15 Билет

1.Деформациямен пайда болған өзгерістер.

Атап айтылғандай, жанасудискреттігіне байланысты және бөлек жанасатын шығындар қаттылығының біркелкі емес болуынан тангенциалды орын ауыстыру кезінде жарықтардың пайда болуына әкелетін өзара ендіру өтеді. Материалдық өзгеруі жүретін аймақтық тереңдігі деформация түрі мен жылулық әсер интенсивтілігіне байланысты болады. Барлық жағдайларда деформация кезінде материал және оның қаттылығы нығыздалған металдық қаттылығына сәйкес болатын шамаға дейін өседі.Тозу бөлшектерісіз қайта жырылу кезінде алдымен беттердің көлденең тегістелуі және жолдың құрылымының пайда болуы өтеді(3 а ,б-сурет),сонан соң барлық сырғанау жазықтарын пайдаланған соң, металл күйіне өтіп, нәзік болып бұзылады(4- суретте). Үйкеліс күші әсерінен пайда болған созылатын кернеулілік беттегі микрожарықтардың пайда болуына әкеледі, ал олар біртіндеп үлкейтіп, тозу бөлшектерін түзеді.

2.Орта концепциялар және есептік модельдер.

Қажалуды сипаттайтын алғашқы концепциялардың бірін Н.Н.Давиденков анықтаған,ал механикалық қажалуды 2 жеке,бірақ бір мезгілде жүретін өшірілу және жайылу процестері деп қарастырған.Давиденко бірінші металлдан бөлшектердің кезекпен жылынуын, екіншісінде қозғалмалы жүк көмегімен денені жалпақтауды ұққан. Ары қарай ол үйкейтін материалды қолдану (зімпара, кварцті құм) немесе шлифтеуші заттар қажалудың физикалық түрін өзгертетінін көрсетті.Д.В. Конвисаров қажалу табиғатын 3 процесте көрсетті: 1) бөлшектерді морт сындырғанда 2) пластикалық деформациялауда (майыстыру) 3) қышқылдану.П.Л. Ребиндер және оның шәкірттері қажалуды диспергирлеу ретінде қарастырады, ол көп қайталанбалы пластикалық деформация нәтижесінде болады, мықтылыққа және шаршамды бұзылуға әкеп соғады. Адсорбты немесе адсорбтыөхимиялық, қоршаған орта әсері бұл процесті тездетеді, пластикалық деформацияны және металдардың беткі қабатта морт сындырылуынан жеңілдетеді. Бұл, өз кезегінде пайдалы қажалуды жоғарғы байланыс қысымында жеңілдетеді. Ребиндер концепциясы реалды денелердің біртекті еместігін ескереді және қажалудың қоршаған ортаға әсерін (майлағыш, ауа) анықтайды.Ең алғашқы мөлшерлік байланыс 1937 ж. В. Тонимен абразивті қажалуға анықталған, ол қажалуды дене материалдарымен және үйкелудің сыртқы жағдайын қарастырылып табылған.Тонн, тура байланыссыз қажалу төзімділігін қолданып , қажалудың берілген түрінің қажалу эталонына қатынасынан тәуелділік түзуін алды.Тонн бойынша:

(2.I)

Хрущев және Бабичев бұл тәуелділікті техникалық таза және жандырылған материалдарға дәлелдеді: (2.2)

Абразивті материалға ықпалы, терең теориялық зерттеулермен В.Н. Кощеевпен орындалған, ол материалдың қажалу механизмі түрлі реттегі абразивті дәндермен мүлдем басқа сипаттамада (бас дән, абразивті орта, абразивті шеңбер).Зерттеушілер келген негізгі шешім бойынша қажалу жүктемеге тура және қаттылыққа кері пропорционал: ,

Ортақ түрде қажалу үлкен бірлікті жүктемеге пропорционал.Оны Eszlinger,Sporkert,В.М.Гутерман және М.М.Тенненбаум,Н.М.Серник,

“Абразивті қажалу”терминінің өзі нақтылықты қажет етеді,себебі бұл қажалудың түрінің мән мағынасында қажалу процессінің нәтижесінде пайда болған немесе байланысқа сырттай енген қатты бөлшектердің металдық бұзылуына әкеліп соғуы жатыр.Бірақ бұл қатты денелер мүлдем басқа механикалық әрекет тудырады,микро кесуден бастап, заттың деформациясымен анықтайды. Барлығы ұсақ зат пішініне,олардың ұсталыну мықтылығына,әрекет ету нүктесіне байланысты.Қызығы “абразив”терминінде (латынша abradere-қыру,теру)бөлшектердің кесуі жайлы айтылмағаны-бұл термин латынша үйкелуді білдіреді. Құрғақ үйкеліс кезінде металды тасымалдаумен Morton Antler айналысқан.Оның айтуынша сфералық индекатор жазықтықта құрғақ үйкеліс кезінде қажалуы бөгершіктердің пайда болуымен байланысты.Cұйық қажалу кезінде металдың тасымалдауыш И.А.Бушеконстантирленген.Оның айтуынша,болат білік бетінде жұмсақ қабықша пайда болады.қабықшаны кейде жасанды түрде арнайы жапқыштарды,фрикциондық латундау,мистау қолдану арқылы жүргізеді.Онша мықты емес материалдардан жасалған зат бетінде қабыкшаның болуы,сыртқы қажалудың негізі болады,онда механикалық қасиеттердің ауысу заңын орындау міндет.