[Gl] тақырып 8: «Мемлекеттің бизнес пен арақатынасының құқықтық астары» [:]

Дәріс жоспары

1. ҚР мемлекеттік органдар жүйесінің бір тұтастығы және олардың түрлері

2. ҚР Президентінің конституционалдық мәртебесі

3. Заң шығарушы билік пен оның органдарының мемлекетті басқарудағы рөлі

4. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі атқарушы билік. Сот билігінің түсінігі және оның қоғамдағы рөлі

Мемлекеттік қалыптаусын есептеу керек белгілі бір себебтер комплексіне болуына байланысты, оны айратын мемлекеттік жағдайдан, мысалы алғашқы қоғамдық құрылыстан. Оның ерекешелігі сол рулық принциптен ерекшелігі халықты уйымдастыруда. Ерекше апарат құрылады мінез-құқықты тәртіпке келтіретін, қоғамдағы белгіленген тәртіпті орындайтын. Ескі халық жасаған жаңа әскери ұйымға айналады, олар тек қалыптасқан әскери профессионалдардан; сонымен бірге басқа жазалаушы органдар, қамтамасыз ету мемлекеттің амандығын және тұтастығын қамтамасыз ету керек.

Мемлекет өзіне жүктелген қызыметті атқару үшін белгілі мөлшерде материалдық ресурстарды қажет етеді. Бұл қатынасты қамтамасыз ететін экономика қоғамның ұйымдастырылған экономикалық инфрақұрылымы. Өзінен өзі белгілі және дұрыс тезис, соған сәйкес мемлекет көрінеді қоғамдағы өзін-өзі саяси ұйымдастырушы, белгілі территориясы бар. Ол барлық өмір сферасын ұйымдастыруға бейімді және өз шеңберіндеболып жатқан жағдайларды басқаруға тиіс, мәдени, діни, семьялық т.с.с.

Мемлкеттің негізгі мақсаты халықты материалдық игімен қамтамасыз ету, қоғамның мақсатын орындау. Мемлекеттік билік негізгі мақсаты.

Мемлекет қиын және көп өлшемді құбылыс әр адамның өмірінде және мінезінде әртүрлі сиппаталуы мүмкін бұ жағдайға байланысты әрбір топтың өміріне қалай әсер етуінде. Мемлекеттің құрылымы мен оның институттары арқылы барлық халықтың еркі қалыптасады және сәйкес мемлекеттің өзініңде. Биліксіз мемлекет болмайды. Себебі қоғамның пайда болуымен билік пайда болады және дамиды. Биліктің өзін қарастырсақ, ол бірден-бір қуатты ресурс болып есептелінеді, билік солай болғандықтан оның билік рычагтары материалдық игіліктің өндірісіне, бөлінуіне және тұтынуына әсер етеді. Билік ресурс ретінде елеулі айырмашылығы бар аралық және діни органдардан, партиялық және мемлекеттік құрылымдардан.

Саяси билік өзінің нақты көрінісін мемлекеттік биліктен алады, ұйғарылған қоғамдық комплекстерден азаматтық, қоғамдық және мемлекеттік өзінің өзара қатынастарынан.

Бұл жоспарда мемлекет қоғамның саяси ұйымдастырушысы, бөлінген биліктің прерогативтік комплексімен. Сондықтан мемлекеттік не саяси билікті ашықтан-ашық деп есептейді, ол әсер етеді барлық қоғам атынан және барлық қоғамның мүддесін қорғайды. Мемлекеттік билік қоғамның үстінен қарауға иеленеді, бұдан тапқанамыз Ұлттық –мемлекеттік егемендігіміз.

Атқарушы билік Үкіметтің тікелей басшылық етеді, оларға күнделікті мемлекеттік басқару, заңдардың орындалуын ұйымдастыру, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының негізгі бағыттарын әзірлеу, экономикалық реформаларды жүзеге асыру жүктелген.

ҚР үкіметі республиканың бүкіл аумағында атқарушы билікті жүзеге асырады. Ол орталық органдардан министрліктерден, мемлекеттік комитеттерден, комиссиялардан, мсондай-ақ жергілікті атқарушы органдардан, облыстық, қалалық, аудандық, ауылдық, селолық әкімшіліктерден тұратын атқарушы органдардың жүйесін басқарады. Атқарушы органдардың өкілеттіктері заңда, сонымен бірге арнайы ережелерде анықталынады.

ҚР Президенті- мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға.

