Romantyzm

Polska literatura romantyczna zawarta w ramach czasowych 1822-1863.

Najważniejsze hasła romantyzmu:

- Odrzucenie nauki i racjonalizmu; zamiast nich – wiara, uczucie, wyobraźnia.

- Jednostka ważniejsza niż zbiorowość.

- Kult młodości.

- Dążenie do wolności; pochwała buntu, spisku, walki narodowowyzwoleńczej.

Popularne motywy:

• ludowość (częste są nawiązania do legend, podań, starodawnych mitów i baśni).

• historia

• orientalizm (zainteresowanie odległymi krainami np. Dalekiego Wschodu).

Popularne gatunki literackie: ballada, dramat, pamiętnik, poemat, powieść poetycka, powieść historyczna, psalm, sonet, wiersz.

ALEKSANDER FREDRO – polski komediopisarz, pamiętnikarz i poeta.

• Zemsta (wystawiona 1834)

ADAM MICKIEWICZ

"Ballady i romanse" - tomik wierszy Adama Mickiewicza, wydany w 1822 r. Datę ukazania się tego zbiorku uznaje się za symboliczny początek romantyzmu w literaturze polskiej.Tom zawiera m.in. utwory: -Romantyczność, Świtezianka.

Najbardziej znane wiersze poety: Oda do młodości, „Romantyczność, Sonety krymskie, Reduta Ordona

Epopeja „Pan Tadeusz”

Jak podają znawcy literatury mickiewiczowskiej, wśród przyczyn, dla których Mickiewicz zdecydował się na stworzenie tego typu dzieła, znalazły się: przypomnienie historii Polski, czyli kraju, za którym tak bardzo tęsknił; obudzenie nadziei pokładanych w kampanii napoleońskiej; sławienie uroków ziemiańskiego, szlacheckiego życia oraz piękna przyrody rodzimej ziemi; optymistyczna wizja przyszłych losów Polski. Pan Tadeusz miał być też dla autora powrotem do „arkadii lat dziecięcych”. Stąd też w utworze pojawił się obraz tzw. małej ojczyzny. Choć z początku Pan Tadeusz miał być tylko humorystyczną opowiastką o codziennym życiu zamieszkującej na wsi polskiej szlachty, to z czasem „wiejskie poematy” zaczęły przekształcać się w poważny poemat o dziejach narodu i sprawach dla ojczyzny istotnych. Również objętość utworu uległa zmianie – z planowanych czterech ksiąg w efekcie końcowym Mickiewicz uzyskał aż dwanaście ksiąg.

Dramaty:

„Dziady” nazywane są dramatem amorficznym. Charakteryzuje się on brakiem strukturalnej jednorodności. Poszczególne części dzieła dzieli tematyka.

• II część jest dramatem społecznym,

• IV – dramatem miłosnym,

• III – dramatem narodowo-rewolucyjnym

„Konrad Wallenrod”. Utwór powstał w Moskwie w 1828 roku, kiedy to Mickiewicz był sekretarzem u księcia Golicyna, szefa tajnej policji. Na napisanie powieści poetyckiej wpłynęły duchowe rozterki poety, który wahał się, czy może być patriotą ktoś, kto żyje pośród wroga. Zastanawiał się również nad etyczną stroną takiej postawy – badał atmosferę spisków, skrytobójstwa, tajnych związków.

JULIUSZ SŁOWACKI - jeden z najwybitniejszych poetów polskich romantyzmu. Obok Mickiewicza, Krasińskiego i Norwida nazywany wieszczem narodowym. Wieszcz - osoba, która potrafi wieszczyć, czyli przewidywać przyszłość. Określenie stosowane zazwyczaj wobec wybitnych poetów.

Niedoceniany i zwalczany przez Adama Mickiewicza, doczekał się uznania w okresie modernizmu. Jako liryk zasłynął pieśniami odwołującymi się do źródeł ludowych oraz liryką patriotyczną. Był poetą nastrojów, mistrzem operowania słowem. Obok Cypriana Kamila Norwida jest największym z mistyków polskiej poezji.

