8. Мына мәтінді оқып мазмұндама жазыңыз. Раушан гүл туралы аңыз.

Жер бетіндегі барлық халықтың раушанды білмейтіндері жоқ. Аты әйгілі раушангүлге арнап арнайы бақтар мен ескерткіштер де орнатылыпты. Барлық халықта Роза, Раушан атты әйел адамның атын кездестірмеу мүмкін емес. Бұл халықтың раушан өсімдігіне деген құрметі екені айтпаса да түсінікті. Адам баласының бақыты үшін жасалған табиғаттың бұл тамаша туындысы жан тебіренетін сұлулықтың,сезімін тудыратын нәзіктіктің символы, рухани күш беретін шабыт көзі, Әсемдік дүниесін ежелден құрметтей білген қазақ халқы "раушан гүлдей сұлу болсын" деген ниетпен қыз балаларының атын Раушан қойған. Мыңдаған жылдар бойы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан раушан жөніндегі аңыздар,ертегілер қаншама? Қысқасы, раушанды мадақтайтын шығармалар жеткілікті.

Адам баласы жабайы раушанмен ертеден таныс. Тарихи деректерге қарағанда раушан өсіру ертедегі Парсыларда/герон/ басталып гректерге өткен көрінеді. Гректер мейрамдарда раушан гүлінен өрілген гүл тәрізді тізбектерімен үйлерін,шіркеулерді, құдайлардың тастан жасалған мүсіндерін және мерекелік үстелдерді әшекейлеген. Ол әшекей үстелге отыратын адамдар міндетті түрде раушаннан өрілген гүл алақаны мойындарына киіп келулері тиіс. Шіркеуде некеге отырғандарға,жас үйленгендердің тойларында раушан гүлдері құрметті сый болып саналған. Ертеден мынадай бір оқиға болыпты:

Рим императоры Нерон ұйымдастырған бір тойға мың адам жиналады. Төбесі ашық салтанатты сарайдың құжынаған сарайының үстіне үздіксіз раушан күлтелері жауып тұрады. Бұл гүл жаңбыры қазіргі біздің ақшаның құнымен Неронға 45 мың теңгеге түсіпті. Мақтаншақ бір адамның қиқарлығы үшін мыңдағн сыйға келген немесе сатып алған құлдар теңіздің арғы жағынан, Африкадан осыншалықты раушан гүлін тасып әкеліпті. Император Гелиогабал мұндай раушан жаңбырын қарамағындағындағы жек көретін адамдарынан құтылуға пайдаланыпты. Оларды тойға шақырып,есік-терезені мықтап жаптырады да, раушан күлтелерін төбеден төккізе береді. Олардың бәрі гүлге тұншығып өледі екен. ( "Жасыл әлем сырлары" кітабынан).

7. Тақырып. Майлы дақылдардан алынатын өнімдер

І. Мәтінге дейінгі жұмыс:

1. Сөздер мен сөз тіркестерін аударыңыз, есте сақтаңыз.

2. Сөздер мен сөз тіркестерін қатыстыра отырып, сөйлемдер құрыңыз.

Мәдени өсімдік, жер алмұрты, бір жылдық күнбағыс, өзегі қуыс, сырты қалың, кіндік тамыры 2-3 м тереңдікке бойлайды, жалпақ жапырағы, гүл жапырақтары қоршаған, сыртқы қолайсыз жағдайдан сақтайды, сұйық күнбағыс майы, балауса азық алынады.

3. Екі бағандағы сөздерден сөз тіркестерін құрыңыз.

1. мәдени а) аудандары

2. жалпақ ә) құрамы

3. гүл б) күнбағыс майы

4. сұйық в) жапырақтары

5. күнбағыс г) жапырақ

6. шығыс ғ) өсімдік

ІІ. Мәтінмен жұмыс.

1. Мәтінді мәнерлеп, түсініп оқыңыз.

2. Мәтіннің мазмұнына қарай бөлімге бөліп, әрқайсысына тақырып қойыңыз.

3. Тақырып бойынша әңгімелеңіз.

Күнбағыс - бір жылдық мәдени өсімдік. Шыққан жері Солтүстік Америка. Қазақстанда 2 түрі бар: жер алмұрты және бір жылдық күнбағыс. Күнбағыстың биіктігі екі метрдей, сабағы тік, жуан өзегі қуыс, сырты қалың, кіндік тамыры 2-3 м тереңдікке бойлайды. Үлкен жалпақ жапырағы сабақта кезектесіп орналасады. Оның сыртын бір немесе бірнеше қатарға орналасқан гүл жапырақтары қоршаған. Бұлар өсімдік гүлін сыртқы қолайсыз жағдайдан сақтайды. Себеттерінің диаметірі 10-60 см дейін жетеді. Себеті күн көзі бойымен бұрылып отырады. Жемісі тұқымша, онда 22-27% май болады. Дәнінен сұйық күнбағыс майы алынады. Өсімдік майының 90%-ы осы өсімдіктің дәнінен алынады, сыққаннан кейіңгі дәніне қант қосып, тамаққа қолданылатын тәтті тағам жасалынады. Сары желегін медицинада пайдаланады. Күнбағыс құрамында 18 азық өлшемі, сіңімді протеин бар. Көктей шабылған күнбағыс гектарынан 400-500 ц балауса азық алынады. Қазақстанның шығыс аудандарында ерте және тез пісетін саратовтық 10; 169, шортандылық -41, қостанайлық-91, т.б сорттары аудандастырылған. Осы сорттардың 1 га-нан 10-12 ц күнбағыс майы алынады.

ІІІ. Мәтіннен кейін жұмыс.