мұнда Ф- күнтізбелік уакыт бірлігіндегі (ай, жыл) жұмыс уакытының нақты қоры, сағат; П_н - бұйымды аталған күнтізбелік уақыт бірлігінде шығарудың өндірістік тапсырмасы.

6. Машиналардың физикалық және моралдық тозуы.

Машиналардың физикалық (материалдық) тозуы – машинаның детальдар ақауы мен тораптар және агрегаттар бұзылуларының жиналып қалуы нәтижесінде өзіне қойылған талапқа сәйкес болмай қалу жағдайы. Физикалық тозудың түрлері: бірінші қатарлы және екінші қатарлы. Бірінші қатарлы тозу машинаны пайдалану барысында туындаса, ал екінші қатарлы тозу жұмыс істемей тұрған машинада да пайда бола береді.

Бірінші қатарлы тозудың пайда болуының негізгі себептері детальдардың жұмыс беттерінің үйкелуі нәтижесінде олардың тозу процесінде жатыр. Ал екінші қатарлы тозу машина детальдарына үйкеліспен байланысты емес басқа да көптеген факторлардан туындайды: атмосфералық тат басу, материалдар мен химиялық заттардың қажуы, деталь қабаттарында кернеулердің қайта таралуы және т.б.

Машинаның физикалық тозуы өскен сайын, оның құны да төмендейді, себебі оны қалпына келтіруге көп шығын жұмсауға тура келеді. Бұл экономикалық критерийді қолдана отырып, физикалық тозудың сандық өлшеуіштерін табуға мүмкіндік береді.

Машинаның физикалық тозуы оның элементтерінің (деталь, торап және агрегат) тозуынан құралады.

Детальдің физикалық тозуының сандық мәнін анықтау үшін төмендегі коэффициенттер пайдаланылады:

 ;   ;

мұндағы,   бірінші қатарлы тозуға түскен детальдің физикалық тозу дәрежесі, %;   жұмыстық беттің нақты тозуы, мм;   жұмыстық беттің мүмкін болар шектік тозуы, мм;   екінші қатарлы тозуға түскен (мысалы, қажуға түскен) физикалық тозу дәрежесі, %;   детальдің жұмыс істеуінің нақты мерзімі, сағ (немесе жүктеме циклы);   детальдің бұзылуына немесе оның тіптен істен шығуына дейінгі жұмыс істеу мерзімі, сағ (жұмыс циклы).

Моральдік тозу – техникалық прогресс әсерінен іс жүзіндегі техника құнының төмендеуі. Моральді тозудың да екі түрі болады: бірінші қатарлы моральді тозу – конструкциялары бірдей техниканың арзаны шығарыла бастауына байланысты іс жүзіндегі машинаның техникалық құнын жоғалтуы; екінші қатарлы моральді тозу – заманауи жетілдірілген конструкциялардың шығарылуына байланысты іс жүзіндегі техника бағасының төмендеуі.

Машиналардыңморальдіктозуыэкономикалық категория болыпсаналады. Олтехникалықескіру мен машиналардыжаңғыртуқұныныңтөмендеуінәтижесіндеісжүзіндегітехниканыңқұнсызданудәрежесінсипаттайды.

Машинаныңморальдіктозуыныңкритериіесебіндетехникалықпрогрестіңәсеріненоныңқұныныңтөмендеукоэффициенті   алынады, олбастапқықұнныңүлесіретіндесаналып, төмендегіформуламенанықталады:

 (1.4)

мұндағы,   машинаныңбастапқықұны,   машиналардыңжаңаконструкцияларыныңпайдаболуынабайланыстыбастапқықұнныңқұнсыздануынескергендегімашинаныжаңғыртуқұны;

7. Машина жинаудың жалпы сипаттамасы.

Жинақ – машина өндірісінің соңғы сатысы. Машинаның сенімділігі мен ұзақ мерзімділігі едәуір дәрежеде жинау сапасына байланысты болады. Жинау жұмыстарының еңбек сыйымдылығы машина жасаудың жалпы еңбек сыйымдылығының 20...50%-ын құрайды.

Дайынмашинаныңсапасыкөбінесежинаутехнологиясынабайланыстыболады. Жинаупроцестерінежобалаудағыбастапқымағлұматтарретінде: конструкция құрылымыныңсызбасы; бұйымдықабылдаудыңтехникалықшарттары; бұйымдыжасаудыңкөлемі; бұйымдышығаруғажобалағануақытмерзімікіреді.

Жинаутехнологиясыжобалауыныңтүптілігіоныңшығарукөлемінебайланысты. Бұйымкөпмөлшердешығарылса, ондажобалаудыегжей-тегжейлідифференциалдаупринциптерінқолданыпдаярлауғаболады, ал шығарумөлшеріөте аз болса, ондақысқашажобалауменқанағаттанады.

Жинаусызбасындабарлықкеректіқимылдар мен кесінділердің, проекциялардыңкескіндеріболуыкерек: өнімэлементтерініңсипаттізімі, құрастыруөлшемдері, қиюластырудағысаңылаулар мен тартылмалар, өнімніңмассасытуралымәлімет.

Жалпыжинаужұмыстарынажанасатындетальдар мен тораптардыңбелгіленгенотырғызубойыншаөзараорналасужағдайларындұрысқамтамасызетуарқылыбіріктірупроцестеріжатады.

Жинаудыңтехнологиялықпроцесінежалпыалғандамыналаркіреді:

– жинаудыңтактісінесептеужәнежинаупроцесініңұйымдастырутүрлерінтаңдау;

– тораптыжәнежалпыбұйымдыжинаудыңтехнологиялықсұлбаларынқұрастыру;

– технологиялықоперациялардыжобалау;

– сынақтардыбақылауоперацияларыныңқұрамынанықтау;

– жинаупроцесініңтиімділігіннегіздеу;

– технологиялыққұжаттаманырәсімдеу;

– арнайытехнологиялыққұрал-саймандардыжобалау, оныңішіндекөтеру-тасымалдауқұралдарын;

– жинауцехыучастоктарыныңтехнологиялықжоспарынжасау.

Жинаудыңұйымдастыруформасынтаңдаубұйымдышығарудыңберілгенжоспарыменанықталады: бірліктікөндірістекөбінесеағындыемес (тұрақты) жинауды, ал сериялыжәнемассалыөндірістеағындыжинаудықолданады.

Ағындыемес (тұрақты) жинаужиналатынмашинаныңдетальдары мен тораптарыберілетінтұрақтыжұмысорнындажинауоперацияларынорындауменсипатталады. Ұйымдастырудыңмұндайформасындажинайтынжұмысшылардыңжоғарыбіліктілігіқажетболады, ал жинауциклініңұзақтығыүлкенболуыменерекшеленеді.

Ағындыжинаужылжымалыжәнежылжымайтынболыпбөлінеді. Жинаудыңағындыжылжымалытүріжиналатыннысанныңжылжуыныңтөмендегітәсілдеріарқылыжүзегеасады:

– үздіксізқозғалыстағыконвейерде;

– периодтықозғалыстағыконвейерде;

– механикалыққұрылғылардыңкөмегіменоперацияларғажиналатыннысандардыбіртіндепберумен;

– жинаунысандарынқолмен беру (рольгангпен, арбамен, арнамен).

Жылжымалыағындыжинаусериялы, ірісериялыжәнемассалыөндірістеқолданылады. Жинаукезіндедетальдар мен тораптардытасымалдаурольгангпенжүзегеасырылады.

8. Дайындама түрлері және оларды алу әдістері.

