71. Ф.А.Месмердің «жануар магнетизмі» теориясы

Ф.А.Месмердің «жануар магнетизмі» теориясы. Магнетизм құбылысына ХVІ ғасырда Парацельс (1493 – 1541) көңіл аударды. Магнит темірдің кесегін өзіне тартқандай, ауруды өзіне тартып, организмді аурудан босатады. Парацельс дифтериядан тынысы тарылған емшектегі балалар мен миына қан құйылған, өлім қаліндегі шалдарды емдеуге магнитті қолданды. Парацельстің тәжірибесінде магнитті қолдану сіңірдің түйілуі мен құрысып қалуды тоқтатты, адамдарға көмектесті. Парацельс өлген соң магнетизм қайтадан астрологтар мен пәлсапашылардың қолына ауысты. Екі ғасырдан соң, 1766 жылы веналық дәрігер Франц Месмер «Планеталардың адамға әсері» деген тақырыпта медицина ғылымы докторының дәрежеін алуға диссертация қорғады. Мұнда ол әлем магнетизмі жайында және планеталар мен алыс жұлдыздардың адамға ететін әсері туралы жазды. Месмер медицинада ғана емес, заң мен пәлсапа саласында да танымал, әмбебап ғалым еді. Месмер де магнитпен емдеудің тәсілін байқап көруге шешім жасады. Парацельс сияқты ол да жасына қарамай, аурулардың бәрін қабылдады. 15 – 20 адамның 2 – 3 уі жеңілденіп, 1 – 2 уі мүлде жазылды. Осыдан соң Месмердің даңқы елге жайылып, жан – жақты адамдар ағыл – тегіл келе бастады. Екі ғасыр ішінде Франц Месмердің есіміне байланысты түсініксіз, ғажап күші бар магниттің флюид ілімі тарады. Месмердің түсінігі бойынша біздің айналадағы ортада флюид сұйық ретінде тараған. Оны табуға, өлшеуге, сезінуге болмайды. Әлем осы сұйыққа толы. Ол планеталарға және Жердегі адамдар тағдырына ғажайып әсер етеді. Ол сезілмейтін сәуле ретінде де таралады, адамдардың қарым – қатынасын осы сәуле билейді. Месмер магнитпен емдеу кезінде магниттік теорияға қайшы болатын нәрселерді байқады. Кейбір ауру адамдардың айтуы я айықпауы магниттің жанасуы мен жанаспауына байланысты емес екені анықталды. Месмер ғылыми тәжірибе жүзінде анықталған теорияны емес, өзінің ойдан шығарған теориясын іс жүзінде қолдануға тырысады. «Магнит болмаса да, барлық тірі клеткалардың бөлінетің құдіретті флюид бар» дейді Месмер. Сөйтіп ол жануарлар магнитизмді туралы ілімді жасады. Месмер емдеуге шөлмекті, бақты пайдаланады, оларға «өзінің флюидін беріп», «әлемнен қайтадан флюдті жинайды». Барлық емдеу жағдайы құпия сақталады. Месмердің кейін оның жолын қуушы, әуезқой магнетезер Пюнсегюр мүлде күтпеген жерден гипноз ілімінің ең маңызды мәселесі ретінде жасанды сомнамбулизм (ұйқы ауруы) құбылысын ашты. Ол дененің қатты дірілі, истериялық бұлығу кезінде магнит қолданған. Бұл орайда ауырған адамның ерекше ұйқыға кеткені байқалады. Оны ояту мүмкін емес, бірақ ол берілген нұсқауларды орындайды («лунатиктердегі» сияқты орнынан тұрады, сөйлейді).