8 Билет
Беттік қабаттағы қоршаған ортаның әсерінен болатын өзгерістер.
Әдетте жанасудың қызуы аса жеңілденген жоғары температура мен металдың платикалық ағынды деффузианды үрдістерімен қатар өтеді. Деффузия қарапаым жағдайларда білінеді, егер металл үйкеліс процесі кезінде тез және пластикалық ағын көп рет қайталанатын болса бұл процестің өту сипаты температура өсуімен туындайтын өзгерістердің сипатынан айрықшаланбайды. Салыстырмалы қалыпты жоғары температурада қанығу өнімдері химиялық қосылыстар түзеді, олар біртіндеп беттік қабатты толығымен қашықтырады да оны қатты күйге әкеледі (5- сурет). Бұдан кейін пайда болған қабыршақтың интенсивті бұзылуы жүреді, ол жаңа пайда болған металдың қабаттарын жанартады да цикл қайталанады. Маңызды болып металдардың үйкеліс беттерінде тотықтар қабыршақтарының түзілуі саналады. Тотықтыр аса тез түзіледі. Әдетте барлық қабыршақтар жеткілікті қалыңдыққа жеткен жағдайда интенсивті байқаланатын сезімтал болады. Тотық қабыршағы металға қарағанда бөлек қаттылықта болады. Мұның бәрі үйкелу кезінде металдық дене бетінен ол металға қарағанда жеңіл жойылуына әкеледі. Металл тазартылып, оның бетіне қайтадан тотық қабыршағы пайда болады және металлдың тотыққын қабатының жойылуы нәтижесінде тозу жүреді. Финк атап айтқандай, пластикалық деффузия металлдың тотығу қасиетін арттырады. Металдың бетінде 10 – 15 А қалыңдықта болатын жұқа топтық қабаты түзіледі.
2. Сұйық майлы қабықшасының температуралық әсері.
Ең бірінші температураның шектік үйкеліске әсерін Hardy және Daybleday зерттеді, олар толық үлгіні электрлі спиральмен қыздырып,қажетті әр түрлі температура алды және олар соңында, егер май еру нүктесіне жақындағансайын үйкеліс коэфиценті азайса, және сұйық макйдан өткен кезде кілт өседі, бірақ температура кеміген кезде әсер қайталанбайды.
Май сұйық жағдайда болған уақытта , үйкеліс коэфиценті температура аралығында өзінің мәнін сақтап қалады. Инертті майлар үшін өте дұрыс. Егер олар өте айқын адсороциялық қасиеттермен бөлінсе немесе металмен химиялық әсерге түскенде, онда үйкеліс (коэфицент) тәуелділігінен температура өзгереді.
24- суретте кедергінің қозғалысқа тәуелділігі, үш түрлі типті майлар температурасы, бұл В.М. Корбутан тапты.
Боуденнің қарастыруында, температураның өсу үйкелісін моментке дейін әсер етеді, кейбір орнақты температурада үйкеліс коэфиценті тезөсе бастайды. Шектік кілегейдің Қирауы және беттердің бұзылуы кезінде байқалады.Прарафиндер мен спирттерде бұл нүкте бағытсыз температураға май белсенді химиялық металға жақсақ, онда майлы қышқылдардың үйкеліс коэфицентінің өсуі үлкен температура жағына жылжиды.Температураның майлануға қабілеттілігіне әсерін Г.В.Виноградов және Р.М.Матвеевпен зерттеген.
3. Майлылықтың адсорбциялық табиғаты.
9 Билет
1. Үстіңгі қабаттың әсерлесуі, функционалды байланыстың әсері.
Үстіңгі қабаттың әсерлесуі дақтың әрекеттесуімен қалыптасады. Бұл жерде пленкалармен қапталған шығыңқылар ғана емес, осы шығыңқыларға қатысты материалдарда қатысады. Ажырау мен қосылу байланыстарында астындағы материал деформацияланады. Қалыптасқан тиісу дағы біріккен қалыпты және тангенумдағы күштердің әсерінен пайда болып және жойылып кетіп отырырады. Бұны фрикционды байланыс деп атаймыз. Осылайша қалыпты күшпен кеткеннен кейін де өмір сүруін тоқтатпаған үйкеліс нәтижесінде пайда болған сварка иілмесі өзінде фрикционды байланыста болмайды. Ал иілме күш жиырылғаннан кейін қалыптасқан болса, ал фрикционды байланыста болады. Үйкеліс екі қабатты молекулярлы-механикалық табиғатқа ие. Ол материалдық көлемді деформациялануымен және молекулааралық байланысты бағындырумен түсіндіріледі. Үстіңгі қабат әрқашанда өзінің механикалық құрамына байланысты толқынды, бұдырлы және біртекті емес. Үстіңгі беттің қатты элементтері және біршама тангенциалды бағытқа сыйыса отырып төмендегі материалдарды деформациялайды. Ол жоғары көтеріліп жан-жаққа қозғалатын жартылай сферикалық индентар валигін алдында қалыптастырады.
Валиктің үлкендігі қатыстық внедрения – күйзеліс (һ-тереңдік , R-күйзеліс радиусы) Суық сварканың шиелінісінің беріктігі ,фотосепімдік әдісіне тәуелділігін пайдалана отырып
,
(1.1 )
бұл
жерде
максималды тангенциалды кернеу .
1 ж/ е 2 нормаль кернеулері
d - Оптикалық активті материал қалыңдығы
0 - оптикалық материал тұратысы , ол тең 5кГ/ , іс жүзіндегі қысыммен күйзеліс қатынасын есептеуге болады.Екі дененің еш күйзеліссіз сығылуы іс жүзінде мүмкін емес.
Тәжірибелер
көрсеткендей функционды байланыстың
бұзылу түрі қатыстық күйзеліске
және аргезионды байланыстың қатыстық
беріктігі
бұл қатты денелердің үстін жауып тұратын
пленкалар арасында немесе егер пленка
алынып тасталынса онда дененің өзінде
пайда болады.
Жоғарыда айтылған ішкі үйкіліс механизімінде екі қатты дененің адгезионды қарым – қатынасы және қатты денелердегі еленка құрамы үлкен мәнге ие болады.
Адгезионды қарым-қатынаста затты денелер арасындағы малекулааралық әрекеттің барлық түрін түсіне білу керек.
Е.М. Лившеннің қарым-қатынас күшін анықтау үшін, яғни бірдей үстіңгі бет арасындағы қатынасты мынандай формуланы ұсынады:
(
1.2 )
Һ- Планк const
С- жарық жылдамдығы
1-үстіңгі бет арақашықтық
m,e,n-масса, заряд, электронның көлемдік тығыздығы. Көріп отырғанымыздай, осы күштердің үлкендігі үстіңгі қабат арасындағы арақашықтықтың төртінші дәрежесіне байланысты және қатты денедегі электрондардың көлемдік тығыздығына бейімделген.
Қатты дене әдетте түрлі пленкалармен қапталған. Соғысы адгезиянды қарым-қатынасқа түсе отырып, астында жатқан дененің тартып алуынан сақтайды.
Пайда болған адгезионды байланыстың беріктігі бұл жағдайда байланыстырушы пленкалар құрамына тәуелді болады.