Республиканың Президенті- халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі.

Республика президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.

ҚР Президентін конституциялық заңға сәйкес жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлайды.

Республика презиндеті болып тумысынан республика азаматы болып табылатын қырық жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын Республика азаматы сайлана алады.

ҚР Президенті: «Қазақстан халқына адал қызмет етугеғ ҚР Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, ҚР Презиндентінің өзіме жүктелген мәртебелі міндетін адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін», - деп халыққа ант берген сәттен бастап қызметіне кіріседі.

ҚР Президенті:

1. Қазақстан халқына елдегі жағдай мен Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

2. Республика Парламентіне және оның палатасына кезекті және кезектен тыс сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды. Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақырады.Парламент сенатын ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды, заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады.

3. Парламент мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейн келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Республика премьер-Министрін ұсынуымен Реуспублика үкіметінің құрылымын анықтайды; Республиканың үкімен құрамын енбе»тін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады.

4. Парламент Сенатының келісімімен ҚР Ұлттық Банкінің Төрағасы, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды, оларды қызметтен босатады.

Республиканың мемлекеттік бағдарламаларын бекітеді;

Республика Премьер-Министірінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік бюджеті есебіненұсталынатын барлық органдардың қызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді;

Республикалық референдум өткізу туралы шешім қабылдайды.Республика Қарулы Күштерінің Жоғарғы бас Қолбасшысы болып табылады, Қарулы Күштердің жогары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады.

Республика ПрезидентіПарламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады.

Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немсе соғыс жағдайы кезінде, Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды.

Парламент Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы.

Парламенттің Өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезден аяқталады.

Парламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді.

Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.

Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және ҚР-ның астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүддерлерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, сенаттың он бес депутатын Республика Презинденті тағайындайды.

Мәжіліс контитуциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады.

Парламент депутаты бір мезгілде екі Палатаға бірдей мүше бола аламйды.

Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі-алты жыл, Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімі-бес жыл.

Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Мәжілістін тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.

Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбір үш жыл сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезекті сайлауы бұлардың өкілеттік мерзімі аяқталғанға дейінгі екі айдан кешіктірілмей өткізіледі.

Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялық заңмен реттеледі.

Парламенттің депутаты Қазақстан халқына ант береді.

Парламент сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін. Мәжіліске Үкіметті жасақтау мен оның жұмысын бақылаудың негізгі тетіктері берілді. Бұдан былай Премьер-Министрді Президент сайлауда жеңіске жеткен партия фракциясымен кеңесіп алғаннан кейін Мәжіліс депутаттарының келісімімен ғана тағайындай алады. Бұл өз кезегінде Үкіметтің Елбасының алдында ғана емес, Парламент алдындағы жауапкершілігін де арттырып, Парламенттің Үкімет жұмысына бақылау жасау жөніндегі өкілдігін күшейтті. Сондай-ақ Конституциялық Кеңестің, орталық сайлау комиссиясының және Есеп комитеті құрамының үштен екісін қалыптастыру Парламентке берілді.

Үкімет ҚР-ның атқарушы билгінің жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және қызметіне басшылық жасайды.

Үкімет алақалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Презиндентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.

Конституцияның 57-бабының 6-шы тармақшасында көзделген ретте Үкімет мүшелері Парламент палаталарына есеп береді.

Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кеәінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Минимтр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді.

Үкімет мүшелері Қазақстан халқы мен Президентіне ант береді.

1. Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетініңғ қауіпсіздігінің, қоғамдық тәптіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады.

2. Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді.

3. Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз етеді.

4. Мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады.

5. Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлейді,

6. Министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды.

ҚР-ның Премьер-Министрі:

1. Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін десрбес жауап береді;

2. ҚР 21.05.2007 ж. №254-ІІІ Заңымен алынып тасталды;

3. Үкімет қаулыларына қол қояды;

4. Үкімет қызметінің негізгі бағыттары жөнінде және оның аса маңызды барлық шешімдері жөнінде Президентке баяндап отырады;

Үкімет мүшелері өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауда дербестікке ие әрі өздеріне бағынышты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін ҚР-ның Премьер-Министрінің алдында жеке-дара жауап береді. Үкіметтің жүргізіп отырған саясатымен келіспейтін немесе оны жүргізбейтін Үкімет мүшесі орнынан түсуге өтініш береді не ол лауазымынан босатылуға тиіс.

