Тема 3. Беларуская культура

1. Беларуская культура як пасрэднìца памìж усходне- ì заходнееýрапейскìмì культурнымì арэаламì

2. Культура Беларусì хх ст.

Мэта раскрыцця тэмы першага пытання заключаецца ý тым, кааб пазнаёмìцца з праблемамì тыпалагìзацыì беларускай культуры, выявìць ì зафìксаваць асноýныя яе рысы – дыялагìчнасць ì талерантнасць, а таксама ìдэтыфкаваць месца беларускай културы у агульнасусветнай культурнай сìстэме.

У якасцì ключавых прапануюцца наступныя тэрмìны: рускацэнтрычная мадэль; еýропацэнтрычная мадэль; польскацэнтрычная мадэль; талерантнасць; сацыяльны кампрамiс; беларускì Рэнесанс; Рэфармацыя; рэнесансны стыль; барока; мìжкультурны дыялог.

У прапанаванай тэме патрэбна засяродзìць увагу на тым, каб высветлìць сутнасць трох мадэляý беларускага культурнага развìцця: рускацэнтрычнай, польскацэнтрычнай ì еýропацэнтрычнай. Задачай тых, хто вывучае прапанаваную тэму, павìнны стаць пошукì канкрэтных гìсторыка-культурных фактаý ì фактараý, якìя сталìся сведчаннямì адэкватнасцì апошняй, еýропацэнтрычнай мадэлì. Гэтай сувязì раìм у першую чаргу знаёмства з працамì наступных беларускìх культуролагаý: I. Абдзраловìча «Адвечным шляхам» (Даследзìны беларускага светагляду), У. Конана «У свабодзе ì творчасцì – паратунак для свету», А. Мальдìса «Беларуская культура барока, як пасрэднìца памìж заходнеславянскìм ì усходнеславянскìм светамì».

Неабходна звярнуць увагу на адметнасць тых гìсторыка-сацыяльных фактараý, якия ýплывалì на фармìраванне духоýнай культуры Беларусì ì умець прывесцì прыклады якìя ìлюструюць культуратворчы характар гэтых фактараý. Асаблìва звяртаем увагу на тэрмìн «талерантнасць». Патрэбна ведаць, што такое талерантнасць. Неабходна знайсцì гìстарычныя факты, што сведчаць аб наяýнасцì сярэднявечнай Беларусì феомена этìчнай, палìтычнай ì рэлìгìйнай талерантнасцì, ýмець раскрыць паняцце «сацыяльны кампрамìс». Адказ на галоýнае пытане: «Чаму сярэднявечную Беларусь называюць агульнаеýрапейскìм прыкладам сацыяльнага кампрамìсу?» павìнен быць дадзены ý вынìку амастойнага аналìзу.

Асаблìвую ýвагу трэба звярнуць на пасрэднìцкую ролю беларускай культуры ý агульнаеýрапейскай прасторы. Спроба зрабìць абагульнены культуралагìчны аналìз гэтага пытання належыць беларускаму навукоýцу А. Мальдìсу ý працы, спасылку на якую мы зрабìлì ранней.

У вызначанай тэме другога пытання патрэбна асаблìва адзначыць ì выдзелìць культурны этап пачатку ХХ ст. Гэта был перыяд, калì ìшлì актыýныя працэсы росту ì фармìравання нацыянальнай самасвядомасцì беларускага народу, адбывалася станаýленне нацыянальнай ìдэì. Патрэбна засвоìць, што ý гэтых працэсах вызначальную ролю адыграла газета «Наша нìва» ì «нашанìýскì перыяд» у цэлым выканаý асобую культуратворчую мìсìю у гìсторыì беларускай нацыì.

Адметным этапам у развìццì культуры сталìся 20-30-е гг. Гэты перыяд увайшоý у гìсторыю як нацыянальна-культурнае адраджэнне асноýным складнìкамя якога сталìся працэсы беларусìзацыì. Гэтае пытанне найбольш падрабязна асвечана ý кнìзе Л. Лыча «Гìсторыя кульуры ларусì», гл. 5, с. 230-296.

У другìм пытаннì неабходна выстветлìць змест паняцця «беларуская савецкая культура» ì засяродзìць увагу на складанасцì ì супярэчнасцì культурнага развìцця савецкай Беларусì. Знайсцì ì прывесцì факты, якìя сведчаць, што нягледзячы на ìдэялагìчныя фактары ì дэнацыяналìзацыю мастацтва, у културы Беларусì ìшло станаýленне высокìх гуманìстычных ìдэалаý, адбывалìся пошукì новых форм ì выяýленчых сродкаý, з'яýлялìся новыя ìмёны ì таленавìтыя творы ý розных галìнах культуры (у мастацкай лìтаратуры – Н. Гìлевìч, В. Быкаý, У. Караткевìч; у выяýленчым мастацтве – Л. Шчамялёý, М. Данцыг, М. Савìцкì, А. Марачкìн; у тэатральнай ì музычнай культуры – В. Раеýскì, Ю. Семеняка, Р. Сурус).

