3. Гидравликалық орындаушы тетіктер.

Гидравликалық және пневматикалық орындаушы қозғалтқыштар қысым астындағы жұмыс ортасының энергиясын ілгерлемелі және айналмалы қозғалыстың механикалық энергиясына түрлендіреді, гидро қозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде көбінесе жоғарғы қысымда өз қасиетін жоғалтпайтын минерал май пайдаланылады. Автоматты басқару құрылғыларында гидро және пневма қозғалтқыштар электрлікке қарағанда сирек пайдаланғанмен техникалық жағдайда қарағанда тиімді болып келеді. Гидро және пневма қозғалтқыштар шағын болып келгенмен басқа қозғалтшықтарға қарағанда өте үлкен күш тудыруға қабілетті. Құрылысы қарапайым жұмысы сенімді болып келеді. Гидравликалық және пневматикалық қозғалтқыштардың жұмыс істеу принципі бірдей, айырмашылығы тез әрекет етуінде, әртүрлігінде. Гидро және пневмо қозғалтқыштар ілгерлемелі қозғалыста мембраналы және поршенді әрі айналмалы тегершікті қозғалтқыштар қалақты, плунжерлі , турбиналы болып бөлінеді. Басқару тәсілі б-ша гид-о және пневмо қоз-штар дросселді және көлемді болып бөлінеді. Дросселді басқарғанда басқарушы құрылғы ретінде золотниктер, ағынды түтіктер қолданылады. Көлемді басқаруда насостарды немесе жұмыс өнімділігі айналмалы компрессорларды қолданады.

№ 36 билет

1. Функционалдық құрылым дегеніміз не?

АБЖ функционалдық құрылымында әрбір бөлік белгілі бір қызмет атқарады,қызмет ретінде автоматты басқарушы құрылғының ақпарат алу, оны өңдеу, т.б. осы секілді негізгі қызметін, сонымен бірге сигналды беру, оларды салыстыру, ақпаратты беру түрін өзгерті тәрізді дербес қызметін айтуға болады.

2. Бұл критеридің жәрдемімен тұйықталмағанған жүйенің АФЖС-сы бойынша тұйықталған жүйенің орнықтылығын анықтауға болады. Найквист критериін қолдану үшін, жүйенің тұйықталмаған кездегі КБФ-ын анықтау қажет.

(14.1)

14.1 Сурет Тұйықталмаған жүйе афжс. 1- орнықты, 2- орнықсыз жүйе

Жиілікке түрлі мән бере отырып, тұйықталмаған жүйенің АФЖС-ын тұрғызу арқылы тұйықталған жүйенің орнықтылығына баға беру қажет.

Найквист критериі былайша тұжрымдалады: Егер тұйықталмаған жүйе орнықты болса, немесе орнықтылық шекарасында болса, онда тұйықталған жүйе орнықтылығы үшін тұйықталмаған жүйенің АФЖС жиілік нөлден шексіздікке дейін өзгергенде кординатасы (-1, j0) нүктесін қамтымауы әрі қажетті әрі жеткілікті шарты болып табылады (14.1 сурет). Егер тұйықталмаған жүйе орнықсыз болса, яғни сипаттама теңдеуінің m түбірі жорамал өстің оң жағында орналасса, онда тұйықталған жүйе орнықтылығының қажетті әрі жеткілікті шарты, жиілік нөлден шексіздікке дейін өзгергенде тұйықталмаған жүйе АФЖС кординатасы (-1, j0) нүктесін сағат тіліне қарсы бағытта m/2 рет қамтуы қажет. Найквист критериіне мынадай физикалық мән беруге болады. Жүйе кірісіне бірлік амплитудалы тербеліс берілсін. Егер тұйықталмаған жүйенің АФЖС кординатасы (-1, j0) нүктесінен өтсе, онда шығыстық тербеліс фаза жағынан кірістік тербелістен 180 ⁰ қалыс қалады. Бұл жағдайла жүйені тұйықтаса, онда тұйықталған жүйеде өшпейтін тербеліс туындайды, яғни жүйе орнықтылық шекарасында болады.

3. Автоматты реттеу деп- технологиялық процесстің параметрлерін алдын ала берілген заңдылықпен өзгертуді немесе берілген деңгейде ұстап тұруды айтады.

Автоматты реттеуішпен (АР) реттелетін объектінің (РО) жиынтығы автоматты реттеу жүйесін (АРЖ) құрайды.

Автоматты реттеуіш деп- реттелетін шаманы берілген мәнде ұстап отыратын немесе берілген заңдылықпен өзгертіп отыратын техникалық құрылғыны айтады.

Реттеу объектісінде технологиялық процесстің параметрлерлері реттеліп отырады.

Тәжрибе жүзінде реттеудің негізгі 2 түрі бар:

1. Қозу әсері бойынша реттеу принципі (компенсациялау принципі).

Сурет 2. Компенсациялау принципі

Бұл принциптің ерекшелігі, реттеуші ықпал реттеу объектісіне әсер ететін қозуларға тәуелді түрде туындайды:

Бұлай туындаған реттеу әсері нәтижесінде, РО қозу әсерлері бейтарапсыздандырылады.

Кемшілігі: Реттеу жүйесінің шығысынан кірісіне реттелетін шамалардың нақты мәндері туралы деректердің түспеуі (себебі- жүйедегі кері байланыстың жоқтығы).

2. Ауытқу бойынша басқару принципі.

Сурет 3. Ауытқу бойынша басқару принципі

Бұл принципті жүзеге асыру үшін, жүйеде кері байланыстың болуы шарт.

Реттеу әсері жүйе шығысындағы реттелетін шаманың нақты мәні мен жүйе кірісінің жоспарланған мәнәінің арасындағы ауытқуға тәуелді туындайды.

Артықшылығы: Реттеу жүйесінің шығысы мен кірісіне кері байланыстың нәтижесінде келіп түскен реттелетін шамалардың мәндері реттеу әсерін туғызуға тікелей әсерін тигізеді.

Кемшілігі: Егер жүйеде үлкен беріліс коэффициентіне сәйкес режимде жұмыс істесе, жүйенің орнықтылығы нашарлайды және автотербеліске бейім болып келеді.

№ 37 билет