Dramaty: „Kordian” (Kordian), „Balladyna”(Alina, Balladyna, Goplana), „Lilla Weneda”, „Mazepa”.

Inne ważne dzieła:

• Hymn (Smutno mi, Boże...)

• Testament mój

POZYTYWIZM (od powstania styczniowego 1863 r. do lat 90. XIX wieku)

Cechy literatury pozytywistycznej:

-rozum, scjentyzm

-kult nauki

-ważne jest społeczeństwo

Hasła pozytywistyczne:

1. Praca organiczna – program społeczny pozytywizmu. Społeczeństwo to organizm i każdy ma określone zadanie.

2. Praca u podstaw ( z najbiedniejszymi warstwami, chodzi prz. wsz. o oświatę)

3. Emancypacja kobiet (równouprawnienie)

4. Asymilacja Żydów (chodziło o wszystkie mniejszości narodowe). Zintegrowanie ich z polskim społeczeństwem. Tolerancja narodowa i wyznaniowa.

MARIA KONOPNICKA – autorka utworów poetyckich i prozatorksich. „Rota”. Nowele: „Nasza szkapa”, „Mendel gdański”.

ELIZA ORZESZKOWA – pisarka

• 1866 Obrazek z lat głodowych - debiutanckie opowiadanie

• 1873 Marta

• 1878 Meir Ezofowicz

• 1885 Niziny

• 1885 Dziurdziowie

• 1888 Nad Niemnem (Jan Bohatyrowicz, Justyna Orzelska)

• Cham (Paweł Kobycki, Franka)

• 1910 Gloria victis - zbiór opowiadań, ostatnie dzieło Orzeszkowej

BOLESŁAW PRUS (właśc. Aleksander Głowacki) - pisarz i publicysta.

Nowele: „Antek”, „Katarynka”, „Kamizelka”, Przygoda Stasia, Powracająca fala, Michałko.

Powieść „Lalka” (Stanisław Wokulski, Izabela Łęcka).

Powieść historyczna „Faraon” (Ramzes XIII, kapłan Herhor).

Powieść „Emancypantki” (pani Latter, panna Malinowska, Madzia Brzeska, Stefan Solski).

HENRYK SIENKIEWICZ - polski powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905 r. za "całokształt twórczości". Pisał ku pokszepieniu serc.

Nowele: Janko muzykant; Szkice węglem; Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela.

Nowele amerykańskie: Latarnik; Za chlebem; Sachem.

Powieści:

Trylogia:

• Ogniem i mieczem (1884) (Skrzetuski, Helena i Bohun) - wojna z Kozakami

• Potop (1886) (Kmicic, Oleńka i Bogusław Radziwiłł) - najazd szwedzki

• Pan Wołodyjowski (1888) (Wołodyjowski, Basia i Azja) - początek wojny z Turcją i pierwsze zwycięstwo Jana Sobieskiego

• Bez dogmatu

• Rodzina Połanieckich

• Quo vadis (obraz Rzymu pod koniec panowania cesarza Nerona i początków chrześcijaństwa)

• Krzyżacy

• Na polu chwały

• W pustyni i w puszczy (Staś i Nel)

ADAM ASNYK - poeta, dramatopisarz.

Nad głębiami (1883-1894) – cykl sonetów.

STEFAN ŻEROMSKI - prozaik, dramatopisarz, publicysta, dramaturg, nazwany "sumieniem polskiej literatury".

• Rozdzióbią nas kruki, wrony

• Syzyfowe prace (Marcin Borowicz, Bernard Zygier, Andrzej Radek)

• Ludzie bezdomni (Tomasz Judym, Joanna Podborska)

• Popioły (książę Gintułt, Krzysztof Cedra, Rafał Olbromski)

• Uroda życia

• Wierna rzeka

• Przedwiośnie (Cezary Baryka, Laura Kościeniecka)

• Siłaczka