағыс жылдамдығына қатынасы.

3.4.Ағыс жылдамдығын гидрометриялық айналма құралы ГР-21М арқылы өлшеу.

Жұмыс мақсаты:Кабанский каналының су шығынын гидрологиялық өлшеу.Өлшеу екі әдіспен жүргізілді:айналмамен ГР-21М,тереңдік қалқымалар арқылы.

Гидрометриялық айналма құралы ГР-21М

Гидрометриялық айналма өзеннің белгілі бір тереңдікте де,беткі қабатындағы ағыс жылдамдығын анықтауға арналған құрал.

16-сурет. Гидрометриялық айналма құралы ГР-21М

1 – осьтік гайка;

2 – радиалды-тірек подшипниктері;

3 – цилиндрлік кеңістік;

4- қысқыш муфта;

5 – қозғалатын бөлім;

6 –кедергі винт;

7 –штепсель ұясы;

8 –бөлектенген клемма;

9 –клемма корпуспен байланысы ;

10 – штанга;

11 –қысқыш винттер;

12 – винт;

13 –стабилизатор;

14 – корпус;

15 –сыртқы втулка

Гидрологиялық айналма құралының қызметі бақыланатын ағыс жылдамдығы мен винттердің айналу жылдамдығына негізділген.

Су ағысы әсерінен айналма лопастьтары айнала бастайды.Лопастьтармен бірге втулка айналады. Осы кезде айналма механизмі электрлік сигналдық байланысты тұйықтайды.Тұйытау кезінде дыбыстық құрал қосылады (қоңырау соғылады немесе сигналдық шам).Секундомер көмегімен айналманың әрбір сигналға дейінгі уақытын анықтайды. Айналма лопастьтарының айналудың жалпы саны мен олардың айналған уақыт аралығына бөлу арқылы лопасть винтының айналу жылдамдығын анықтайды.

Ұсталған балықты қалай басқаруға болады.

Ескрере отырып балықты үнемі суда ұстап отыру керек. Қанша балықты судан тыс ұстасаң , сонша балықтың тірі қалу мүмкіндігі аз. Балықты ұстай отырып, оны абайлап жане 2 қолмен, бір қолыңмен ішкі жаынан 2ші қолыңмен жүзбе қанаты жанынан ұстау керек. Жүзбе қанаттарын ұстамауға тырысу керек.

• Балықты ұстай отырып, оның тыныс алу желбезегіне тиюге болмайды. Желбезек- ол өте маңызды және де сезімтал мүше. Егер балықта желбезектен қан кетсе ол өлуі мүмкін.

• Балықты қыспауға тырысыңыз.

• Егерде балықты суртеке түсіргіңіз келсе онда тездетіп алдын ала камераны дайындап түсіру керек. Қасыңызға біреуді көмекке балықты ұстап тұру үшін немесе суретке түсіру үшін алыңыз. Балықты жерге жане үлкен немесе кіші тастарға соғыспауына тырысыңыз.

Балықты қармақтан шығару жане оны жіберу

• Балықты ұстай отырып қармақтан тездетіп босатып жане абайлап суда ұстап тұру керек. Қармақты саусақтармен қатты ұстап, кейін қармақтан босатып жане аузындағы қармақ сымын алып тастау керек.

• Егер қармақ сымы терең кірсе оны жұлып алуға тырыспаңыз немесе масаны қатты жұлқыламаңыз. Оданда қармақ сымын балық аузына жақындау етіп қырқу керек, сосын балықты қалпына келтіру. Практика көрсетеді қармақ өзі уақытымен ажыратылады немесе денедегі ішкі қышқыл арқылы еріп кетеді.

Балықтың қалпына келтірілуі

• Суға балықты ешқашан жібермеу жане теппеу керек . Абайлап жіберіп желбезегінің суда қалқуын бағалау керек.

• Балықты суда ұстап қалпына келтіру. Балық қалпына келгенде желбезегі ритм бойынша қозғалады жане балық өзін табиғи қалпында ұстайды. Егер балық қолда ұрылса жане қимылдаса босату босату керек. Егер балық жайлап жүзсе оған тиіспеу керек.