4. Бақылау сұрақтары:

1. Культивирлеуде қоректік орта деп нені айтады.

2. Табиғи қоректік ортадан жасанды қоректік ортаның айырмашылығы.

3. Жасаушаға қоректік орта қалай түседі.

4. Пассивті диффузия.

5. Активті тасымалдағыштар.

6. Негізгі элементтің көзі.

5.Лабораториялық жұмыстың орындалу тәртібі: Микроорганизмнің қоректенуі. Жасушаға заттың түсуі.

Қандайда бір химиялық қосылыстың қоректік зат ретінде қолданылу мүмкіндігі мироорганизм үшін екі негізгі фактормен анықталады. Біріншісі - химиялық қосылыстың микроорганизм ішіне енуі, демек цитоплазмалық мембрана арқылы өту қабілеттілігі.

Механизмі еріген заттың мембрана арқылы тасымалдануы соның көмегімен іске асырылады. Үлкен өлшемдегі молекулалардың жасуша ішіне ену қабілеттілігі оның размеріне байланысты. Көптеген жоғарғы молекулалы қосылыстар цитоплазмалық мембранаға өте алмайды, ал кейбіреулері жасуша қабырғасынан тікелей өтуге мүмкіндігі болмайды. Еріген заттардың концентрациясы микроорганизм жасушасының ішіндегі сыртқы ортаның концентрациясынан жоғарылау.

Соның ішінде еріген зат жасушада болады. Цитоплазмалық мембрана негізгі қоршау қызметін жасушаға сыртқы ортадан және еріген зат кері ауысканда атқарады, құрылысы тұрақты, қалындығы (8-10нм), ол қос қабаттан тұрады, екі қабат фосфолипидке әр түрлі ақуыз қосылған болады. Цитоплазмалық мембрананың функциясының түрі көп :

1. жасуша ішіндегіні ол ұстап тұрады;

2. жасушаға белгілі қоректік заттың концентрациясының градиентін қарсы «айдайды»

3. жасушадан басқа қоректік затқа «ағуға» қолайлы мүмкіндік жасайды;

4. қоршаған ортадан жасушаға кейбір еріген заттардың енуіне қарсылық етеді.

Жасушаға мембрана арқылы қоректік заттың түсуін келесідей бірнеше әдістерді ажыратады.

Пассивті диффузия жасушаға заттың ену процесі, мембрананың екі жағындағы оның концентрациясының айырмашылығының арқасында жүреді. Бұл айырмашылықты концентрацияның градиенті деп атайды. Пассивті диффузия мембрана аймағында болатынын көрсетеді, сол арқылы кейбір заттар оңай етеді. Су көміртегі диоксиді, оттегі жасушаға енеді және пассивті диффузиялау жолымен оны тастап кетеді.

Оңайланған диффузия пассивті сияқты концентрация градиентіне байланысты: молекула барлық уақытта көбірек концентрациясы бар аумағынан азырақ концентрацияға қарай ауысады. Онайланған диффузия мембраналы ақуыз тасымалдағыш аумағымен өтеді. Олар субстрат молекуласымен мембрананың сыртқы жағымен байланыстырылады және мембрананың қарама қарсы жағына диффундирленеді, сол жерде молекуламен немесе ионмен байланысатыны босатылады. Бұл процесс метболиттік энергияның жұмсалуын қажет етпейді, бірақ пассивті диффузияға қарағанда жоғары жылдамдықпен жүреді.

Активті тасымалдағыштар үлкен көңіл аударылуда, олай болса еріген зат жасушаға концентрация градиентіне қарсы түсуге мүмкіндік жасайды. Демек азырақ концентрация аумағынан көбірек концентрация аумағына түседі.

Активті тасымалдағыш метаболиттік энергияның жұмсалуын қажет етеді. Ол жасуша ішіндегі еріген заттың концентрациясын құруға мүмкіндік жасайды және бірнеше мың есе сыртқы ортаның концентрациясын жоғарылатады.

Микроорганизмнің осындай қабілетінің арқасында химиялық заттың концентрациясы азырақ ортаға егіледі және метаболизмнің жоғарғы жылдамдығы көрсетіледі. Активті тасымалдағыш сондай-ақ және оңайланған диффузия мембраналы ақуыздың қатысуымен жүреді, оны пермеаза деп атайды. Пермеаза ортадан жасушаға затты тасымалдауға қатысушы жасуша тасымалдағыш ақуыздар.

Екінші фактор қоректік орта есебінде қандайда бір химиялық қосылыстың микроорганизмге қолдану мүмкіндігін анықтаушы, микроорганизм формасын сіңіруге ауыстыру, микроорганизмнің жоғарғы қабілеттілігі ферментті синтездеуі, ол әр түрлі органикалық және неорганикалық заттарды сіңіруге мүмкіндік жасайды, өмір сүру жағдайы онай адаптирленеді. Қоректік ортаның құрамында микроорганизм өте сезімтал болып келеді. Қоректік ортаға қажетті элементтің біреуінің болмауы микроорганизмнің өспеуіне немесе толық өспей қалуына әкеліп соқтырады.