6 Билет

Қуат коэффициентінің маңызы.

P=1/2U_m I_m cosϕ (1) Бұл теңдеуге ток пен кернеудің әсерлік мәндерін қойып, ыңғайлы болу үшін әсерлік мәндердің индексін жазбай {\displaystyle I}P және {\displaystyle U}I деп белгілесек, P=UIcosϕ (2){\displaystyle P=IUcos\phi }PPPp шығады. Бұл өрнектеріндегі {\displaystyle cos\phi }cosϕ шамасы қуат коэффициенті деп аталады. Осы өрнек айнымалы токтың қуаты тек ток күші мен кернеуге ғана емес, сонымен қатар олардың тербеліс фазаларының айырымына да тәуелді екенін көрсетеді. Егер тізбектегі реактивті кедергі {\displaystyle \phi =0}ϕ=0 болса, {\displaystyle cos\phi =1}cosϕ=1, онда {\displaystyle P=I\cdot U}P=UI, яғни бұрыннан белгілі тұрақты токтың қуатының формуласын аламыз. Ал тізбекте активті кедергі жоқ болса,{\displaystyle \phi ={\frac {\pi }{2}},cos\phi =0} ϕ=π/2, cosϕ=0 онда  P=0{\displaystyle P=0}. Тек реактиві кедергісі ғана бар тізбекте орташа қуат нөлге тең. (2) формуласынан қуатты өсіру үшін {\displaystyle cos\phi } cosϕ шамасын — қуат коэффициентін ұлғайту қажет екенін көреміз. Өндірістік қондырғыларда ең аз дегенде {\displaystyle cos\phi =0,85}cos ϕ=0.85 болуы керек

1973—74 жылдары болған энергетикалық дағдарыс энергия қорларын тұтынуға қалай әсер етті?

Мысалы, АҚШ-та 1973 жылға дейінгі 17 жыл ішінде алғашқы энергетикалық қорларды пайдаланудың абсолюттік көлемі екі есе артқан болса, онда 1973 жылдан кейін оның көлемі тіпті бірнеше процентке азайған. Ал осы он жылда АҚШ-тың жалпы қоғамдық өнімі 25%-ке артып, осы негізде, жалпы ұлттық өнімге жұмсалған алғашқы энергия қорларының көлемі үштен бір шамасында азайған. Міне, осындай өзгерістер Жапония мен Европалық елдер экономикасынан да байқалады. Бұл кезеңде Қазақстанда энергетикалық дағдарыс болмағанымен, оның әсері сезілген жоқ деп айту дұрыс емес. Себебі, елдер арасындағы экономикалық байланыс аса жоғары дамыған қазіргі дәуірде белгілі бір аймақтарда туатын энергетикалық мәселелердің әсері дүние жүзінің басқа аймақтарына өз ықпалын тигізеді. Одан ешкім де шет қалмайды. Осы энергетикалық дағдарыс кезеңінде мұнай бағасы 15 есе, табиғи газ—10 еседен аса қымбаттады. Мұнымен бірге қалайы, молибден, хромның да бағалары 7 есе артты. Осы кезеңде қайта жаңарып отыратын энергия көздерін игеруге ерекше көңіл бөлінді. Кейінірек, энергия қорларының тиімді пайдалануына қарай мұнай мен газ бағалары да төмендеді. Әрине, таяу уақытта өздігінен жаңарып отыратын энергия көздері — күн, жел, толқын, тасқын және жер жылуы табиғи отынды толық алмастырады деп айту қиын, бірақ олар табиғи отын қорларының тиімді пайдалануына үлкен көмек болар еді.

7 Билет

Жердің энергетикалық балансының ерекшелігі неде?

Жердің энергия жүйесін екі тұрғыдан қарастырған жөн: бірі — энергияның (жер бетіндегі) динамикалық ағыны және екіншісі — энергияның (қазылып алынатын отын, жер асты ыстығы, ядролық және гравитациялық энергиялар) статистикалық шамасы.Жер бетіне қуатты үш энергия ағыны бағытталған: күн сәулесі энергиясы, тәуліктік қуаты 174000 ТВт (10^І2Вт= 1 ТВт — тераватт); жер астынан үстіне қарай бағытталған жылу энергиясы, тәуліктік қуаты 32 ТВт; теңіз тасқыны энергиясы, тәуліктік қуаты 3 ТВт. Күн сәулесі энергиясының 30%-і жердің жоғарғы атмосфералық қабатынан шағылысып, ғарыш кеңістігіне тарайды. Ал оның 70% -і, яғни 122000 ТВт күн энергиясы жер асты жылуы мен теңіз тасқыны энергияларының қуатынан шамамен 3500 аса артық. Бұл өте көп энергия. Түсінікті болу үшін бір мысал қарастырайық. 1980 жылы дүние жүзінде 11,8 млрд. Т.ш.о., яғни 346*10¹⁸ Дж энергия пайдаланылған. Ал 2000 жылы 29 млрд. Т.ш.о. яғни 850*10¹⁸ Дж энергия пайдаланылды. Бір тәулікте күннен жер бетіне 122000 ТВт, ал бір жылда шамамен 1,6*10⁵- 10¹⁸ Дж энергия түседі.

Электр торабындағы тұрақты және айнымалы шығындар.

Өткізгіштегі, кабельдердегі және трнасформаторлар орамасындағы энергия шығындары солардың бойымен ағатын жүктеме тогының квадратына тура пропорционал, сондықтан оларды жүктемелік шығындар деп атайды. Жүктеме тогы, көп жағдайда, уақыт бойынша өзгеріп отырады және жүктемелі шығындар көбінесе айнымалы деп атайды. Переме́нные затраты (англ. variable cost, VC) — затраты, величина которых зависит от объёма выпуска продукции. Противопоставляются постоянным затратам, с которыми в сумме составляют общие затраты. Основным признаком, по которому можно определить, являются ли затраты переменными, является их исчезновение при остановке производства.

Прямые затраты — это такие затраты, которые могут быть прямо и непосредственно отнесены на конкретный вид производимой предприятием продукции.