Wykład 2. (14 marzec)

Przesłanki podróży i wypraw odkrywczych.

Przesłanki ideologiczne wypraw i podbojów

1. „poznać kraj leżący poza Wyspami Kanaryjskimi, a do tego pobudzało go gorliwe pragnienie oddania usług Bogu i naonczas panującemu królowi Edwardowi, swemu władcy i bratu”

2. dążył do nawiązania stosunków handlowych z krajami, zwłaszcza chrześcijańskimi, z którymi handel ‘przyniósłby wielkie korzyści rodakom”

3. zamierzał przekonać się, „jak daleko sięga władza niewiernych w Afryce”

4. pragnął odnaleźć legendarnego chrześcijańskiego króla, Księdza Jana

5. chciał rozesłać misjonarzy, „by podporządkowali mu wszystkie dusze dla ich zbawienia”

6. Chęć poznania „inklinacji ciał niebieskich”, które rządzą „pasjami człowieka”.

Program Henryka Żeglarza (1394-1460) opisany przez Gomesa Eanesa de Zurara, podane za S. Grzybowski Wielka Historia Świata, t. 6, Kraków: Fogra-Świat Książki 2005, s. 125.

Gomes Eanes de Zurara (c. 1410–1474), drugi w historii annalista portugalski po Fernão Lopes.

Programy odkryć I podbojów początków epoki nowożytnej

Anthony Pagden, Lords of all the World. Ideologies of Empire in Spain, Britain and France, c. 1500-c.1800, New Haven & London: Yale University Press 1995.

• Dziedzictwo Rzymu (Imperium romanum)

• Monarchia Universalis (oczywiście chrześcijańska)

• Juan Bautista Múñoz (1745-1799) – Hiszpania

• abbé Raynal (1713-1796) – Francja

• William Robertson (1721-1793), David Hume (1711-1776), Adam Smith (1723-1790) – Wielka Brytania

• Papież Mikołaj V wydaje bullę Dum Diversas 18 czerwca 1452 na rzecz Alfonsa V. Uprawnia ona Portugalczyków do podboju ‘Saracenów i pogan’ i brania ich w niewolę.

• Papież Mikołaj V wydaje bullę Romanus Pontifex 5 stycznia 1455 temuż samemu Alfonso. Nadaje ona Portugalczykom (królowi) prawa do prowadzenia misji wśród odkrytych lądów na południe od Bajdor. Daje prawo do podboju i brania w niewolę. Bulla ta miała wykluczyć inne nacje z wypraw odkrywczych. Jest to odpowiedź papieża na prośbę Alfonsa o pomoc, ale jest również związana z upadkiem Konstantynopola.

• Papież Kalikst III wydaje w 1456 bullę Inter Caetera na rzecz tegoż króla Alfonsa V tworząc m.in. Zakon Rycerzy Chrystusa do chrystianizacji ziem niewiernych.

• Papież Sykstus IV w 1581 potwierdza powyższą bullę bullą Aeterni Registre. Potwierdza ona również traktat portugalsko-hiszpański w Alcacowas

• Papież Aleksander VI wydaje w 1493 bullę Inter Caetera na rzecz królów katolickich (hiszpańskich) Ferdynanda i Izabeli.

• 1494 Podpisanie traktatu w Tordesillas.

• 1415 – zdobycie Ceuty przez Protugalię uważane za początek ekspansji kolonialnej

• 1479, 4 wrzesień – traktat w Alcáçovas (także znany jako pokój Alcáçovas-Toledo) dzielący strefy wpływów na Atlantyku między Hiszpanię a Portugalię: Azory, Madera oraz wyspy Zielone Przylądka oraz „ziemie odkryte, oraz te, które zostaną odkryte ... jak również wszystkie wyspy, które mogą zostać odkryte i podbite między wyspami Kanaryjskimi a Gwineą” miały przypaść Portugalii. Hiszpania dysponuje wyspami Kanaryjskimi.

• 1481 – papieska bulla Aeterni regis Sykstusa IV potwierdza powyższy traktat

Traktat w Tordesillas 1494; 4 maja 1493 papież Aleksander VI (Hiszpan) bullą Inter caetera nadaje wszystkie ziemie na zachód i południe od linii biegnącej 100 lig na zachód od Azorów i Wysp Zielonego Przylądka Hiszpanii. Pozostałe posiadłości chrześcijańskie pozostają nienaruszone w odniesieniu do stanu z Bożego Narodzenia 1492.