Үкімет мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік іспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес өздерінің лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ.

Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.

1. ҚР-да сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.

2. Сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқабилердің қатысуымен жүзеге асырылады.

3. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Руспубликаның жергілікті және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.

Судья со төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституциямен заңға ғана бағынады.

Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді, және ол заң бойынша жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.

Заңды қолданған кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуы тиіс:

1. Адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі.

2. Бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.

3. Өзіңе заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуі болмайды.

4. Сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы.

5. Жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдарды кері күші болмайды.

Соттар тұрақты суңдьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьяның өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқтатылуы немесе кідіртілуі мүмкін.

Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету руспубликалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі және ол сот төрелігін толық әрі тәуелсіз жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.

2 дәріс

1. Шаруашыдық қызметтің еркіндігі дегеніміз заңдық рамкадағы еркіндік, анархия емес. Заңның үстемдігі әр кезеңде қарастырылады. Мемлекеттің бірінші кезеңдегі міндеттемесі.

Егер еліміздің қазіргі кезде сыртқы экономикалық қызметтегі ұлттық жүйені реттеу ең жоғарғы нормативті-құқықтық міндет орнықты заңдылық база кепілдік берсе, онда сыртқы экономикалық операцияларды құқықты реттеудің тұрақты халықаралық экономикалық қатынастың дамуына жол сілтейді.

Бұл жағдайда мемлекеттік реттеу үшін маманған заңдарға сүйенеді, орындаушы билік органдарының қызметіне шек қойылады, сыртқы сауда қызметіне қатысушылардың құқығы мен міндетіне сыртқы сауда қызметін реттеудегі мемлекеттің негізгі мақсаты:

• экономикалық егемендікті арашалау;

• ҚР экономикасының қауыпсіздігін қамтамасыз ету;

• сыртқы экономикалық қызметті іске асыру кезінде ұлттық экономиканың дамуын ынталандыру;

• ҚР сыртқы рынокқа шығатын тауарларлардың алға басуын жылдамдату;

• ҚР экономикасын дүниежүзілік экономикасындағы интеграциялық тиімділігін арттыру;

• рыноктық экономиканың әсері экономикалық заңдылықты болжайды, экономикалық заңдылықты анықтауға болады;

• жалпы және абстракциялық сипаттағы заң комплекстерінің өзара қарама-қайшылығының болмауы;

• халықтың сенімділігі заңның тұрақтылығы мен оның орындалуы.

Мемлекетті болу керек сипат және өкілеттілік экономикалық сферада заңның болымдылығын қамтамасыз етеді.

Экономикалық ғылымның жаңа саласы құқықты экономикалық талдау жасау, осыған байланысты экономикалық талдау қандай нормативтік құқықтар экономикалық жағынан тиімді, соған байланысты кепілдеме беру, бұл нормалар қандай болу керек.

Құқықтық экономикалық талдау жасаудың негізін қалаған (1960 жыл) Гидо Калабрези және Рональд Коулз. Одан әрі дамытқан Гарри Беккер, ол есептеді экономикалық талдауға қолдау керек. Нәсілдік дискриминация, қайырыммдылық, некелік қатынас, юрист жауап берушінің төлеуін мәжбүр ету. Сот қарастыру керек, әртүрлі нормативтік құқықтар қандай тиімділік болуы мүмкін, келешекте экономист болдырмауын сақтап қалу.

Меншік категориясына теориялық талдау жасау көрсеткендей, ол құқықтық (еркіндік), сонымен бірге экономикалық (объективтік) қоғамдағы қатынасты көрсетеді. Меншік заңдық және экономикалық мағынасы өзара байланысты және өзара келісімді, араларында әсері бар, сипаттап айтқанда «түтікше хабарлау заңы».

Сондықтан меншік экономикалық және құқықтық категория болып шектелінеді, негізгі мағына экономика жағына қатысты. Егер меншік іске асыру жағдайына ие болмаса, өндірісте қолданбаса, онда ешқандай табыс әкелмейді, тек «заңдық функция» ғана болып қалады. Меншікті экономика жағынан іске асыру экономикалық қарым-қатынас арқылы жасалынады.

Шаруашылық, кәсіпкерлік қызмет.

Меншіктің заңдық формасы тек өндіріс нәтижесі емес, сонымен белсенді әсер етеді, дамуды тездетеді не баяулатады. Меншік кез-келген қоғамның материалдық негізі ретінде бекітеді.

