3. Майлағыштың өзара әсерінен үйкеліс беттерінің өзгеруі.

Көміртекті майлағыш орталарда болатты қыздыру үйкелісі кезіндегі шартттар мен тежелу түрлері Ю.Я. Подольский, И.В. Корепов және Г.В. Виноградов көрсеткендей, үлкен мәнінде металдардың жанасып тотығумен көміртекті майлағыш орталардағы процестерден тәуелді болатынын көрсетті. Молекулярлы оттегі және көміртегінің тотығуының өнімдері үйкеліс нәтижесінде металың жаңа тазартылған беттерімен әсерлесе тотық тұздарын түзеді, олар механикалық қасиеттердің оң градиентін туғызады, ол фрикционды жанасу қабілетілігін арттырады.

Үйкеліс беттерінің мәнді өзгерісін майларға әртүрлі қоспаларенгізгенде алуға болады. И.Э. Виноградов ұсынған классфикация бойынша қосындылар антифрикционды, жүруге қарсы және жазуға төзімді болып бөлінеді. Антифрикционды қосындылар ретінде жануар және өсімдік қосылыстары, галоген құралды (хлор) қосылыстар, фосфор, азот қосылыстары металдық әртүрлі қосылыстары пайдаланады.

Бұл мақсатта тиімді болатындар – мыс, калций, натрий, алюмений, литий, цинк, сурьма, висмут, молибден, кобальт, вольфрам, титан, темірдің коллоидті күйіндегі қосылыстар.

Тозуға төзімді диалкилдитиофосфор қышқылының биметалдық туздары қолданылады

12 Билет

1. Беттің бұзылуы.

Қатты денелердін бұзылу механизмі көінесе материал түріне (металдар, морт денелер, полимерлер), күш түсу түріне және де күштің салмағына, бұзылуды тудыратын байланысты. Бұзылу механизмін көп ретті және бір ретті әсерлесу жағдайларын ажырата білу қажет. Көп ретті әсерден кейін механизмді оқып үйрену өте қиындыққа соғады, себебі материал қайталама күштемеден кейін өзінің қасиеттерін өзгертеді.Конструкциялық материал, металдарды қолданылатын бір ретті әсер етуінің бұзылу шарттарын Н.Н.Давиденков пен Я.Б.Фридман қарастырған.Я.Б.Фридманның ұсынған күштеу қаталдық критерииларының тиімділігі байқалады, өз алдына максимал түйісу кернеуінің (Тmax ) тартылатын максимал қуатына қатынасын 5^ax сипаттайдыСызат өз бетінше үлкейеді , беттің үзілуінің пайда болуына байланысты, потенциал энергиясы көбірек үлкейг енде және оның өсуіне тең серпімділік энергиясының азаюы үлігідегі жырық айналасындағы қуатының төмендегенде. Бірақ ол тек нақты серпімді денелер үшін ғана. Егер де денелер иілгіштік қасиетек ие болса, онда ашылудан босатылған сызаттар серпімді энергиясы сызаттық ары қарай үлкеюіне жұмсалмайды, ол пластикалық ағымға жұмсалады. Бұл Гриффитс схемасын шектейді.В.И.Лихтман, Е.Д.Щукин және П.А.Ребиндер бұл құбылыстың екі деңгейін қарастыруды ұсынды: а) иілгіштік деформация деңгейі, қауіпті сызаттардың пайда болуы; б) бір немесе бірнеше қауіпті сызаттардың тез таралуы. Бірінші деңгейден екіншісіне өтуі нормаль қуатының р жинақталушы τ, Gσ/L деңгейіне жеткенде болады, мұндағы G-ығысу модулі, α -қатты дененің бос беттің энергиясы, L -үлгінің үзілуі (біздің жағдайда -тозу бөлшегінің үзілуі). Полимердің бұзылу механизмі өзіндік бірқатар ерекшеліктерге ие. Әр түрлі бұзылу түрлерін [5].Әсіресе денелердің бұзылу анализі қуаттан аз шектіліктен, бір ретті немесе қайталама ұзақ әсерлесуден кейінгі қиындыққа соғады.С.Н.Журков және оның шәкірттері қатты денелердің уақытша тәуелді қаттылығын терең зерттеулер жүргізді.Бұның нәтижесі уақыттың тәуелділігін, параметрлер қатарынан қатты денелердің бұзу қажеттілігін сипаттайды: (1.6 )мұндағы τо- атомның жылулық ауытқуының жақын периодының тұрақтысы; u- бұзылу құбылысының активация энергиясы;

(1.7 )

мұнда uo-бұзылу активация энергиясының созу қуаты жоқ, металдар үшін сублимация энергия көлемі мен полимерлер үшін химиялық байланыс энергиясына жақын құбылыс.

γ-материал структурасы мен метал табиғатына байланысты коэффициент, P-созу қуаты, k-Больцман тұрақтысы, Т-абсолют температурасы

(1.6) тәуелділігі (10-3-107 ) уақыттың диапазонында болады.