Дайындама түpлеpi және оны алу әдістepi:

- құю аркылы алынатын дайындамалар (кара және түсті металл кұймалар);

- қысыммен өңдеу (штамптау, еркін соғу, суык табакшалы штамптау) аркылы алынатын дайындамалар;

- сортты металдан жасалатын дайындамалар;

- пісірмелі және кұрама дайындамалар,

- ұнтақты металлургия әдістерімен алынатын дайындамалар;

- металл-керамика жәнебейметаллматериалдарданжасалғандайында­малар.

9. Бөлшектер тозуы және оларға әсер ететін факторлар.

Тозу – машина бөлшегінің жұмыс істеу барысында, әсіресе үйкеліс жағдайларында, өз өлшемін, түр-тұрпатын, салмағын өзгертуі.

Беттердің кешенді түрде үйкелуінің әсерінен бөлшектер тозуының сан түрлі факторлары бар, олардың негізгілеріне мыналар жатады:

-үйкеліс туу түріне байланысты (сырғанау, тербелу, күрделі);

-үйкелу түріне байланысты ( таза, құрғақ, шеткі, гидродинамикалық, жартылай құрғақ және жартылай сұйық)

- үйкелетін бөлшектің жұмыс ортасына байланысты ( ауа, су, балшық, шаң, қышқылдар, майлар және т.б)

- үйкелетін бөлшектердің әсерлесу формасына байланысты (сызықты, нүктелі, цилиндр тәрізді, жазықтықты, сфералы және т.б)

-Қозғалу сипатына байланысты (бірқалыпты, бірқылыпсыз, үзілмелі)

-Қозғалыс түріне байланысты (айналмалы, ілгерінді-кейінді, винтті т.б)

-Жүктеме сипатына байланысты (тұрақты, бекітілмеген жүктеме мөлшерлі)

-Үйкелу беттерінің жылдамдығы, температурасы.

10. Дайындама таңдау – оның сырт пішінін белгілейтін ұтымды түрін, қабырғасының қалыңдығын, тесік өлшемдерін, өңдеу әдіптерін, дайындама өлшемдерін, оларды жасау дәлдігі шектерін анықтау, дайындаманы жасаудың техникалық шарттарын тағайындау және жабдықты таңдау болып табылады.

11. Орнатылым – өңделетін бір немесе бірнеше дайындаманың бекітілуі өзгеріссіз жүргізілетін технологиялық операция бөлігі.

Позиция – технологиялық операцияның керекті бір бөлігін жасау үшін дайындаманы қондырғыға орнатып, оларды аспап және құрал-

белгілі бір орнына мықтап бекітіп тастау

.

12. Бөлшектер тозуын анықтау әдістері.

Тозуды анықтаудың 2 әдісі бар:

1. Қосылыстағы бөлшектерді периодты түрде өлшеп отыру.

2. Машинаның тоқтаусыз жұмыс кезінде жанама өлшем жүргізу

Бірінші әдіс бойынша өлшеу төмендегі әдістермен өлшенеді: микрометриялық немесе микрометраж тәсілі. Мұнда көбінесе детальдың

тозуының абсолюттік шамасы үлкен болғанда қолданылады. Бұл әдіс бойынша бөлшекті тозуға, басында немесе соңында өлшеп қабылданады.

Екінші әдіс таразы арқылы өлшеу. Тозу пайдаланған майдың құрамымен анықтау. Бұл тәсіл бойынша стендтік зерттеулер жүргізіп тозу өнімінің майлау майларынан сынама алады.

13. Бұйымдар сапасы және оның көрсеткіштері.

Бұйым сапасы бір немесе бірнеше технологиялық тәсілдермен әсер еткеннен кейінгі қалыптасқан қыртыс (қатпар) беттерінің күйін айтады. Оның сапасы екі түрлі көрсеткішпен сипатталады: геометриялық және физико-механикалық көрсеткіштер.

1.Беттер сапасы геометриялық көрсеткіштері:

Макрогеометриялық бет – дұрыс гео-қ пішіндердің ауытқуынан пайда болады. машина жасау саласында кездесетін детальда пішіндерінің ауытқыған түрлеріне сопақша, конустық, бөшке тәрізді т.б пішін жатады.

Кедір-бұдыр беттетерге периодты алмасу заңдылығынан біресе өрлеп біресе ылдилап жатқан бөлшек беттерінің жиынтығы.

Микрогеометриялы бет – бөлшектің беттер рельефін құратын және олардың кедір бұд-на қарай ерекше базалық ұзындықта өлшенетін адымы «S» пен биіктігі «Н» кішігірім кед-бұд-қ жиынтығы.

Іске шегулі бет – бөлшектер беттерінің дәл геом-қ тұрғыда жанасуы немесе қиылыстырылуы. Іске шегулі беттердің шама мөлшері өңдеу тәсілдерінің түрлеріне байланысты болады да процентпен өлшенеді.

Бөлшектер бетіндегі сызық іздер. Бөлшектердің пайдалану қасиеттеріне айқын, анық әсер ететін бөлшек бетіндегі сызық-іздерге техникалық шарттар қою мәселелері әлі түпкілікті дұрыс зерттелмеген.

2.Беттер сапасы физико-механикалық көрсеткіштері.

Беттер сапасы физико-механикалық көрсеткіштеріне тығыздау, беттер қатпарының құрылымын өзгерті және беттер қатпарындағы қалдық тартылыстар жатады.

Тығыздау- болаттан жасалған бөлшектерді механикалық өңдеуден өткізгеннен кейін оның бет қыртысында мығымдаудан пайда болған үш қатпарды байқауға болады.

14. Технологиялық операция элементтері

Технологиялық операция – бір жұмыс орнында атқарылатын технологиялық үрдістің аяқталған бөлігі (фреза).

Технологиялық операция элементтері:

- қосалқы әрекет;

- технологиялық әрекет ( жұмыстық жүріс және көмекші жүріске бөлінеді.);

- жұмыстық амал( жұмыстық амал элементтеріне бөлінеді).

15. Бөлшектердің тозу төзімділігін жоғарылату әдістері.

Үйкеліс жағдайын жақсартудың техникалық әдістері:

1-Кесумен өңдеу

2-пластикалық деформациялау

3-беттерді гальваникалық, термиялық, химиялық өңдеу

4-тозаңдатып металдау

5-бетті қатаңдандыру

6-электрмен беріктендіру

1-Кесумен өңдеу кезінде беттің қажетті кедір-бұдырлығы қамтамасыз етіледі, тереңдігі 0,5-0,05мм ге дейін беріктік қабат пайда болады

2-пластикалық деформация әртүрлі әдістен тұрады:

а)бөлшекті өңдеу

ә)бөлшекті абразивті өңдеу

б)центрге тартып өңдеу

в)аунақшамен жүргізіп өңдеу

г)дірілдік сырғанауды өңдеу

ғ)шарикпен сырғанатып өңдеу

д)бетті сырғанатып өңдеу

е)шеккімен беріктеу

ж)дірілді соққылы өңдеу

3-беттерді гальваникалық, термиялық, химиялық өңдеу

Химиялық өңдеу-көміртектендіру, 0,3%-ға дейін болаттың беттерін жоғары көміртекпен қанықтыру. Қалыңдығы 0,3-0,2 мм

Азоттау – болат детальді азотпен қанықтыр, t=520-560C, жылдамдығы 0,01мм/сағ, қалыңдығы 0,6-0,7мм, қаттылығы 56-58HRC, тозу төзімділігі 8-20 есе артады, бетті химиялық өңдеу түріне жататындар:никельдеу(бетті никель және фосфор қосындысымен жабу)

Тотықтыру – бұл процесте жасанды қабықша пайда болады, қалыңдығы 2-3 мкм

Фосфаттау- t=90С дейін су ағынында ерімейтін фосфат тұзының қабықшасы пайда болады.