Сапраýдны росквìт культурнага жыцця Беларусì стаý назìрацца перыяд, якì ýвайшоý у гìсторыю пад назваю «нацыянальнае культурнае Адраджэнне 90-гг.».

Тэрмìн «культура беларускага замежжа» зусìм нядаýна ýвайшоý у навуковы ýжытак з мэтай лìквìдацыì «белых плямаý» на культурнай карце беларускай нацыì. Для падрыхтоýкì гэтага пытання раìм выкарыстаць кнìгу «Культура беларускага замежжа» у 2 т. – Мн., 1993.

Прыкладная тэматыка «трэцяга пытання»:

1. Спробы тыпалагìзацыì беларускай культуры.

2. Гìсторыка-сацыяльныя фактары фармìравання культуры беларускага рэгìёну.

3. Феномен талерантнасцì як вынìк дыялогу культур.

4. Перыядызацыя беларускага культурнага развìцця. Беларуская культура ад часоý Полацкага ì Тураýскага княстваý (Х-XII ст.) да ХХ ст.

5. Гìсторыя беларускага нацыянальнага тэатра.

6. Гартаючы старонкì «Нашай нìвы». Аналìз културнай тэматыкì выдання.

7. Нацыянальная ìдэя ý сучасным беларускìм тэатральным мастацтве.

8. Тэма айчыннай гìсторыì ý творчасцì У. Караткевìча.

9. Вайна вачыма герояý В. Быкава.

10. Жанры ì тэмы беларускага жывапìснага мастацтва ХХ ст.

11. Музычная культура Беларусì перыяду нацыянальна-культурнага Адраджэння.

12. Беларускì фальклор. Вывучэнне ì аналìз у фалькларыстыцы ХХ ст.

13. Культура Беларусì перыяду крышталìзацыì нацыянальнай ìдэì. Нацыянальнае Адраджэнне пачатку ХХ ст.

14. Агульная характарыстыка паняцця «беларуская савецкая культура». Дасягненнì беларускай мастацкай культуры.

15. Нацыянальна-культурнае адраджэнне канца ХХ ст.

16. Культура беларускага замежжа.

Лiтаратура:

1.Лыч А., Навìцкì У. Гìсторыя культуры Беларусì. – Мн., 1996.

2. Беларусìка у 2 кг. Кн. 2. – Мн., 1993.

3. Живописная Россия. Литовское и белорусское Полесье. – Мн., 1993.

4. Лазука Б.. Гìсторыя мастацтваý. – Мн., 1996.

5. Беларусìка Кн. 6. Беларусь памìж Усходам ì Захадам. – Мн., 1997.

6. Ад Полаца ì Нясвìжа да Падуì ì Венецыì. – Мн., 1994.

7. Гìсторыя беларускага мастацтва у 6 т. – Мн., 1998-1992.

8. Культура беларускага замежжа. – Т.1-2. – Мн., 1993.

9. Абдзìраловìч І. Адвечным шляхам / Вобраз-93. – Мн., 1993.

10. Конан У. У свабодзе ì творчасцì – ратунак для свету. – Там жа.

11. Мальдзìс А. Беларуская культура барока як пасрэднìца памìж заходнеславянскìм ì ýсходнеславянскìм светамì. – Мн., 1993.

12. Хрысцìянства ì беларуская культура. Матэрыялы 3 мìжнар. кангрэса беларусìстаý «Беларуская культура ý дыялогу цывìлìзацый». – Мн., 2001.

13. Ежы Гедройц ì Беларусь / Кантакты ì дыялогì № 4-5. – Мн., 2001.

14. Крук Я. Сімволіка беларускай народнай культуры. – Мн., 2001

15. Высоцкая Н. Iканапiс Беларусi. – Мн., 1992.

16. Этнаграфічная спадчына: Беларусь: Краіна и людзі. – Мн., 2001.

17. Лiцьвiнка В. Святы i абрады беларусау. – Мн., 1998.

18. Помнкi мастацкай культуры Беларусi эпохi Адраджэння. – Мн., 1994 .

19. Ткачоў М. Замкi i людi. – Мн., 1991.

20. Шчакацiхiн М. Нарысы з гiсторыi беларускага мастацтва. – Мн., 1993.