Меншіктің экономикалық қатынасы. Меншік құқығы юристік құбылыс ретінде айтылады, меншіктің экономикалық қатынасының формасы бекітіледі.

Мысалы, дәстүрлі экономикалық шешімді қамтамасыз ететін Л. Хенданың формуласы (америкалық судьяның атымен аталған, экономикалық таласты шешумен айналысқан) соған байланысты жауап беруші кінәлі екенін мойындайды, егер шығын жазатайым жағдайда болса, онда жазатайым жағдайдың ынтымалық коэффицентіне көбейтеді, сақтық жағдайдағы шарадан шығып артық болады, жауап беруші жазатайым жағдайдан сақтап қалуға пайдаланылатын осы формулаға сәйкес адам есептеседі, сол жағдайда кінәлі деп, егер қолданған шара тиімсіз болса, экономикалық сақтықты ақайтын шара қолданбаса.

Дәл осы формула ойлануға оқылды. Сақтықтың болуын тексермейтін жақтар арасында және сақтық шара фокусталынады, қай жағы мүмкін болуы ресурстарды инвестициялауда, келтірілген зиянды сақтап қалуда.

Ұқыпсыздық дәрежесі.

Сақтық шаманың шығыны бақытсыздық жағдайдан кем, демек жауапты жауап беруші. Сақтық шаманың шығыны көп бақытсыздық жағдайдың болуына байланысты, демек оны болдырмауға байланысты ресурстарды инвестиция жасауға байланысты.

Экономистердің болжауы бойынша заңды құқықтық тиімділікті құн, тиімділік және қолданыстағы кіріс пен байлықты бөледі. Егер сот білсе жаппай шеккенің зиянын, адамның пайдасына зиян келтіргенің білмейді. Тиым салу – қорғаудың тиімсіз құралы, зиянның орнын толтыру – қорғаудың тиімді құралы.

Тіпті белгісіздік жағдайда, заңның тиімсіздік талдауы көрсеткендей, қандай құқық және ақтау құралын тандау керек. Құқықтың экономикалық талдауының бірден бір негізгі қорытындысы – еркін келісім шартты қолдау, екі жаққа бірдей өзара ұтымды келісім шарт жасау.

Р. Коуз көрсеткендей нарықтық экономикада ерікті келісім шарт және меншіктің белгілі құқығы негізінен шешімді тиімді жасауға әкеледі, ешқандай өзгеріссіз меншіктік құқық қалай бөлінуіне байланысты емес.

Нарықтық экономикалық жағдайда оның бәсекелестік және әрбір елдің бірдей емес әлеуметтік-экономикалық жағдайында халықаралық сауданың даму тарихы сипаттағандай біріне бірі қарсы мемлекеттік саясатты екі жағдайдың күресі жалғасуда, сыртқы сауда режимінің либеризациялау бағыты және протекционизм бағыты – отандық кәсіпкерледі қорғау, әртүрлі барьерлер мен шектеуді қоюға байланысты.

Сыртқы экономикалық байланыста мемлекет қатыспай қалған жоқ, мемлекеттік саясат бұл салада сыртқы сауда операцияларына мемлекеттік монополияда түрлендіру жасауда радикалдық көрінуден хализмге дейін

Сыртқы экономикалық байланысты ұлттық жүйедегі мемлекеттік реттеу әртүрлі жағдайда қалыптасады – экономикалық, әлеуметтік-саяси, географиялық, тарихи.

Елде өндірісітің дамуында және тұтынуда сапалы өзгерістер орын алуда. Өзгерістерге байланысты экономиканың өсу қарқынының артуына байланысты экономиканы мемлекеттік реттеу әдісі өзгереді, экономикалық саясаттың стратегиясы мен тактикасы да өзгереді. Қазір экономиканы дамытудың бес және он жылдық бағдарламасы жасалуда. Мемлекет белсенді толық мақсаттағы нарықтық экономиканы дамытуда. ҚР экономикалық заңдары да өзгереді, Азаматтық кодекс, Салық және кеден кодекстері қабылданды, олар белсенді араласуда.

2. ТМД мемлекеттерінің экономикалық басты даму компоненті, соның ішінде Қазақстанның халықаралық сауда жүйесін интеграциялау болып есептеледі. Бұл жағдайды туғызатын әркім өзінің даму стратегиясын тұрақты сауда ортасында іске асырады. Оларға кепілдік беретін барлық қатысушыларға құқықтары бірдей болуы.