Күкірттеу- болат бетінің қабаттарын байыту, 0,04 мм қалыңдықта боладды

16. Жинақтық өлшемдік тізбек.

Жинақтық – зауытта құрылым операцияларымен қосылмаған бұйымдар жиыны. Металл бөлшектері, тораптар және агрегаттар өзара дұрыс әсер етуі машинаның толығымен сенімді жұмыс істеуі үшін оны белгілі бір дәлдікрен жинау керек. Жинау бірліктерінің дәлдік дәрежесі өлшемдік тізбектер көмегімен анықталады.

Бірнеше бөлшектердің беттерін байланыстыратын және тұйық контур бойынша белгілі бір кезекпен орналастырылған өлшемдер өлшемдік тізбектер деп аталады.

17.Жеке өндірістің жалпы сипаттамасы?

Жеке өндіріс деп бұйымның бір данасы шығарылатын өндірісті айтамыз. Оны шығарғаннан кейін бұйымның келесі түрін шығару үшін өндіріс жаңадан құрылады. Бұндай өндіріс универсальды болады, өйткені мұнда өнімнің бірнеше түрін шығаруға болады.Сондықтан бір бұйымды шығару үшін қолданылған құрал-жабдықты басқа жабдыққа ауыстырады, немесе бұйымның жаңа түрін шығару үшін қажет жұмыс тәртібіне салады. Жеке өндірісте көбінесе өнімнің бірнеше түрін шығара алатын әмбебап жабдықтарды қолданады. Бірақ мұндай жабдықтың құны мамандандырылған жабдыққа қарағанда жоғары болады. Жеке өндірісте әр түрлі жұмыс істей алатын жоғары дәрежелі мамандығы бар жұмысшылар істейді. Олардың еңбегі әмбебап болады. Сондықтан алатын еңбек ақысы үлкен болады. Жаңа өнімді шығарғанға керекті құрал-жабдықты,материалдарды; ған сәйкес техникалық құжаттарды (нормалар; стандарттар, рецептуралар) дайындау үшін кеткен уақыттың және қаржының шығыны өте үлкен. Бұл өндірісте шығарылатын өнімнің құны сериялық және жаппай өндірістерге қарағанда әлдеқайда үлкен.

Жеке өндіріс-жасалатын немесе жөнделетін бұйымдар номенклатурасының кеңдігімен және оларды шығарудың аз көлемімен сипатталады.

>40

18.Бөлшектің кедір-бұдырлығы мен толқындығын анықтау?

Беттің кедір-бұдырлығы мен толқындығын анықтау үшін профилографтар-профилоөлшеуіштерді, кедір-бұдырлықтың аттестатталған үлгісін (салыстыру), өлшеудің өзге де түрлерін қолдану қажет.

Кедір-бұдыр беттерге периодты алмасу заңдылығымен бiресе өрлеп, бiресе ылдилап жатқан бөлшек беттерiнiң жиынтығын жатқызады. Мұндай беттердi сипаттарда кедір-бұдырлықтың адымы “L” мен биiктiгi “В”-ны ескерген жөн. Осы екi өлшемнiң бiрiне-бiрiнiң қатысы L/B = 150÷ 500 болғанда, беттердi кедір-бұдыр дейдi.

19.Құю арқылы дайындама алу?

Құю – дайындаманы ішкі қуысы дайындама пішіндес болып келетін құйма қалыбына химиялық құрамы талапқа сәйкес ерітілген металды құю арқылы алу.

Дайындама өндірісінде технологиялық процестерді таңдау құйма пішінен тәуелді болып келеді. Сондықтан, құйманың технологиялық процесін жоспарлау, құйма қалыптарын жасау тәсілдерін таңдаудан басталады.

Құйма технологиясы жасалғанда қорытпаның құйылу қасиеттері, үлгі комплектісінің, қалптың, және өзекшенің жасалу технологиясы, құйманы ажырату, тазарту технологиясы ескеріледі. Құйманың саны, өзіндік құны, жұмыс жағдайына байланысты өндіріс түрін белгілейді. Қолданылатын құю тәсілдері құйманың құнына ғана емес, оның сапасын арттыруға байланысты талаптарға сәйкес келеді.

Құймаларпішінді бөлшектердің дайындамалары кызметін атқарады. Шойыннан картер, кораптар, мойынтірек корпустары, кронштейндер, маховиктер, шкивтер, ернемектер, т.б. кұйылады.

Бөлшектердің механикалық қасиеттеріне жоғары талаптар қойылатын жағдайда аталған кұймаларды болаттан жасайды. Алюминий қорытпалардан цилиндрлер блогы, картерлер, қо­раптар, поршеньдер жасалады.

20.Бөлшектердің өңделген беттердің сапасы?

Бөлшектердің өңделген беттерiнiң сапасы деп бiр немесе бiрнеше

технологиялық тәсiлдермен әсер еткеннен кейiнгi қалыптасқан қыртыс

/қатпар/ беттерiнiң күйiн айтады.

Өңделген беттер сапасы екi түрлi көрсеткiшпен сипатталады: геометриялық және физикалық-механикалық көрсеткiштер.

1.Беттер сапасының геометриялық көрсеткiштерi

Макрогеометриялық беттер дұрыс геометриялық пiшiндердiң

ауытқуынан пайда болады. Машина жасау саласында кездесетiн детальда пiшiндерiнiң ауытқыған түрлерiне сопақша, конустық, бөшке тәрiздi, т.б пiшiндер жатады

2.Беттер сапасының физикалық-механикалық көрсеткiштерi

Беттер сапасының физикалық-механикалық көрсеткiштерiне тығыздау,беттер қатпарының құрылымын өзгерту және беттер қатпарындағы қалдық тартылыстар жатады. Бұл көрсеткiштердiң мөлшерi мен көлемiне өңдеу үдерісiнiң күштiк және қызулық факторлары жан-жақты әсер етедi.

21.Бетті балқылау арқылы қаптау?

Әдістің сипаттамасы және қолдану жерлері . Механикалық өңдеумен үйлестіре отырып бөлшекте балқыма қабат төсеу бөлшектің геометриялық өлшемі мен пішінін қалпына келтірудің біршама кең таралған әдісі.

Әдістің негізгі жетістікері: құрылғыларының салыстырамлы қарапайымдылығы және қолданушы  жабдықтарының кең таралғандығы: цилиндрлік, жазық және біркелкі келтірілген бөлшек беттерін қалпына келтірудің ерекшелігі; өте жоғарғы қабатты балқыма қабат төсеу жолмен елеулі қалыңдықтағы балқыған қабатты алу мүмкіндігі.

Балқыма қабат төсеудің кемшіліктері – кернеудің себебінен бөлшектің майысқақталуы, бөлшектің жергілікті қыздырылу салдарынан пайда болатын, жарғыншақ қалыптасу мен кеуектердің орын алуы.

Майысқақталуды қалпына келтіру үшін: 1. балқыма қабат төселуші бөлшекті 100-4000⁰С температураға дейін  газ оттығының көмегімен қыздыру қажет. 2) Цилиндрлік бөлшек беттерінде кері сатылы жікпен немесе кіші участкелермен бөлшектің тегіс бетінде жан-жақты  пісіру воликтерін түсіру; 3) Балқыма қабат төселгеннен соң термиялық өңдеуді қолдану.

Балқыған қабаттағы жарғыншақтың пайда болуын алдын алу үшін, бөлшектің 200-280⁰С температураға дейін газ оттығының көмегімен қыздыру қажет.

Бу қалыптасуын төмендету үшін балқыма қабат төсер алдын электродты 1,5-2 сағат уақыт 200-250⁰С температурада алдын ала қыздыру қажет.

