Ekonomiczne funkcje finansów publicznych

- fiskalne (alimentacyjne):

 najważniejsza i najstarsza (pierwotna) funkcja finansów publicznych;

 polega na pobieraniu i gromadzeniu środków pieniężnych przez państwo po to, aby pozyskać fundusze niezbędne do realizacji zadań, jakie państwo ma do spełnienia;

 w początkowym okresie istnienia państwa, gdy gospodarka pieniężna się rozwijała, wyrażała ona konieczność uzyskania odpowiednich środków pieniężnych w wysokości niezbędnej do pokrycia wydatków panującego;

 w starożytnym Rzymie, środki pieniężne były zbierane do dyspozycji imperatoraw specjalnym koszu ( łac. fiscus – koszyk) – stąd wywodzi się nazwa funkcji fiskalnej;

 w ustroju feudalnym na pierwszy plan wysuwały się cele związane z działaniem administracji, wojska i obsługą długu publicznego;

 przy rozszerzaniu potrzeb publicznych wyznaczających zadania do sfinansowania i oddzieleniu zasobów panującego od środków publicznych ważne stało się nie tylko czerpanie środków pieniężnych, ale również ich podział, kierowanie określonych wielkości tych środków na poszczególne, niezbędne zadania państwa oraz ustalanie sposobów tego podziału.

- Pozafiskalne :

a) alokacyjna:

 alokacja polega na optymalnym podziale czynników produkcji między różnorodne zadania, umożliwiając podniesienie poziomu społecznej zamożności;

 alokacja dokonywana jest zasadniczo przez rynkowy mechanizm cen, jednak w przypadku niektórych dóbr (publicznych i społecznych) mechanizm rynkowy zawodzi lub jest nieefektywny, wówczas są one alokowane przez system finansów publicznych;

 funkcja alokacyjna finansów publicznych polega na wytwarzaniu i dostarczaniu obywatelom, społecznościom lokalnym oraz społeczeństwu jako całości pewnych dóbr publicznych i społecznych, które nie mogą być efektywnie rozdzielane na zasadach rynkowych;

 dobra publiczne wykazują pewne specyficzne, naturalne cechy (niski koszt krańcowy użycia, brak współzawodnictwa o możliwość korzystania z nich itd.), które sprawiają, że trudno byłoby je organizować na zasadach rynkowych; ponadto, dobra publiczne zaspokajają potrzeby zbiorowe, w przypadku których mechanizm rynkowy zawodzi;

 dobra społeczne ze względu na ich cechy mogłyby być dostarczane na zasadach rynkowych, jednak

pojawia się niebezpieczeństwo, że nadmierne zróżnicowanie dochodów mogłoby ograniczyć dostęp

pewnej grupy osób do tych dóbr – grupy społeczne o najniższych dochodach zrezygnowałyby z tych

dóbr, gdyż swoje dochody przeznaczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb; dlatego rząd i władze samorządowe wymuszają konsumpcję pewnych dóbr ważnych dla normalnej egzystencji i rozwoju człowieka (takich jak oświata czy służba zdrowia), dostarczając je nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie;

 dobra takie są finansowane ze środków publicznych i dostarczane obywatelom niezależnie od

tego czy oni tego oczekują.

b) redystrybucyjna

 Redystrybucja to wtórny podział dochodu narodowego dokonywany przez sektor finansów publicznych;

 funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu przez państwo pierwotnego podziału dochodu narodowego ukształtowanego przez rynek w celu zapewnienia równowagi całego systemu społeczno-ekonomicznego;

 oznacza świadome i celowe wykorzystywanie systemu finansowego do gromadzenia i rozdzielania środków publicznych w państwie;

 jest blisko związana z funkcją fiskalną i stanowi jej kontynuację;

 dokonuje się poprzez system przepływu środków pieniężnych między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi), przepływ ten ma charakter jednokierunkowy i odbywa się za pomocą takich instrumentów finansowych jak:

 podatki – oznaczają przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników,

 transfery – wypłaty dokonywane przez sektor finansów publicznych na rzecz różnych podmiotów:

 związane z kontrświadczeniem (świadczeniem wzajemnym) - wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w sektorze publicznym (lekarzy, nauczycieli, policjantów itd.);

 nie związane z kontrświadczeniem - renty, emerytury, stypendia, zasiłki.

 Funkcja redystrybucyjna jest przedmiotem kontrowersji, gdyż narusza interesy ekonomiczne jednych podmiotów, przysparzając korzyści innym.

Aspekty redystrybucji:

 MAKROEKONOMICZNY – analizowanie skutków redystrybucji dla gospodarki narodowej, jej

poszczególnych działów, sektorów, gałęzi, branż i regionów;

 MAKROSPOŁECZNY – analizowanie skutków redystrybucji dla określonych grup społecznych i

zawodowych (np. emerytów, rencistów, bezrobotnych, studentów, pracowników sfery budżetowej itd.);

 JEDNOSTKOWY – analizowanie korzyści i kosztów redystrybucji z punktu widzenia poszczególnych obywateli (porównanie indywidualnych obciążeń z wartością świadczeń otrzymanych od państwa).

 Z funkcja redystrybucyjną związany jest problem kryteriów sprawiedliwego rozłożenia ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych.

 Podstawowy dylemat redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych sprowadza się do wyboru: czy w procesie redystrybucji dochodów nadać priorytet efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości (równości)?

c) stabilizacyjna

 polega na umiejętnym oddziaływaniu na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej za pomocą finansów publicznych, aby łagodzić wahania cyklu koniunkturalnego;

 chodzi o jednoczesne zapewnienie tzw. MAGICZNEGO CZWOROBOKU, tzn.:

◦ stałego wzrostu gospodarczego,

◦ wysokiej stopy zatrudnienia,

◦ niskiej stopy inflacji,

◦ równowagi bilansu płatniczego;

 zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest:

◦ hamowanie ekspansji gospodarczej w okresie jej nadmiernego wzrostu;

◦ pobudzanie aktywności gospodarczej w okresach kryzysów i recesji;

 podstawowymi środkami oddziaływania na łączny popyt w gospodarce, poziom zatrudnienia, stopę inflacji i stopę procentową są:

◦ wielkość dochodów budżetowych;

◦ wielkość wydatków budżetowych;

◦ saldo budżetu państwa

 w okresie wzrostu gospodarczego – zmierzanie do ograniczenia efektywnego popytu: progresja podatkowa obniża nadmierną aktywność gospodarczą, jednocześnie spadają wydatki budżetu przeznaczone na zasiłki dla bezrobotnych (z uwagi na mniejszą liczbę osób pozostających bez pracy)

 w okresie kryzysu gospodarczego – dążenie do pobudzenia efektywnego popytu: podatnicy lokują się w niższych poziomach podatkowych, następuje zmniejszenie obciążenia podatkowego z tytułu progresywnych podatków dochodowych, jednocześnie rosną wydatki budżetu na zasiłki dla bezrobotnych (z uwagi na większą liczbę osób pozostających bez pracy).