25 września bullą Dudum siquidem papież nadaje wewnętrzne ziemie Indii Hiszpanom. Wobec sprzeciwu Jana II dochodzi do negocjacji i podpisania traktatu w Tordesillas 7 czerwca 1494. Papież Juliusz II potwierdza traktat bullą Ea quae 24 września 1506.

Wykład 3. (21 marzec)

Wyprawy i odkrycia Portugalczyków

Przyczyny wypraw Portugalczyków

1. Cele strategiczne – kontrola nad przesmykiem gibraltarskim; dogodna twierdza do walki z piratami berberyjskimi; rywalizacja z Kastylią.

2. Cele ekonomiczne – Ceuta, jako miejsce handlu towarami luksusowymi/orientalnymi – karawany zza Sahary i Bliskiego Wschodu; Maroko jako dostawca pszenicy.

3. Podbój Ceuty, jako kontynuacja rekonkwisty i swoista krucjata przeciw niewiernym.

1249 – koniec rekonkwisty w Portugalii

1415 – podbój Ceuty (Maroko) pod Janem I

• Rola Henryka Żeglarza w organizacji i promocji wypraw

1419 – João Gonçalves Zarco oraz Tristão Vaz Teixeira odkrywają wyspę Porto Santo (archipelag Madery). Madera zostanie odkryta w 1420 roku.

1425 – Portugalczycy kolonizują Maderę (plantacje trzciny cukrowej).

1427 – Diogo de Silves odkrywa Azory, które zostaną skolonizowane przez Gonçalo Velho Cabral w 1431 roku.

1434 – Gil Eannes opływa przylądek Bojador.

1435 – ten sam wraz z Afonso Gonçalves Baldaia odkrywają Zatokę Garnet (Angra dos Ruivos) i dopływają do Złotej Rzeki (Rio de Ouro).

1441 – Nuno Tristão dociera do Białego Przylądka.

1443 – Nuno Tristão bada Zatokę Arguim.

1443 – Henryk Żeglarz otrzymuje monopol na wyprawy odkrywcze, prowadzenie wojny i handlu na południe od przylądka Bajador.

1444 – Dinis Dias dociera do Zielonego Przylądka (Cabo Verde).

1445 – Álvaro Fernandes płynie na południe od przylądka i dociera do Przylądka Czerwonego (Cabo dos Mastros).

1446 – Álvaro Fernandes dociera do Guinei.

1452 – Diogo de Teive odkrywa wyspy Flores and Corvo

Lata 40te – początek handlu niewolnikami na szerszą skalę (rola nowych karawel).

1445 – budowa pierwszej warownej faktorii w Arguim.

1452 – bulla Dum Diversas papieża Mikołaja V uprawniająca Portugalczyków do podboju ‘Saracenów i pogan’ i brania ich w niewolę.

1455 – papieska bulla Romanus Pontifex papieża Mikołaja V nadaje Portugalczykom (królowi) prawa do prowadzenia misji wśród odkrytych lądów na południe od Bajdor. Daje prawo do podboju i brania w niewolę. Bulla ta miała wykluczyć inne nacje z wypraw odkrywczych.

1458 – Luis Cadamosto odkrywa pierwsze wyspy Zielonego Przylądka.

1460 – odkrycie przyczółka w Sierra Leone i kolonizacja wysp Zielonego Przylądka.

1461 – Diogo Gomes i António Noli odkrywają kolejne wyspy.

1471 – João de Santarém i Pedro Escobar przekraczają równik. Portugalczycy docierają na wysokość Ghany.

1472 – odkrycie Beninu; kolonizacja wyspy św. Tomasza.

1479, 4 wrzesień – traktat w Alcáçovas (także znany jako pokój Alcáçovas-Toledo) dzielący strefy wpływów na Atlantyku między Hiszpanię a Portugalię:

1482 – budowa faktorii Sao Jorge de Mina na Złotym Wybrzeżu.

1487/8 – Barlomeo Diaz dociera do Przylądka Burz

1487 – 90 Afonso de Paiva i Pêro da Covilhã docierają do Etiopii drogą lądową poszukując królestwa księdza Jana.

1492 – na Azorach Portugalczycy aresztują Kolumba po dotarciu do ‘Indii’, ale uwalniają go, będąc przekonani, iż jest w błędzie i nie dotarł do Indii.

1493 – papieska bulla Inter Caetera dzieląca świat między Portugalię i Hiszpanię.