Балқыма қабат төсеумен бөлшекті қалпына келтіру әдісін болаттан, шойыннан, қоладан, қорғасыннан жасалған бөлшектерді сондай-ақ  сырғанау подшипниктерінің баббиттік вкладыштерін қалпына келтіру үшін қолданылады.

22.Құюдың ерекше түрлері?

Қазіргі кездегі құю өндірісінің құйма өндіру тәсілдерінің мынадай түрлері бар: 1/ құм-балшық қалыптарды қолымен немесе машинамен қалыптау; 2/ металл қалыпқа құю /кокильді құю/; 3/ қысыммен құю; 4/ балқығыш үлгілер бойынша құю; 5/ қабыршақты қалыптарға құю; 6/ центрден тепкіш машинамен құю; 7/төменгі қысыммен құю; 8/ вакуумды сорғызу арқылы; 9/ сығыммен құю; 10/ сұйық штамтау арқылы; 11/ газға айналатын үлгілер арқасында құю т.б.

Құйма қалыптарының түрлері. Құйма өндіру үшін әр трлі құю пайдаланады. Олар бір немесе бірнеше рет пайдалануына, құюдың алдындағы күйіне және жасалу технологиясына қарай әр түрлі болып келеді.

23) Ыстық көлемді штамптау

Ыстықтай көлемді қалыптау. Ыстықтай көлемді қалыптау балғаларда, көлбеу-соғу машиналарында (КСМ), қалыптау пресстерінде және соғу иілкіштерінде жүзеге асырылады. Балғалармен қалылыптау сериялы және жаппай шығару өндірісіне қолданылады. Белгілі бір құрама пішіні талап етілетін дайындама, бір қалыптаумен орындалған, бірнеше ағында тізбектеліп өндеу жолымен алынады.

КСМ-де қалыптаумен салмағы 0.1-100кг дайындама дайындалады, КСМ-де, материал талшықтарының қолайлы бағытта орналасу, соғылманың жоғары сапасын қамтамасыз етуге болады. Пішіна бойынша қарапайым дайындамаларды КСМ-де дайындау кезінде кенеріксіз алуға болады, ал пішіна күрделі дайындамаларды - өзінің салмағының 1% - нан аспайтын кенерікпен алуға болады. КСМ-де тесігі өтпелі және терең тұйық қалыпталған дайындамалар алынады. Қалыпталған дайындамаларды дәлдігі жоғары шыбықтар мен құбырлардан алуға болады.

Автотрактор өнеркәсібінде гидравликалық, үйкелестік және қосиінді баспақтарда қалыптау кең қолданыс тапты. Гидравликалық баспақта қалыптауды женіл және пластикалық қасиеті нашар қарытпалардан, аз ғана деформация жылдамдығын қажет ететін дайындамаларды алу үшін қолданады. Жайжұрістігіне байланысты, гидравликалық баспақтардың төмен өнімділігі, қалыпталған дайындамаларының өзімдік бағасын, басқа түрлерінің баспақтарында алынатын қалыпталған дайындамалардық өзіндік бағасынын салыстырғанда жоғарлатады.

Үйкелістік баспақтарда қалыптау ұсақ сериялы және сериялы өндірістерде, бір ағысты қалыптауларда болат дайындамаларын алу үшін және екі ағыста не одан да көп ағыста кесу үшін, сонымен қатар түсті қорытпадан кұрделі дайындамаларды дәл қалыптау үшін қолданылады.

Транспорт өнеркәсібінде кең қалыптау. Бұл баспақтарда салмағы 100 кг-ға дейінгі дайындамаларды ыстықтай қалыптаудыңбарлық түрлері жасалады.Деформациялану режімінің қайталануы қалыпталған дайындамалардың механикалық қасиеттері мен өлшем тұрақтылығың қамтамасыз етеді.Үйкелістік және қосиінді баспақтардың өнімділігі балғалардың өнімділігінен 2-3 есе жоғары. Баспақтарда дайындаманы сығып шығару арқылы қалыптауға болады, бұл кезде металдың механикалық қасиеттері жоғарылайды және пішіні мен өлшемінің дәлдігі қамтамассыз етіледі.

Процестің жоғары өнімділігі мен көлік және дайындаманың басқа да ұқсас түрлерінің жарты өстері, көпсатылы белдікті дайындамалардың дәлдігі көлденең-бұрамалы илеммен және иілтұмен қамтамасыз етіледі.

24) Термиялық және химия-термиялық өңдеу

Металдарды термиялық өңдеу – металдан және қорытпадан жасалған заттардың, бұйымдардың құрылысы мен қасиеттерін өзгерту мақсатында пайдаланылатын жылулық өңдеу процестерінің жиынтығы.

Металдарды термиялық өңдеу термиялық (жылу әсерімен), химиялық-термиялық және термомеханика (термиялық және пластикалық деформация аралас) болып бөлінеді.

Термиялық өңдеу – бірінші және екінші реттік жасыту, шынықтыру, жұмсарту, ескіру деп жіктеледі. Бірінші реттік жасыту металдар мен қорытпаларды құю, қысыммен өңдеу, пісіру, т.б. технологиялық процестер нәтижесінде пайда болатын ақауларды жою үшін пайдаланылады. Болаттарды өңдеуде екінші реттік жасытудың бірнеше түрі пайдаланылады. Шынықтыру нәтижесінде болаттың құрылымы мартенситке айналып, қаттылық, беріктік, үйкеліске шыдамдылық қасиеттері артады. Жұмсарту процесінде болаттың қаттылығы, беріктігі, үйкеліске беріктігі төмендеп, тұтқырлығы мен пластикалық қасиеттері жоғарылайды.

Химиялық-термиялық өңдеу – болат бетінің химиялық құрамы мен құрылысын және қасиетін өзгертеді. Ол – цементтеу, азоттау, циандау, диффузиялау металдау болып бөлінеді. Термомеханикалық өңдеу – термиялық және пластикалық деформациядан тұрады. Мұндай өңдеу төмен температуралы және жоғары температуралы болып ажыратылады.

25) Суық көлемді штамптау

Көлемді суықтай қалыптау. Бекітпе дайындамасын және басқа да ұсақ бөлшектерді алу, экономды технологиялардың бірі болыптабылады(бұрама, бұрандама, аунақшы, шарик, шакан итерушілер және тағы басқа) көбінесе суықтай қалыптау (бөлігін шөгу) арнайы суықтай-бөлігін шөгу престі-автоматта болады. Автоматтық өнімділігі – 400 шт/мин. дейін.

Бұрандаманы жасау үшін бастапқы полуфабрикат дода сымы диаметрі оңдық бөлшек ретінде 10-15 мм немесе шөмшерленісы шыбық диаметрі 8мм байт табылады.

26) Бұйым элементтерінің жалпы үйлестірілімі

1-ші реттік құрастыру бірлігі

2-ші реттік құрастыру бірлігі

3-ші реттік құрастыру бірлігі

Бөлшектер

27) Ерекшеленген және ерекшеленбеген бұйымдар

Бұйымдар құрама бөлшектері болу және болмауына байланысты 2 топқа бөлінеді

Ерекшеленбеген бұйымдар-құрама бөліктері болмайтын бұйымдар(бөлшектер,дайындамалар)

Ерекшеленген бұйымдар-2 және одан да көп құрама бөлшектерден тұратын бұйымдар,яғни сипаттамсы бар бұйымдар(құрастыру бірліктері,кешендер,жиынтықтар)

28) Механикалық өңдеу әдіптері

Әдіп туралы түсінік. Есептеу тәсілі: тәжірибелі-статикалық және есеп –аналитикалық. Материалдарды пайдалану коэффициенті әдіптердің техника-экономикалық мәндері: материал шығыны, бөлшектерді өңдеу бағалылығы.

