11 Билет

1. Жүктеменің тозуға әсері.

Жүктеме әсері

(2.1) - (2.4) – теңдіктерінде тозу шамасы жүктемеге пропорционалды пластикалық жағдайында шын жанасу ауданы жүктемеге пропорционал,ал тозу осы ауданда болады. Серпімді жанасу кезінде жанасу ауданы жүктемеге мысалы бірлік сфера үшін бірден кіші дәрежеде болатын немесе көптеген серпімді контактілер әсерімен бірге жуық болатынын болжауға болады. Біраз, жүктемеге тозудың шамасы әлдеқайда бірден көп дәрежеде болатыны анықталған.

Каябаның мойынтірек материалдардың құрғақ және майлау үйкелісімен тозуын анықтауының тәжіребиелік зерттеулерін қарастырайық. Оның зерттеулері қалайы және алюминийлі құймалардың болат бойымен үйкелісінде өткізілді және де барлық жағдайда = Agn тәуелділігі орын алған, мұнда А – пропарционалдық коэффициенті,ал n > 1.Алюминийлі қысымы 3 кг\см – үлкен қорытпалар үшін, n мәні 3- ке дейін артты. Сынаулар сақиналы бүіржақтарымен үйкелетін үлгілерде, аздаған, кейде 1 кг\см қысымда орындалған. Сақиналардың сыртқы диаметрі 20 мм. Тәжіребие нәтижелері 8- суретте көрсетілген.

Б.Саар, болаттың қажақ бойымен үйкелісін зерттеп, қажақ бекітілуі үшін тозу бірінші дәрежесіне пропорционал, жәнеде құмның қажақ массасына көрсеткіш дәрежесі 2-3 – ке тең болды.

В.И.Ткачев лемехтардың тозуын зерттеп, олардың тозуын бірлік дәрежесін артық жүктемеге пропорционалдығын айқындады. Полимерлі материалдар үшін тозудың жүктемеге тәуелділігі С.Б. Ратнермен, Е.С. Клитеникпен және Е.Г. Луремен зерттелген олар :

(2.5 )

Көрсетілді. Мұнда : I1 - жүктеме qa = 1 кГ/см2. кезіндегі тозу,

а- коэффициенті әрқашанда бірден артық.

Тозудың бірден артық жүктеме дәрежесіне пропорционалды өсетінін дәлелдейтін осы жәнеде басқа тәжіребиелерден тозу тек контакттар сонымен ғана емес,жәнеде процесстер тәртібімен түсіндіріледі.

Тозудың жүктемеден тәуелділігінің жалпы түрі ; (2.6 )

Жүктемені арттырған сайын дәреже көрсеткіші g- төмендейді, ол бірге ұмтылады, ал К- көбейіткіші артады, яғни жүктемеге сезімтал болып серпімді жанасуда, азғантай қысымда болады.Бұл жағдай материалдың өзінің көлемдік тозуына арналған.

2. Шекті майлау қабығының құрамының анықталуы.

Майлағыш майлардың құрамына кіретін материалды екі жаққа бөлуге болады. Полярлы ( ахтивті) және полясыз. Біріншілері қатты дегенің молекулярлыхалқының әсеріне шекаралы құрылымды қабыршақ түзеді. Екіншілері қатты дененің бетімен едәуір аз әсерлеседі.Майлағыш материалдар негізінде көміртектер және олардың тотығуының полярлы өнімдерінен тұрады. Рентгендік және электронды дефракция әдістері қатты дене бетіндегі қабыршақ құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Шекаралы майлағыш қабытының құрлымы оларды түзетін молекулардың физика – механикалық қасиеттерімен, табығатымен және жанасатын орнементация да болуы мүмкін. Нормальді және ориентация шеттерінде әртүрлі атом топтарын ала жүретін полярлы моекулаларға тән. Бұл кезде бірінші молекулярлық қабаттың бағытталды. Келесі қабат бағытына дарама – дарсы болды. Жан су бағытталуы шетінде бірдей атом. Топтары бар молекулаларға тән. Мұндай кристал тәрізді бағытталған қабат бірнеше молекулалар қатарынан тұрады. Шекара қабатының қалыңдығы 200 А шамасында болады. Болат бетіне жағылған органикалық қабыршақты зерттеу нақты температура және қысым кезінде қабыршақтың критикалық қалыңдығы пк бар екені көрсетті. Бұл жағдай металл бетіндегі қабаттың майлағыштар ерекше физиалық қасиеттерге ие; критикалық қалыңдықтан төмен қабаттар үлкен нормальды қысымды көтеруі мүммкін. Бұндай ерекше шекаралық қабаттарды А.С.Ахматов квазиқатты қасиеттермен сипатталады дейді.Метлмен қышқылдың химиялық редакциясы нәтижесінде беуден көрсеткендей, қабыршықтың тотығы қатысында өтіп, металдың сабындар түзіледі.Шекаралық қабаттар солайша қатты майлағыштардан да түзеледі. Олар негізінде қабатты – торлы құрылымды болады ол – слюда, балшық графит және молибдент; әдетте қабатты торлы кристалдар тәуелсіз жанасуда болдыы деп есептеледі. Алайда бұл көз қарас болдырмау жлымен өтетін бір – бірінен бөліне алатындығымен кері жорамалданады.Ауада жаңа ғана алынған беттер оларлы бірге қосса беріп бөлуге болады. Алайда олар өзінің қасиетін ауада ұзақ әсер ету кезінде және қысқа мерзімге суға және сұйық майлағышқа енгізгенде жоғалтады. Финч бұны қабатты – торлы беттерде адсорбциялық қабаттарының түзілуімен түсіндіреді.