7. Арнайы білім берудін құкыктык негіздері

Адамның ең манызды игілігі - жеке басының бостандығы мен кұкыктыры. Бұл кұқықтар мен бостандыкты корғау, әлеуметтік қолдау, оны іске асыру механизмдері конститиуциялык-құқықтык жарыктарда я^әне адам кұкыгы туралы халықаралық құжаттарда белгіленген. Азамагтық, саяси, әкономикалық, әлеуметтік, мәдениет саласындағы кұкытар жайлы халықаралық құжаттар барлык адамдардың емір сүруге, бостандыққа, жеке тұлғалық дербестігіне, ой-пікір, діңи жолын таңдау, еңбек ету еркіндігіне, дем алуға, әлеуметтік колдауға, каржылық және моральды кызығушылықты қоргауды қолдайды.

Барлық еркіндік пен құқықтар жұйесінде ең маңыздысы білім алуға құкық. Бұл тұлғалар үшін ең кажетті негізгі кұкык. Бүл кұкықтан әр бала немесе жас өспірім ақыл-ойында, дене дамуындағы кемістікке сондай-ақ жыныс әлде кіші елдер өкілі болғандығына қарамастан айырылмайды.

Баланыц білім алуға деген құқығы біркатар халықаралық кұжаттарда бекітілген, олар "Адам қүқықтары жайлы Жалпы Декларация", "Бала құқықтары жайлы Конвенция" т.б. және өз еліміздегі кұқыктық Заңдарда белгіленген, нақты ҚР Конституциясында және ҚР "Білім туралы" Заңы (2007), ҚР "Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-недагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы" Заны (2002), ҚР "Бала құқықтары туралы" Заңы (2002),.

ҚР "Білім туралы" Заңы, 47 бапта білім алушылар мен тәрбиеленушілердің құқықтары, міндеттері мен жаупкершілігі бекітілген. Нақты Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан Республикасында тұракты түратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың қабылдау талаптарына сәйкес білім беру ұйымдарын және білім алу нысандарын таңдауға құқығы бар деп жариялайды.

11. Жетім балалар мен ата-анасының қамкорлығынсыз калған балаларга арналған білім беру

ҚР "Білім туралы" Заңы 49 бапта ата-аналардың және де заңды өкілдердің қүқықтары мен міндеттері көрсетілген, олар:

• баланың тілегін, жеке бейімділігі мен ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымын таңдауға;

• өз балаларын оқыту мен тәрбилеу гіроблемалары жөнінде психологиялық-медициналық-педагогикалык консультациялардан консультациялық көмек алуға құқығы бар.

"Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы" Заңның 4 Тарауында Кемтар балалардың кұқықтары бікітілген, нақты ата-аналарының және өзгеде занды екілдерінің құқықтары мен міндеттері көрсетілген. 15 бап кемтар балалардың әлеуметтік және медициналык-педагогикалык түзеу аркылы қолдауды кепілдікті түрде тегін алуға туралы құқығын бекітті.

"Баланың құқықтары туралы Конвенцияда" мүгедек балалардың ерекше күтімге, білім алуы мен дайындығына, әлеуметтік ортада, қоғамда толық құқылы омір еүруіне, тәуелсіздігі мен әлеуметтік ортаға қосуды қамтамысдандыру туралы мазмүны 23 бапта белгіленген.

"Мүгедектер тең қүқылы мүмкіндіктермен қамтамасыздандыру туралы стандартты ережелер" (Б¥¥), мүгедектердің қалыпты дамыған тұлғалармен әлеуметтік жагынан да, саяси, азаматтық, әкономикалық, мәдени жағынан тең құқылы екендігі айтылған. Бүл кұқықтық құжатта мүмкіндіктігінің түріне қарай (мысалы, көрмейтін тұлғаларға Брайль шрифтімен жазылған, фонографиялық жазалар және қажетті сәйкес келетін технологиялармен камтамасыз ету) мемлекеттерде арнайы стратегиялар, акпараттық қызмет пен қол жетімді құжаттарды әзірлеудің қажеттілігі жайлы бекітілген.

1994 жылы Испания мемлекеттінде Саламанка қаласында ерекше қажеттілігі бар тұлғапардың білім алуына "Саламанка декларациясы" қабылданған. Бұл құжатты еңгізуіне Дүниежүзінің барлық мемлекетгер ат салысты. Аталмыш қүжатта барлық адамдардың білім алуына тең құқылы екендігі жайлы, ерекше қажеттіліктілігі бар тұлғаларға арнайы білім алуына арнайы жағдайлармен қамтамасыз ету қажеттілігі туралы айтылган, олар:

әр баланың білім алуы мен оны жалғастыруға;

білім алуында ерекше қажеттілігі бар тұлгалардың жалпы мектептерде оқуға;

инклюзивті білімді ұйымдастыру бағытында жалпы мектептерде дискриминациялық көзқарастарды алдын-алу, жою туралы; жалпы мектептерде инклюзивті білімді ұйымдастыру; арнайы білім беру багдарламалар мен жоспарларды әзірлеу т.б. Мүмкіндіктері шекгеулі балардың құқықтарының теңдігі бірқатар заңдар мен құқықтық құжаттар жарияланып бекітілген, арнайы білім беру

Бақылау сүрақтар мен тапсырмалар:

• Философиялық білім арнайы педагогика үшін қандай қызмет атқарады?

• Тәуелсіз өмір сүрудің мағынасыз ашыныз.

• Арнайы білім берудің қазіргі әкономикалық жағдайына сипаттама берініз.

• Арнайы психология мен арнайы педагогика байланысын ашып керсетіңіз.

• Мүмкіндіктері шектеулі балалардың құқықтарын қорғайтын негізгі құжаттар мен Заңдарды атаныз.

• "Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналык-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы" Заңында қандай құқықтар туралы айтылған?