Әдіп дегеніміз материал қабатын, өңдеу процесі кезінде дайын бөлшек дайындамасынан алып тастайды.

Машина бөлшектерінің дайындамасын металл кескіш білдектерде өңдеу кезінде, 60% салмаққа дейін жоңқа қалдығына айналады. Тек қана жеке машина жасау заводтарында, мысалға автокөлікті, тракторлы және т.б. –да, металл қалдықтары 20-30% жоңқаны құрайды.

Өзіндік бағасы төмен, бірақ сапасы жоғары өнімді шығару кезінде цехтың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін әдіптер дұрыс болып саналады. Қазіргі кезде машина жасауда өңдеу әдібін анықтау үшін тәжірибелі статистикалық тәсіл әлі де кең қолданылады. Бұл тәсіл бойынша машинаның ұқсас бөлшектерінің дайындамаларын өңдеу жүзеге асырылатын нақты әдіптер жөнінде тәжірибелік берілгендерге негізделіп, бетті механикалық өңдеудің барлық технологиялық процестеріне жалпы әдіп орнатылады.

Аралық әдіп дегеніміз механикалық өңдеудің берілген технологиялық әрекетін орындау кезінде жойылатын материал қабаты. Бұл әдіп орындалып жатқан және орындалатын әрекеттен кейін алынған дайындама өлшемдерінің әртүрлілігіне тең.

Жалпы әдіп дегеніміз дайындаманың қарастырып отырған аймағынан оның ақырғы өңделген түрде алу үшін жойылатын материал қабаты. Жалпы әдіп дайындаманың қарастырылған аймағының өлшемі мен дайын бөлшектегі сол аймақтың өлшемі арасындағы айырмашылық пен анықталады. Операциялық әдіп-белгіленген операция әрекет кезінде алынатын металл қабаты. Операциялық әдіп дайындама өлшемдерінің шектес әрекеттерді айырмасы ретінде анықталады. Олар кризмалық бөлшектерді жасауда ассимметриялы(бір жағына) және айналыс денелерді өлшеуде көбінесе диаметрі бойынша симметриялы(екі жағына) болып келуі мүмкін.

29) Өңдеу дәлдігі және оған әсер ететін факторлар

Бет пішінінің дәлдігі, ережеге сәйкес, өзара орналасу беттерінің дәлдігінен жоғары, ал өзара орналасу беттерінің дәлдігі байланыстырушы беттердің өлшемдерінің дәлдігімен жоғары болып келеді.

Өңдеу дәлдігіне әсер ететін факторлар

өңдеу дәлдігіне бірқатар факторлар әсер етеді :

1) білдектің тозуы мен дәл еместігі.

2) айла-бұйымның тозуы мен дәл еместігі ;

3) аспаптың тозуы мен дәл еместігі;

4) білдекке бөлшектің қондырылу қателігі;

5) СПИД жүйесінің қатты еместігі;

6) Температуралық деформациялар;

7) өңделетің бөлшектің ішкі кернеуі;

8) алдынғы өңдеудің қателіктерін көшіру;

9) өлшеу әдістерімен құрал-саймандардың дәл еместігі;

10) білдек баптауының дәл еместігі және т.б.

30) Негізгі және қосалқы өндіріс бұйымы

Негізігі өндіріс бұйымы – тапсырыс берушіге жеткізіп беруге арналған немесе сауда ұйымына сатуға өткізетін бұйымдарды айтады.

Қосалқы өндіріс бұйымы – бұйым жасаушы кәсіпорынның тек қана өз қажетіне арналған бұйымдар

31 Технологиялық үдерісті ұйымдастыру формасы

Технология» cөзi гректің «технос» - «кәсіп» және «логос» - «ғылым» сөздерден шыкқан, яғни өндipic туралы ғылым ұғымын білдіреді

Технологиялық үдеріс - дайын бөлшек алу мақсатында дайындама пішінін, мөлшерін, беттерінің кедір-бұдырлығын және қасиеттерін өзгертумен байланысты өндірістік үдерістің бір бөлігі.

Технологиялық операция-бір жұмыс орнында атқарылатын технологиялық үрдістің аяқталған бөлігі

32 Өңделетін беттер сапасының бөлшектердің жұмыс істеу қасиетіне тигізер әсері

• – жылдам жүргiштiгi;

• – бөлшектердің қиылыстарына түсетiн өте үлкен өзiндiк күштер;

• – салыстырмалы салмағы аз, қуаты мол;

• – тораптарына түсетiн жоғары қысым мен температура;

• – жұмыс iстеу сенiмдiлiгi мен төзiмдiлiк шарттары;

• – механизмдерiнiң өте жоғары дәлдiкпен жұмыс атқаруы.

Бөлшектерді пайдалану, жұмыс iстеу қасиетiне, әсiресе тозу

тұрақтылығына, берiктiлiгiне, тотқа төзiмдiлiктерiне, дәлдiкке, т.б. қасиеттеріне олардың беткi сапасы күштi әсер етедi.

33.Жаппай өндірістің негізгі ерекшеліктері.

Жаппай өндіріс – ұзақ мерзім бойы үздіксіз жасалатын немесе жөнделетін бұйымдардың үлкен көлемін шығарумен сипатталады.

мұнда Ф- күнтізбелік уакыт бірлігіндегі (ай, жыл) жұмыс уакытының нақты қоры, сағат; П_н - бұйымды аталған күнтізбелік уақыт бірлігінде шығарудың өндірістік тапсырмасы.

Жаппай өндірістің негізгі ерекшеліктері:

• бұйымдардың шектеулі номенклатурасы;

• жұмыс орындарының заттық мамандандырылуы;

• арнайы және арнайыландырылған жабдықтардың пайдаланылуы;

• өндірістік үдерістерді механикаландыру және автоматтандыру мүмкіндігі;

• жұмысшылар біліктілігінің төмендігі.

34. Беттер сапасының бөлшектердің өңдеу дәлдігіне әсері.

Майысқақ және жұқа қабырғалы бөлшектерді механикалық өндеуден өткiзген кезде, олардың қатпар беттерiнде қалыптасатын қалдық тартылыстар сол бөлшектердің пiшiндiк дәлдiгiн бұзады. Мәселен, жұқа болат пластиналарды сүргiлеген немесе фрезерленген кезде оның астыңғы және үстiңгi беттерiнде қалыптасқан қалдық тартылыстардың әсерiнен деформацияланады.

35. Бөлшектерді орнату тәсілдері. Алты нүкте ережесі.

Бөлшекті станокта орнату 2 тәсілі бар:

1. бөлшекті станокка дәлелдеу арқылы орнату;

2. бөлшекті станокка дәлдеусіз орнату.

ХОZ жазықтығында 3 тіреуіш нүкте (1,2,3) УОZ жазықтығында 2 нүкте (4,5) ХОУ 1 нүкте (6).

3 координат (1,2,3) бөлшектің ХОZ жазықтығына қарағандағы жағдайды анықтайды.

1. бөлшекті у осі бағытында қозғалу мүмкіндігіне айырылады.

2. Бөлшекті х және z осьтеріне қатысты айналу мүмкіндігіне айырылады. [2 айналым 1 постулат ]

3. 2 координата (4,5) бөлшекті уоz жазықтығына қарағандағы жағдаймен анықтайды.

• Бөлшекті х осі бағытында қозғалу мүмкіндігіне айырылады.

• Бөлшекті у осі қатысты қозғалыс мүмкіндігінен айырады.