ГАТТ/БСҰ кіру үшін халықаралық сауда жүйесіне кіру кезінде ұлттық жүйені жасау керегін талап етеді. Мемлекет өзінің осы ұйымға кіру үшін ұлттық қызығушылық балансын жасау керек, өзінің мемлекеттік саясатын біріктіріп, олардың өзара байланысының тиімділігін арттыруды қамтамасыз етеді.

Бұл сыртқы экономикалық қызметті толық және бірдей жүйесін қалыптастыру, онда тарифтік және тарифтік емес, экономикалық, әкімшілік әдістері мемлекеттік реттеу әдісінде комплекс ретінде қолданылады.

Ұлттық тауар өндірушілерге қолданылатын протекционизм және қолдау саясатын өндірілген өнімнің бәсекеге қатысты және сапалы өнім өндіруге жағдай жасайды, соның негізінде ішкі өндірістің интенсивті түрде арттыру формасы қалыптасады.

Пайдалы екі не көп жақты аймақтық сауда экономикалық және өндірістік-техникалық байланыстар белгілі келісім шарт арқылы жасалынған байланысты сақтап одан әрі дамыту керек.

Дүниежүзілік шаруашылық байланысқа және халықаралық еңбек бөлінісі жүйесіне кіру.

ГАТТ/БСҰ кіру мемлекет үшін өте жауапты міндет қояды, ол еш уақытта аймақтық мақсатпен сәйкес келмейді.

БҰҰ комиссияларымен және аймақтық экономикалық ұйымдарының ҚР байланысы дамуда, бірінші кезеңде Азия және Тынық мұхит (ЭСКАТО) елдерімен және Еуропалық экономикалық комиссиямен Қазақстан Еуразия кеңістігінде ел болуына байланысты екі құрылыммен де байланыс жасауға мүддес. Қазір Қазақстанда 80 астам халықаралық елдердің мүшесі ретінде халықаралық және қаржы ұйымдарымен конвенциялық келісімде.

Негізделген тосуды қорғау. Коммерциялық келісімге келген жақтар, негізінен заңға бағынышты, көп жағдайда келешекте заң өзін қорғайды деп ойлайды. Кей жағдайда жақтар өздерінің келісім шарттарын мүмкіндігіне байланысты тиімді орындай алмайды. Ал кей жағдайда екі жақты да қорғау қиын. Ұлттық сауда Заңы сату тәртібін белгілеу үшін белгісіз проблеманың пайда болуын айыру арқылы қарастыру керек, осыған байланысты тәуекелдің болуын бұзбай, жақтар арқылы келісім шарт жасау кезінде көрсету керек туралы болып есептелінеді. Рыноктық экономикадағы құқықтық күшінің қозғаушысы жеке адам міндетті құқықтық қытынасқа тез қатысуы мүмкін. Сонымен экономикалық шешім тез қабылданылады және жақтар арқылы да оларды тез іске асыруға болады.

3. Айырбас шығының азайту. Сауда құқығы екі жақтар келісім жасау кезінде талапты орындауға жағдай жасайды және оны орындау кезінде аз шығын жұмсап алаяқтың талабын минимумға дейін қанағаттандырады. Сыртқы тиімділікті есептеу мемлекттің экономикалық саясаты рыноктық экономиканы реттеудің әдісі арқылы баға бейімдеуге ынталы. Тауардың бір түрі мен қызметтің бағасы арзандаса, жөн-жоба ретінде сыртқы негативті тиімділікті иемденеді, өте жоғары баға сыртқы қызметке жағымды тиімділік. Бұл қиғаштың рыноктық экономиканың ішкі мәнің байқатады. Әрбір өзінің мүддесін ойлайтын қоғамдық пайдаға қарайды. Егер келісім шарт жасау кезінде шығын өте жоғары болса, жақтар мүмкіндіктен бас тартады, тиімді болуы да мүмкін. Мысалы үшін, формалдықтың көлемі жасалған нақты заңды келісімге нотариус растау керек. Кейбір құқықтық жүйелер көрсеткендей, келешекте оларды азайту керек. Қазіргі заңдарда саудадағы тауарларды белгілеу, мысалы, ең алдымен дайын ережеге тәуекелділікті бөліп жазады және келісімді орындайды, дегенмен жақтар еркін болып қала береді және араларында өзара келісімі бар ереже болады. [kgl]

71