7-лекция. Кәсіпкерлік мәмілелерді ұйымдастыру

Жоспар:

1. Кјсіпкерлік ќызметтегі јріптестік байланыстар

2. Кјсіпкерлік мјмілелер жјне тїрлері

3. Келісімшарт — кјсіпкерлік мјмілелерді жїзеге асырудыѕ негізгі ќўжаты. Келісімшарттардыѕ жіктелуі

4. Сатып алу-сату келісімшартын жасауєа ќойылатын негізгі талаптар, ќўрылымы жјне мазмўны

5. Кјсіпкерліктегі делдалдардыѕ рґлі 1. Кјсіпкерлік ќызметтегі јріптестік байланыстар

Кјсіпкер ґз ќызметін нјтижелі тїрде жїзеге асыра алатын, тиімді јріптестік байланыстарды ќажет етеді. Сондыќтан јрбір кјсіпкер ґз ќызметін ўйымдастыру жјне бизнес-жоспарды жасау барысында міндетті тїрде ќажетті жјне тиімді јріптестік байланыстарды орнату мїмкіндігін ќарастырады. Осы жўмыстыѕ аясында нарыќтыѕ ќажетті инфраќўрылымын ќўрайтын, кґптеген ќызмет кґрсететін ўйымдар бар, олардыѕ комегімен кјсіпкерлер іскерлік ќарым-ќатынастарды орнатып коммерѕиялыќ операѕияларды жїргізе алады.

Јріптестік байланыстар негізінде кјсіпкерлер экономикалыќ тиімділікке ќол жеткізу їшін јрбір жеке јріптес-кјсіпкермен ґзара ќарым-ќатынастардыѕ еѕ тиімді тїрін таѕдап алуы ќажет. Бизнес аясында јріптестік байланыстар іскерлік жобаны жїзеге асыру бойынша кјсіпкерлік іс-јрекеттердіѕ маѕызды ќўраушы элементі єана емес (нарыќтыѕ жїйемен, жалдамалы ќызметкерлер ўжымымен, јріптестермен ґзара ќарым- ќатынастар), кјсіпкерлердіѕ коммерциялыќ ќызмет нјтижесінде олардыѕ белгілі бір деѕгейде пайда табу мен бірнеше кјсіпкерлер арасындагы мјмілелік жўмыстардыѕ тиімділігініѕ кґрінісі де болып табылады.

Јріптестік байланыстардыѕ келесідей тїрлері болады:

• тўраќты немесе ўзаќ мерзімді;

• ќысќа мерзімді;

• кездейсоќ (спонтандыќ) келісімшарт.

Тўраќты немесе ўзаѕ мерзімді јріптестік байланыстар кјсіпкер нарыќќа тауар шыгару мен ќызмет корсетуді їзаќ мерзімге жоспарлаган кезде ќолданылады. Байланыстыѕ мўндай тїрі жасалган келісімшартты ќажеттілікке байланысты ўзарту жолымен жїзеге асырылады.

Ќысќа мерзімді јріптестік байланыстар кјсіпкер тауардыѕ тјжірибелік партиясын нарыќќа јкеліп, оныѕ жаѕа тауарєа деген сўранысыын аныќтау жјне ґзара келісуші тарантар ретінде шыєатын екі кјсінкер де ґзіне жїктелген міндеттерді орындау арќылы, бір-бірініѕ мїмкіндіктеріне сенімді болєан жаєдайларда ќолданылады.

Кездейсоќ (спонтандыќ) келісімшарттьщ јріптестік байланыстар кэсінкерлер ќызметінде јрќашан ќосалќы рел атќарады жјне ќосымша найда табудыѕ ќаранайым тїрі болып табылады.

Кјсінкерлік јрінтестік байланыстар келісімшарттар, келісімдер, контрактілер негізінде ќўрылады жјне ќалыптасады. Олар јрінтестердіѕ ќўќыќтары мен міндеттерін, шыєындардыѕ орньш толтыру мен найданы їлестіру тјртібін, јріптестік ќызметтіѕ мерзімдерін, оны тоќтату шарттарьш жјне т.б. реттейді. Јрбір кјсінкер јріптестік байланыстардыѕ еѕ тиімді тїрін іздеуге мїдделі. Бўл тўрєыда жаќсы нјтижеге, ьштымаќтастыќтыѕ јр тїрлі ўтымды нўсќаларын салыстыру, талдау арќылы жетуге болады (кесте).