36 Сериялы өндірістің негізгі ерекшеліктері? Сериялы өндірістің негізгі ерекшеліктері? 1. Станоктың әр-түрлі типтері қолданылады (эмбебап, арнайыландырылған, арнайы, автоматтандырылған; 2.Кадрлардың біліктілігі әртүрлі болып келеді; 3.Жұмыс бапталған станоктарда жүргізіледі; 4.Жұмыс орындарының бекітілген бірнеше операцияны орындауға мамандандырылуы;5.Бұйымды кұрастыру қиюластырусыз жүргізіледі және т.б.Өндірістің бұл типіне ауылшаруашылық машиналарын жасау, станок жасау, сорап, компрессор, тоқыма машина өндipici жатады.

37. Динамикалық және статикалық теңдестіру

Айналып тұрған деталь немесе тораптың теңсіздікте тұруы механизмнің жұмыс кезіндегі динамикалық күштердің пайда болуына себеп болады. Жиналған тораптың немесе агрегаттың теңсіздікке келуіне себептер мыналар: дайындалған немесе жөнделген детальдың дәлсіздігі, термиялық өңдеуден соңғы қалдық деформациялар, деталь материалдары құрылымының біркелкі еместігі және өңдеудегі дәлсіздіктер.

Детальдар, тораптар және агрегаттардың теңсіздігін оларды теңдестіру(балансирлеу) арқылы жоюға болады. Теңдестіруге көбінесе жататындар: иінді біліктер, тегершікпен және ілініспен бірге қосылған иінді біліктер, тісті дөңгелектер орналасқан трасмиссия біліктері, кардан біліктері және т.б.

Теңдестірудің екі түрі қолданылады: статикалық және динамикалық. Статикалық теңдестіруге негізінен жазық детальдар келеді, мысалы, тегершіктер, ілінісу дискілері, дөңгелектер және т.б. Статикалық теңдестіру кезінде (5.2-сурет) детальдың ауырлық центрі айналу осінде болады.

 Теңдеспеген детальда айналу моменті пайда болады:

 ;

мұндағы,   - теңдеспеген массаның ауырлық күші;   – ауырлық центрінен детальдың айналу осіне дейінгі қашықтық.

Массаны теңдестіру үшін теңдеспеген массаның айналу моментін теңдесетін жүктің айналу моментіне тең ету қажет, яғни

 ; (5.7)

мұндағы,   - теңдесетін жүк;   – теңдесетін жүктен детальдың айналу осіне дейінгі қашықтық.

Мұндай теңдестіру статикалық деп аталады. Статикалық теңдестіру призмаларда немесе дискілі аунақшаларда орындалады (5.3-сурет).

Детальдар мен тораптарды статикалық теңдестірудің мәні грамм-сантиметрде өлшенетін дисбаланс шамасын анықтау және оны кейбір жерлерінде бұрғылау немесе, керісінше, балқыту көмегімен металл бөлігін қосу және т.б. арқылы жою болып табылады.

Диаметрімен салыстырғанда ұзындығы өте үлкен боп келетін, мысалы, кардан және иінді біліктер сенімді айналып тұратын детальдар мен тораптарды теңдестірудединамикалық теңдестіру қолданылады. Динамикалық теңдестіру кезінде (5.2-сурет ә) детальдың ауырлық центрі статикалықтағы секілді айналу осінде болады, ал жазықтықта әсер ететін және айналу осінің центрі арқылы өтетін центрге тартқыш күштердің моменттері жоқ болуы тиіс. Мысалы, детальдың айналу осінен бірдей қашықтықта   және   орналасқан   және   бір-біріне тең екі массасы бар делік. Деталь айналған кезде центрден тепкіш күштер   және   пайда болады. Олар өзара тең. Олардың әсерінен қос күш моменті пайда болады:

мұндағы,   - қарама-қарсы жаққа бағытталған   және   центрден тепкіш күштердің арасындағы қашықтық. Қос күш моменті олар бір жазықтықта орналасқанда ғана теңдеседі. 5.2-суретте, ә,   және   екі тең массаның жағдайы көрсетілген.

Сонымен, теңдесуге қол жеткізу үшін қажетті шарт:

 немесе   

мұндағы,   ,   - түсірілген массалар, алайда   және   ;   және   массаларының арасындағы қашықтық.

Мұндай теңдестіру динамикалық деп аталады.

38. Жинауды ұйымдастыру формасы

Жинаудың ұйымдастыру формасы. Жинаудың ұйымдастыру формасын таңдау бұйымды шығарудың берілген жоспарымен анықталады: бірліктік өндірісте көбінесе ағынды емес (тұрақты) жинауды, ал сериялы және массалы өндірісте ағынды жинауды қолданады.

Ағынды емес (тұрақты) жинау жиналатын машинаның детальдары мен тораптары берілетін тұрақты жұмыс орнында жинау операцияларын орындаумен сипатталады. Ұйымдастырудың мұндай формасында жинайтын жұмысшылардың жоғары біліктілігі қажет болады, ал жинау циклінің ұзақтығы үлкен болуымен ерекшеленеді.

Ағынды жинау жылжымалы және жылжымайтын болып бөлінеді. Жинаудың ағынды жылжымалы түрі жиналатын нысанның жылжуының төмендегі тәсілдері арқылы жүзеге асады:

– үздіксіз қозғалыстағы конвейерде;

– периодты қозғалыстағы конвейерде;

– механикалық құрылғылардың көмегімен операцияларға жиналатын нысандарды біртіндеп берумен;

– жинау нысандарын қолмен беру (рольгангпен, арбамен, арнамен).

Жылжымалы ағынды жинау сериялы, ірісериялы және массалы өндірісте қолданылады. Жинау кезінде детальдар мен тораптарды тасымалдау рольгангпен жүзеге асырылады.

Ағынды жылжымайтын жинау жекелеген операциялардың ұзақтығы үлкен емес кезде сериялы және кішісериялы өндірісте, әсіресе, үлкен массалы бұйымдарды жинау процесінде қолданылады. Бұл жағдайда жұмысшы бір жинау стендісінен келесіге өте отырып, белгілі бір операцияны орындайды.   39. Бөлшектердің тозу түрлері 

Жабдықтың сеніді жұмысының төмендеуі, оның жұмысының негізгі көрсеткіштерінің нашарлауы физикалық моральді тозуымен түсіндіреді.

Физикалық тозуы ретінде түйіндер мен бөлшектердің пішінінің, өлшемдерінің, физико-механикалық қасиеттерінің өзгеруін түсінуге болады, және де бұл өзгерістерді органолептикалық әдістермен не болмаса өлшеулердің көмегімен анықтауға болады.

Жабдықтың моральдық тозуы оның сыртқы көрінісі мен технико-экономикалық көрсеткіштерінің заман талабына сәйкес келмеуінен жүреді. Жабдықтың моральдық тозуын анықтаудың біркелкі критериінің болмауын айта кеткеніміз жөн, сондықтан да бұл мәселе әрбір нақты жағдай үшін жеке шешіледі.

Физикалық тозу үшін шектік – мүмкін шама орнатылады да, оның сырт көзбен бағалауға және де шамасын құралдық әдіспен анықтауға болады. Көрсетілген нормадан асып кету, апаттың болу мүмкіндігінен жабдықты онан әрі эксплуатациялаудың мақсатқа сай еестігін көрсетеді.

Механикалық тозу біршама көп таралған тозу түрі және де ол бөлшектердің сынуы (шартты күйреу), беттік желіну (қажалу), деформациялану және үгетілу мен микрокүйреу байқалады.

