41. Темір, болат, шойынның газды коррозия түрлерін атаңыз.

Газды коррозия – жоғары температурада және металл бҧйымдар бетіндегі сҧйық қабыршақтың толық жоғалғанда металдың оттекпен немесе басқа газбен тотығуы нәтижесінде ҥздік бҧзылуы (мысалы, компрессорлық станцияларында газды турбиналардың, қазанды қондырғылардың қҧбырлары, ішкі жану қозғалтқышының газ шығарғыш коллекторларының коррозиялары).

Газды коррозия – химиялық коррозияның кең тараған тҥрі. Ол металл балқымасының жоғары температураларда газдармен әрекеттесуі нәтижесінде жҥреді. Металдың газды коррозияға қарсыласу қабілеттілігі оның ыстыққа тӛзімділігімен анықталады. Металдың тағы бір маңызды қасиеті ыстық газдармен әрекеттесуі кезіндегі ыстыққа беріктігі болып табылады. Бҧл қасиет металдың механикалық беріктігін сақтау және жоғары температураларда аққыштыққа қарсыласу қабілеті. Кӛптеген металдар, мысалы, алюминий балқымалары 400-500 °C кезінде ыстыққа тӛзімді, бірақ ыстыққа берік емес. Темір, болат, шойынның газды коррозиясын келесі тҥрлермен ажыратады: тотығу, кӛміртексіздендіру, сутектік морттық, шойынның «ӛсуі». Темір, болат және шойынның тотығуы оларды ауа немесе жанармай жану ӛнімдерінің ортасында жылыту кезінде жҥреді. Бҧл кезде металл тотықтардан тҧратын тот қабатымен жабылады. Әдетте тотығу 600 °C – жоғары температураларда анағҧрлым тез жҥреді. Темір мен оттегі әр тҥрлі кристалдық торларға ие 3 тҥрлі тотық қҧрайды: FeO (вюстит), Fe2O3 (гематит), Fe3O4 (магнетит). Болат пен шойынның кӛміртексіздендіру жоғары температураларда жҥреді. Кӛміртектің металдан оның бетіне ӛту әсерінен болады. Кейін тотығып және пайда болатын газ тәріздес ӛнімдер жойылады. Нәтижесінде болаттың беткі қабаты айтарлықтай кӛміртектен айырылады. Сонын арқасында болаттың қаттылығы мен шаршау шегі тӛмендейді, оның бетінің тозу шыдамдылығы азаяды. Бҧл кезде болат пен шойында орналасатын Fe3C – цементиті кӛміртектен айырылады. Су буы, кӛмірқышқыл газы, оттегі, ауа неғҧрлым интенсивті кӛміртексіздендіруді тудырады. Болаттың немесе шойынның кӛміртексіздендіру ҥрдісі олардың қҧрамындағы темірдің тотығу ҥрдісімен қатар жҥреді. Бҧл кездегі кӛміртексіздендіру жылдамдығы тотығу жылдамдығынан кӛп болуы мҥмкін. Болат пен шойынның беріктігін кӛбейту ҥшін кӛміртексіздендіруге қарсы оларға шамалы алюминий, хром, вольфрам немесе марганецті қосады. Легирлеу элементтері болаттан кӛміртектердің диффузиясын баяулатып, металл бетінде тотығу ҥрдісін тежейтін қалың тотық қабықшасын қалыптастырады. Тотығуды және кӛміртексіздендіруді азайту ҥшін металды бейтарап газдан тҧратын қорғаныс атмосферасына орналастыруға болады. Болаттың сутектік әлсіздігі оны сутек ортасында жоғары температураларда (300 °C жоғары) және жоғары қысымдарда қыздырғанда пайда бола алады. Берілген шарттарда металдағы сутектің еруі жҥреді және де темірде морт қатты сутек ерітіндісі пайда болады. Осы кезде болат қҧрамында бар атомды сутектен сутек молекулалары пайда болуы мҥмкін. Айтылған ҥрдістер әсерінен болат беріктігі азайып, оның қҧрамында жарықшақтар пайда болуы мҥмкін. Басқаларға қарағанда сутектік морттық ауруға хромды (Х13) және хромникельді (Х18H9) болаттар аздау ҧшырайды. 45 Шойынның «ӛсуі» шойын ӛнімдерінің мӛлшерлерінің ҥлкеюімен және олардың беріктігінің азаюымен жҥреді. «Ӛсу» металл тҥйіндерінің шекарасында кристаллит аралық тотығуы әсерінен жҥреді. Қалыптасатын тот кӛлемі тотыққан металл кӛлемінен кӛп болғандықтан, ӛнім деформацияланады. Бҧны шойынның «ӛсуі» деп аталады. Ақ шойын сҧрға қарағанда коррозияға аз ҧшырайды. Кремниймен, никельмен, хроммен және марганецпен легирленген шойындар «ӛсуге» жақсы қарсыласады.