Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:

1. Аркадьева З.А., Безбородов А.М., Блохина И.Н. и др. Промышленная микробиология //Под ред. Н.С.Егорова - М.: Высшая школа, 1989.

2. Бекер М.Е. Введение в биотехнологаю. -М., 1979.

3. Валиханова Г.Ж., Рахимбаев И.Р. Культура клеток и биотехнология растений. -Алма-Ата, 1989.

Қосымша әдебиеттер:

1. Биотехнология. -М.: Наука, 1984.

2. Грачева И.М., Гаврилова Н.Н., ИвановаЛ.А. Технология микробных белковых препаратов, аминокислот и жиров. -М., 1980.

№ 9 Лабораториялық жұмыс

Лабораториялық жұмыстың аты: Қоректік ортаны дайындау сатысы. Микроорганизмнің қоректенуі. Жасушаға заттың түсуі.

1. Жұмыс жоспары: Қоректік ортаны дайындау сатысы, микроорганизмнің қоректенуі және жасушаға заттың түсуімен таныстыру.

2. Жұмыс мақсаты: Микроорганизмді жинауға және микроорганизмді сақтауға, бөліп алуға, сондай-ақ биологиялық активтік затты алу үшін қоректік орта қолданылады. Ол қажетті қоректік затты кұрап қана қоймайды, сонымен қатар ол микроорганизм өмір сүретін орта болып та саналады.

2. Қысқаша теориялық мәліметтер:

Қоректік ортаны дайындау сатысы.

Микроорганизмді жинауға және микроорганизмді сақтауға, бөліп алуға, сондай-ақ биологиялық активтік затты алу үшін қоректік орта қолданылады. Ол қажетті қоректік затты кұрап қана қоймайды, сонымен қатар ол микроорганизм өмір сүретін орта болып та саналады. Культивирлеуге арналған ортаға компоненттің белгілі сандық және сапалық құрамы немесе жеке элемент (азот көзі, көміртегі, фосфор, микроэлемент, витамин және т.б.) қосылып қана қоймайды, сондай-ақ физика химиялық және физикалық факторлар (қышқылдық активті, тотығу тотықсыздану потенциалы, температурасы, аэрациясы және тағы басқалар) кіреді. Осы факторлардың барлығын бірге және әрқайсысын жеке алғанда микроорганизмдердің есіп дамуына маңызды роль атқарады және оларда жеке физнологиялық және биохимиялық функция сезіледі. Осьі факторлардың біреуі егерде өзгерсе онда ортада басқалардың да өзгеруіне әкеліп соқтырады.

Микроорганизмнің зат алмасуына конструктивті алмасу (жасуша затының биосинтезі) және энергетикалық алмасу (энергия алу) жатады. Бұл процестер жасушада химиялық реакция түрінде жүреді. Мұндайда конструкциялық және энергетикалық мақсатта бір ғана сол зат қолданылады.

Қоректік орта микрооранизмнің оптимальды өсуін қамтамасыз ететін негізгі затты құрауы керек. Биосинтезді іске асырылу үшін жасушаның өсуіне және көбеюіне химиялық элементтің бәрін құрайтын қажет мөлшерді алу керек.

Конструкциялау және энергетикалық мақсатта элементтер ортаға коспалар түрі қажетті мөлшерде келіп түсуі керек, микроорганизм синтетикалық қабілеттілігімен анықталады; энергия көзінің формасы оны алу әдісі. Микроорганмзмнің синтетикалық мүмкіндігі және осының арқасында энергияны алу әдісі әр түрлілігімен ажыратылады, және қоректену кезінде микроорганизм әртүрлі қажеттілікті қажет етеді.

Бұл ортаны құрастыру кезінде міндетті түрде ескерілуі керек, универсальды орта, абсолютті барлық микроорганизмді культивирлеу үшін жарамдысы жоқ. Қоректік ортаның кұрамы микроорганизмнің әр түрлі зат алмасуымен және ерекшелігімен анықталады, көбінесе кеміртегі көзіне және азотқа, әр түрлі катынаста керсетіледі, және осы кезде минералды фон аз мөлшерде ауытқуы сезіледі. Бір микроорганизмге және соның өзіне әр түрлі орта қолданылады.

Ортаны физикалық жағдайына қарай үш топқа бөлуге болады: қатты (агар-агарда, жедатинде немесе кремнийлі пластинкада дайындалады), сұйық және сусымалы үлгігіш (ылғап кебек, бидай).

Ортаны құрамына қарай негізгі екі топка бөлуге болады; табиғи және жасанды орта. Табиғи деп химиялық кұрамы анықталмаған ортаны айтады, оған жануар және өсімдік текті өнімдер саналады. Табиғи ортаның негізі болып жасыл өсімдіктің әр түрлі бөлігі, жануардың ұлпасы, арпа, ашытқы, жеміс - жидек саналады. Табиғи орта құрамы бойынша тұракты емес, шикізатқа және дайындау шартына байланысты. Оларды микроорганизм культурасын ұстау үшін, биомасса жиналуы үшін және диагностикалық мақсатта қолданады. Табиғи орта микробиологиялық өндірісте кеңінен қолданылады. Өндірістік ортаның құрамына көміреута бай заттар (жүгері ұны, гидрол, бидайдың ұны) азот (ақуызды өнім - соя ұны, сығынды, жүгері экстракті) кұрамы кіреді. Жасанды ортаның құрамына кіретін бұл анықталған химиялық таза қосылыс, анық көрсетілген концентрациядан алынған зат саналады.

Жасанды орта дистилденген суда ғана дайындалады. Жасанды орта өте қарапайым олай болса, аз заттың санынан тұрады ол әр түрлі компоненттердің көп санынан құралуы мүмкін, демек комплексті орта болуы мүмкін. Тек, жасанды орта микроорганизмнің зат алмасуы мен физиологиясын оқып білу үшін қолданылады.