Беттік тозу. Іс жүзінде жанасқан бөлшектердің беттерінің арасында әсерлесудің болмауы мүмкі емес. Олардың бір-біріне қарасты қозғалысы барысында механикалық тозу жүреді. Механикалық тозудың сипаты мен жылдамдығы көптеген факторларға тәуелді. Ең алдымен тозу интенсивтілігіне, жанасқан беттердің материалының тозу тұрақтылығы, меншікті жүктелулері, салыстырмалы қозғалу жылдамдығы және жүктелулері, салыстырмалы қозғалу жылдамдығы және бөлшектің жанасушы беттерінің адырлығы әсерін тигізеді. Беттік тозудың негізгі төрт түрін қарастыруға болады – қажалу, молекулалы механикалық тозу, жарақаттану және шаршаушы үгетілу.

Қажалу кинетикалық жұптардағы үйкелістердің нәтижесінде болып табылады. Үйкелісудің нәтижесінде пайда болған тозу, үйкелісу сияқты физикалық және механикалық сипаттағы аса күрделі процесс.  Сондықтан да, бақыланып отырған  құбылысқа түрлі түсініктер беріледі. Бұл процесс барысында құбылыстың жүру сипатына түсініктеме беру үшін жиі, молекулалық-механикалық теорияны қолданады. Екі бөлшектің бір-біріне қарағандағы қозғалысы олардың жанасушы беттерінің қажалуымен жүреді. Қажалу механизмін түсіндіру үшін осы процестің жүруін түсіндіруші бірқатар физикалық модельдер қолданылады.

Егер де тозудың басқа түрін болмайды деп жорамалдайтын болсақ, онда үйкелісуші беттердің бір-бірімен үйренісуінің нәтижесінде тозу тоқтайды.

Әрине, іс жүзінде олай болмайды. Өйткені тозудың екінші бір механизмі дами бастайды. Егерде жанасушы беттер арасында тозудың қатты өнімдері немесе басқа да қатты түйіршіктер пайда болған кезде бөлшектің жанасушы бетінде адырлық пайда болады да жоғарыда қаралған тозу механизмі қайталанады.

Беттік тозу шамасына әсер етуші болаттың негізгі параметрлреі, бұл оның қаттылығы мен тұтқырлығы. Қаттылық пен тозу тұрақтылық арасында сызықтық байланыс бар. Қаттылығы жоғары болған сайын тозу тұрақтылық жоғары.

Тұтқырлықтың жоғарылауы тозуды төмендетеді, себебі бұл кезде беттен болат түйіршіктерінің ажырауы қиындайды.

Сонымен қатар жазғылау мен соққылау тозу тұрақтылықты үлкейтеді, себебі өңдеуден соң болаттың беттік қабаты майда дәнді структураға ие болады да тығыздалады.

Жанасатын бөлшек материалдарын таңдап қабылдау кезінде келесі ережеге сүйену қажет: біршама күрделі және жауапты бөлшекті едәуір тозуға тұрақты материалдардан дайындайды, ал едәуір қарапайым бөлшекті аз қаттылығы мен елелусіз үйкелісу коэффициенті бар материалдардан дайындайды. Есте сақтауға тиістісі, бұл білік-подшипник типті жұпты дайындау үшін қолданатын біртекті материал, әртектіге қарағанда үлкен үйкелісу коэффициентіне ие болады.

Механикалық тозу – табиғи процесс, және де бөлшектің геометриялық пішіні  мен өлшемінің өзгеруі, деформацияға ұшырауы, тұтастығының бұзылуы, сондай-ақ беттік қабаттағы материалдың қасиетінің өзгеруі түрінде байқалады.

 Коррозиялық тозуКоррозия деп, жұмысшы және қоршаған ортаның химмиялық немесе электрохимиялық әсер етуінің нәтижесіндегі бөлшек металлының күйреуі.

Химия, мұнайхимия және мұнайөңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындарындағы технологиялық жабдықтарының істен шығуының басым себебі болып табылады.

Күйретуші әсерінің сипатына қарай коррозия тұтас және жергілікті (жеке дақ, жарғыншақ, саңылау) болуы мүмкін.

Технологиялық жабдықтардың істен шығуы коррозия түріне қарай келесідегідей үлеседі:

1)      коррозияның шытынау – 35 %

2)      саңылаулы коррозия – 20 %

3)      тұтас коррозия – 18 %

4)      кристалларалық коррозия – 16 %

5)      коррозияның басқа түрлері – 11 %

Сонымен басмы коррозия түрі, бұл коррозиялық шытану. Бұл бір мезгілде әсер етуші келесі екі фактордың салдары болып табылады – ортаның агрессивтілігі мен металдағы қалдық керенулілік. Коррозияның бұл түрі кенеттен, алдын ала металдық структурасы мен қасиетінің өзгеруінсіз орын алады. Әдетте бұл, пісірмелі қосылыстарда,  иілген орындарда, развальцовкаланған орындарда жүреді. Яғни коррозияның бұл түрі металдың кристалдық дәндерінің өсуі орын алған орындарда жүреді.

Саңылаулы коррозия – металлда өнбойына өткен саңылаудың орын алуымен сипатталады. Коррозиялық шытынау сынды, саңылаулық корозия ең алдыменен жоғары қысымда жұмысістейтін аппараттар үшін қауіпті.

Атмосфералық коррозия  қоршаған ортаның тотығу-тотықсыздану әсерінің салдары болып табылады. Коррозияның бұл түрі ашық аспан астында орнатылған конструкцияда басым. Корорзияның бұл түріменен күресудің басты әдістері – конструкцияны бояу және коррозияға қарсы металлдың қабат беру (тозаңдатып жапсарлауменен). Тозаңдатылып төселген қабат қалыңдығы 50-500 мкм болады.

Сонымен қатар орта әсерінен болатын жабдықтардың ішкі қуысының корорзиялық күйреуіменен күресу әдістерінің бірі, бұл әдістер жұмысаймағына ингибиторлар беру және де металды электрохимиялық қорғау.

Коррозия ингибиторлары бөлшек бетінде металл мен ортаның электрохимиялық әсерлесуіне кедергі болатын жұқа қабат немесе ерітіндіге түспейтін тұнба түзеді. Бұл қорғау әдісі болаттың корорзияға төзімділігін бірнеше есе арттырады. Және де өнімнің тұйықталған циркуляцияланудағы жүйесіне тиімді.

Электрохимиялық қорғау әдісі, металлконструкцияны тоқ көзінің оң (анотдық қорғау) немесе теріс (катодтық қорғау) полюске жалғауменен түсіндіріледі. Сонымен қатар іс-тәжірибеде протекторлық деп аталатын қорғау тәсілі де кеңінен қолданылады. Тәсіл қорғалуға тиісті аппарат қаңқасының металына қатысты теріспотенциялы бар металлменен жалғастыру арқылы жүреді. Протектор ретінде қалыңдығы 10-15 мм мырыш пластинасын қолданады. Протектор ауданы аппарат бетінің 3-5 % құрайды. Тізбекте протектор анод болып табылады да, қарқынды күйреуге ұшырайды, алосы анодтың процестер нәтижесінде аппарат қаңқасының күйреуі азаяды. Сонымен қатар протектор ретінде никельдік сырықтарды да қолданады.