Кјсіпкерлік ќызметтіѕ негізгі аялары бойынша јріптестік байланыстардыѕ тїрлері

Кјсіпкерлік цызмет аясы	Јрінтестік байланыстардыѕ нысандары
Тауар ґндіру мен ќызмет кґрсету аясы	Бірлескен кјсінкерлік (ішкі жјне халыќаралыќ) Ґндірістік коонерация Мердігерлік (ќосалќы мердігерлік) ендіріс Лицензиялау Контракт бойьшша басќару Жобалыќ ќаржыландыру жјне т.б.
Сауда жїйесі мен тауар сату аясы	Бартерлік мјміле Ќарама-ќайшы сауда Ќарсылай жеткізу Коммерциялыќ триангуляѕия (сегмент- теу) Сауда мјмілелерініѕ тїрлері (ќаранайым, форвардты, спот мјмілесі жјне т.б.) Консигнация (сатуєа беру) жјне т.б.

Материалдыќ технткалыќ ќызмет кґрсету аясы	Концессия Франчайзинг Лизингтік ќызмет ( ќаржылыќ, оперативті, ќосалќы мердігерлік жјне т.б.)
Ќаржы жјне саќтандыру ќатынастарыныѕ аясы	Факторинг Коммерциялыќ трансферт Венчурлік ќаржыландыру Мемлекеттік жјне коммерцичлыќ саќтандыру, оныѕ ішінде хиджерлау Эккаунтинг, аудитті ќосќандыєы Форфейтинг Ќаржылыќ лизинг жјне т.б.
Кјсіпкерлік ќўрылымдар їшін кадрларды даярлау аясы	Мемлекеттік оќу мекемелері Коммерциялыќ орталыќтар, бизнес-мектептер Кјсіпкерлерді даярлау бойынша бизнес-инкубаторлар Интернет арќылы ќашыќтыќтан оќыту Оќу-іскерлік орталыќтар (ОІО) Консалтинг жјне т.б.
Јлеуметтік јріптестік аясы	Јлеумттік ќорєау мекемесі Јлеумттік јріптестік ( кјсіподаќтар) Јлеумттік монитринг ќызметі Ассоциациялар, одаќтар жјне т.б.

Ќойылєан міндетке байланысты келтірілген жіктеме (несие немесе ќажетті ќўрал-жабдыќты алу, мамандарды іздестіру жјне жўмысќа алу, білікті ќызметкерлерді даярлау мен ќайта даярлау, ќажетті шикізатты алу, ґнімді тасымалдау, ќызметтіѕ басќа да тїрлерін кґрсету жјне т.б.) јрбір жеке јріптеснен ґзара ќарым-ќатынастардыѕ тиімді тїрін таѕдауєа мїмкіндік береді.

Жіктеменіѕ белєілі бір шарттылыєына ќарамастан, јріптестік байланыстардыѕ нысандары бір-бірімен тыєыз байланысты жјне кґп ќырлы сипатќа ие болады. Ал кјсіпкерліќ ќўрылымдардыѕ кґбісініѕ кґпсалалыќ кјсіпорындар болатындыєын ескерсек, ынтымаќтастыќ тїрлерніні ґзара ыќналдастыєы мен функционалдыќ байланысы кїшейе тїседі.

Јріптестік ќатынастар кјсіпкерлік ќызмет аясында кјсіпкерге оныѕ јрінтестерімен, серіктестерімен ынтымаќтастыќ орнату їшін міндеттері мен ќўќыќтарын жїзеге асыруєа мїмкіндік береді. Кјсіпкердіѕ мўндай ќўќыќтары мен міндеттері, кјсіпкер мен оныѕ јріптесі арасындаєы жасалатын келісімшартпен бекітіледі.