6. Сызыкты днк молекуласы уштарынын толык реплик-яланбау себебін, узару механизімінін сызбасын сызу және тусіндіру.

Реплекация аякталганда тузілген ДНК-нын жана тізбектері бастапкы тізбектен кыска болады. Өйткені ДНК – полимераза ферменті жана тізбек синтездеу ушін озінің алдындагы ДНК –праймер-н 3 ушын

пайдалану тиіс. Сонгы праймер алып тасталгандыктан о-н 3 ұшы болмайды. С\н: ДНК- праймер жок жерде ДНК полимераза жана фрагмент синтездей алмайды, нәтижесінде тузілген тізбек кыскалауболып, репликациянын толык журмегенін сипаттайды. Бірі ұзын бірі кыска уштаруын ОВЕРХЕНГТЕР д.а.

55-60 Нуклеотидтен аз магынасыз уштары – ТЕЛОМЕРЛЕР

Репликация процесінде ДНҚ-ның жаңа тізбектері синтезделместен бұрын алдымен РНҚ-праймердің синтезделіп қызметін атқарып соңынан оның шығарылып тасталады .Эукариоттар репликациясының ерекшілігі осы синтезделген РНҚ-праймер бөлініп кеткен соң әр репликация аяқталғанда түзілген ДНҚ-ның жаңа тізбектері бастапқы матрициялық тізбектен сәл қысқалау келеді. Жаңадан синтезделген тізбектің жетіспейтін бөлігінің ұзындығы РНҚ-праймердің мөлшеріне 10-нуклеотидке сәйкес болады. Бастапқы матрициялық тізбектің 3-ұшынан жаңа тізбектің комплементарлы5-ұшы қысқа болып аяқталады.

Теломералардың болуы ДНҚ-ның тұқым қуалау ақпараты жазылған учаскелерінің репликацияланбай қалуынан сақтайды. Жасушаның әр бөлінуі сайын түзілген жас жасушалардағы хромосомалардың теломералық учаскелерінің қысқаруы ең соңында олардың толық жойылып бірте-бірте ақпараты бар гендердің толық репликацияланбай қалуына себеп болады .

Теломераза репликация аяқталардан бұрын ДНҚ-ның жаңа синтезделген тізбектерінің толық репликацияланбаған 5-қштарын қысқалау келген қайталанатын нуклеотидтер жүйесімен немесе теломералармен жалғап ұзартады.

7. Транскрипция үрдісінің кезеңдерінің сызбасын сызу және транскрипцияға қатысатын ферменттерді сипаттау.

Генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан а-РНҚ-ға көшіріліп жазылу процесін транскрипция д.ат.

Транскрипция процесі ядрода арнайы фермент РНҚ-полимеразаның көмегімен ДНҚ және синтезделетін а-РНҚ нуклеотидтердің комплементарлы жұптасуы жолымен іске асырылады.А-РНҚ-ның тізбегінің синтезделуі 5^1→3¹бағытында жүреді,яғни жаңа нуклеотидтер синтезделетін а-РНҚ тізбегінің тек 3¹-ОН ұшына жалғанады.Транскрипция тұтас бір хромосоманың бойында емес,тек ДНҚ-ның бір тізбегінің жеке учаскелерінде жүреді.ДНҚ молекуласының екі тізбегі бір-бірінен қызметтері б/ша ажыратылады:1) Магыналы/ кодтаушы

2)Матрицалык б.б..

**********

РНК полимераза Кор-фермент және холоферменттен тұратын күрделі курылым.

Кор- фермент 2 альфа тізбек-рінен және бэта, бэта штрих, омега суббірліктерінен турады. КОР ферментке сигма суббірлігі косылганда холофермент н\е активті кызмет аткаратын толык пішінді РНК-полимераза тузіледі.

********

β -β’ суб-гі РНК- пол-ң катализдік орталыгын тузейді.

Сигма- фактор ДНК молекуласындагы старттык сигналды танып, РНК полмеразаны промотрдагы инициация сайтын табуга багыттайды.

А-РНК синтезі басталганнан кейін

σ-фактор холоферментте ажырайды. Ал калган кор фермент а-РНК синтезин ары карай жалгастырады.

Прокариоттардағы транскрипция.

Прокариоттарда транскрипция 3 кезеңнен тұрады:

1.Инициация.

2.Элонгация.

3.Терминация.

Транскрипция процесі 5^{1 →}3¹ бағытында жүреді.

*********

Матрицалық ДНҚ-ның транскрипция жүретін учаскесі кодтаушы учаске д.ат.

Промоторда орналасқан арнайы нуклеотидтер жүйесі старттық нүкте болып табылады,оны -35жүйелік д.ат.9 нуклеотидтен тұратын консенсустық жүйе д.ат.

Прокориоттар промоторы 20-200 нуклеотидтен тұрады,оның құрамында 7 нуклеотидтен құралған арнайы жүйе ТАТАААТ бар,оны Прибнов-боксы д.ат.

Эукариоттар транскрипциясы 3 кезеңнен тұрады.

1)Инициация.

2)Элонгация.

3) Терминация.

РНК полмераза нуклеотид-рмен байланысатын 2 сайт: инициоция ж\е элонгация сайты б\ды. Инициация сайты АТФ ж\е ГТФпен бай\ды. Ізінше РНК полим.элонгация сайты ДНК тізбегіндегі келесі нуклеотидке комплементарлы нуклеозидүосфатпен бай\ды. А –РНК молек-дагы 1 ж\е 2 нуклеотидтер арасында байланыс тузеді.осы кезде ДНК тізбегіндегі 1ші азотты негіз нициация сайтынан алыстайды. Тузілген динуклеотид а-РНК сутекті байл-р ар-ы ДНК мен жалганган кйде б-ды. Бул жагдайда инициация кезені аякталып, элонгациянын н\е а-РНК-н синт-ң журіп жатканын білдіреді. Терминация- терминаторлык нуклеотидтер жуйесі ор-н учаскеде журеді.

Транск-я-ң аякталудын 2 типін ажыратады:

1. Ген ДНК мол-га ар-ы нуклеотид-р жуйесіне тәуелді;

2. rho(po)-фактор деп аталатын терминаторлык белоктын болуына тәуелді терминация.

Рибосома магынасыз кодонга жетіп боскадам жасайдыаминкышкыл-р тізбегі узіліп, сонгы r-PMдан бөлінеді. Рибосома а-рнк комплексі ажырайды.Иативті белок калыптасады.\\

Эукариоттар транскрипциясында РНҚ-полимеразаның 3 түрі қатысады:РНҚ-полимераза І,ІІ,ІІІ салмағы 500 000 дальтон

********

Эукариоттар генінің промоторында 7 нуклеотидтен тұратын : ТАТАААТ консенсустық жүйелік болады,оны Хогнесс-боксы немесе ТАТА –бокс дейді.

Транскрипциялық факторлар –транскрипцияны бастауға қажетті белоктар.