Едәуір дәрежеде коррозияға келесі жабдық бөліктері бейім:

1)      ортаның жоғары сызықтық жылдамдығы бар орындар

2)      қалдық кернеуі бар орындар

3)      тұрып қалу аймақтары

4)      қызу жүретін аймақтар

5)      үйкелісу орындары

 Эрозиялық тозуЭрозиялық тозу, әдетте құрамы қатты түйіршіктерден тұратын қозғалмалы ортаның әсерімен жүреді. Мұнда бөлшектерге қарасты қозғалушы қатты түйіршіктер, бетпен соқтығыса отырып оны қажап байқайды. Сонымен қатар эрозиялық тозу құрамында қатты түйіршіктері жоқ сұйық немесе будың толасы бетке ұзақ әсер етуі барысында да байқалады. Жоғарыдағы айтылғандарға анализ жасайтын болсақ, онда эрозиялық тозу үйкелісу мен соққының әсерінен болатындығына көз жеткізуге болады, эрозиялық тозу шамасы бөлшек беті мен ортаның физика – механикалық қасиетіне,  тоғысу бетіне әсер етуші меншікті қысым мен соққы күшіне, ортаның және бөлшек бетінің салыстырмалы жылдамдығына, сондай-ақ түйіршіктердің өлшемі мен салмағына байланысты болады.

Жылулық тозуХимия және тамақ өнеркәсіптерінің көптеген жабдықтары жоғары температурада жұмыс істейді. Мұндай жағдайлардағы жабдық жұмысы конструктивті материалдардың релаксация, аққыштыққа, сондай-ақ оның структурасының өзгеруіне алып келуі мүмцкін. Аққыштыұ құбылысы конструктивтік элементтің қалыпты әсердегі жүктемелердің әсерінен баяу пластикалық деформациялануымен түсіндіріледі

.

40.Өңдеу режимері мен уақыт нормалары

Өңдеу режимі бөлшектерді белгілейді басқару тақтасында. Бөлшектерді өңдеу шыбықтан жүргізіледі автоматты циклда өңдеу, бөлшектерді даналық дайындамаларды - жартылай автоматты цикл. Сонымен қатар, мүмкіндігі бар станокты басқару " наладочном режимде басқару тақтасында. [1]____ режимі бұзылған Кезде өңдеу бөлшектер өзгереді жүктеме жетегі беру және жетек кесу. Өзгерген кезде ( мысалы, ұлғайту) сәттен кедергісінің электр беру және кесу артып ток тұтынатын электр қозғалтқышы. [2]____ бұл режимде өңдеу бөлшектер наклепанный қабаты бар тереңдікке дейін 1 мм. [3]____ операциялардың Реті мен бөлшектерді өңдеу режимін тікелей әсер етеді тозуға. [4]

Адаптивті басқару қамтамасыз етеді автоматты құрылғы бөлшектерді өңдеу режимін белгілі бір критерийлер бойынша өзгермелі жағдайларына. Негізінде ағымдағы жағдайы туралы ақпарат өңдеу жүйесі басқару, көбейтіп немесе азайта отырып түсіру материалдарын дайындау жолымен реттеу жылдамдығының кесу мен беру, қолдайды, тұрақты маңызы бар қаланың параметрлерін өңдеу немесе алуды қамтамасыз етеді оңтайлы мәндері сияқты өлшемдердің дәлдігі бөлшектердің өлшемдерін, кедір өңделген беттердің өнімділік өңдеу және оның өзіндік құны. Өйткені алгоритмдер бейімді басқару ескеретін үлкен көлемі әр түрлі ақпарат, күрделі болса, онда дәстүрге айналған бөлу жекелеген контурларын басқару бойынша өлшем дәлдігі, өнімділігі, төзімділігі құрал, өзіндік құн өңдеу. Саны бақыланатын параметрлерін, сондай-ақ шектеледі дейін ең аз қажетті. [5]

41.Бөлшектердің тозуға төзімділігін жоғарлатудың констуктивті әдісі

Жауабы: Бөлшектердің тозуға төзімділігін жоғарылату үшін яғни үйкелісін азайту үшін біз бөшектерімізді үнемі тексеріп тұруымыз керек оларды уйкелісін азайту ушін бөшектерді майлау керек болып табылады.

42. Машинаны күрделі жөндеу деп

Жауабы: Күрделі жөндеу - өндірістік және бейөндірістік мақсаттағы негізгі құрал-жабдықтың техникалық әлеуетін ішінара қалпына келтіру мақсатымен орындалатын жөндеу жұмыстары; негізгі құрал-жабдықтың жай ұдайы өндірісі, пайдалану мерзімін ұзарту немесе өнімділігін көбейту мақсатымен әлі де тозбаған негізгі қорларды қалпына келтіруге жұмсалған шығынның сомасы. Әдетте күрделі жөндеу барысында негізгі құрал-жабдық жаңғыртылады.

Машинаны курделі жөндеудің мақсаттары мақсаттары машиналар мен жабдықтардың жарым-жарты немесе толық біткен жұмыс қорларын қалпына келтіру.

43. Бөлшектердің тозуға төзімділігін жоғарлатудың технологиялық әдісі

Жауабы: : Бөлшектерідің тозуға төзімділігін жаксартудың технологиялық тәсілдеріне жататындар:

- кесумен өңдеу,

- пластикалық деформациялау,

- беттерді, гальваникалық жабуларды термиялық, химия-термиялық және химиялық өңдеу,

- тозаңдатып металдау,

- бетті қатаңдандыру,

- электр беріктендіру және т.б.

44.Бөлшектердің тозуына әсер ететің факторлар

Жауабы: Бөлшектердің тозуына әсер етуші факторлар. Бұл факторларды екіге бөлуге болады:

1) бөлшектердің тозуға төзімділігіне әсер етуші факторлар;

2) бөлшектердің тозғыштығына әсер етуші факторлар.

Бірінші факторларға мыналар жатады: материалдың сапасы және жұмысшы беттерінің сапасы.

Екіншілерге жататындар: жанасқан беттердің үйкелестерінің түрі, үйкелуші беттерге түсетін өзіндік күшсалмақтардың сипаттамалары мен шамалары, үйкелісуші беттердің қозғалысының салыстырмалы жылдамдығы, жанасушы беттер арасыңдағы саңылаудың пішіні мен өлшемі, үйкелісуші беттердің майлану жағдайы, абразивтің болуы мен пішіні, оның физика- химиялық қасиеттері.

45.Машинаның жөңдеуге жарамдылық мерзімі нені сипаттайды

Жауабы: объ­ектінің тех­никалық қызмет көрсету және жөндеу жүргізу жолымен істен шығу мен бұзылуды ескертуге және байқауға, жұмысқа қабілеттілік пен жарамдылықты қалпына келтіруге бейімділігі қасиеті. Жөндеуге жарамдылық қасиеті МЖ (машиналарды, агрега­ттарды, құрама бірліктер мен тетіктерді) құрастыру шешімін, сондай-ақ қолайлылығы мен жеңіл алынушылығын сипаттайды.

46

47 сурак Үйкелістің түрлері. Үйкеліс – бөлшектердің өлшемдерінің және салмағының өзгеру деңгейі. Ол бөлшектің материалына ( оның физика-химиялық құрамына) , бөлшектердің өзара әрекеттесу сипатынан ( үйкелістің тууы мен түрінен, байланыс геометриясынан, үйкеліс беткейінен, макро және макрогеометриясынан, тізбектелген бөлшектердің қондырғылары) , химиялық әрекеттердің (статикалық, динамикалық) жүктеулері. Ішкі үйкеліс ( немесе жай ғана үйкеліс) оған катысты беткейдің қиылысу шекарасында екі дене арасында пайда болатын орын ауыстыруға сәйкес келеді.Үйкеліс түрлері: құрғақ(сыртқы)- майлаусыз үйкелісу, молекулалық ілінісу( тежелу атанағында);Шектілік (жартылай құрғақ не жартылай сұйықтық ) – адсорбция есебінен және молекулалардың тартылуы (шарикті мойынтіректер); Сұйықтықтық (ішкі)- май қабатында көп микробұдырлардың болуы – май қабатында молекулалардың қозғалу есебінен ( иінді білік мойынтіректері).