Функционалды талдау әдістемесі

Техникалық жүйенің функционалды талдауы келесі процедуралардан тұрады:

- қарастырылатын техникалық жүйенің функциясының баяндау;

- жүйе әрекеттесетін қоршаған орта объектілерін анықтау;

- техникалық жүйені элементтерге ажырату және олардың орындайтын техникалық функцияларын баяндау;

- техникалық жүйенің құрылыстық функционалды құрылымын жасау.

Техникалық жүйенің функциясын баяндау. Техникалық жүйенің функциясын сөзбен баяндайды, сонда оның орындайтын әрекетін, әсер ететін объектіні және керек болған жағдайда жүйе әсерінің орындалу шарттары мен шектелулері көрсетіледі. Техникалық жүйенің функциясын баяндағанда алдымен қарастырылатын техникалық жүйе жататын техникалық объектілердің класын ескереді (өңдейтін машина, машина – қозғалтқыш, тасымалдаушы машина және т.б.). Бүтіндей функция баяндамасын нақты тұжырымдауға тырысады, сонда техникалық жүйе қанағаттандыруға тиісті керекті талаптар ескеріледі.

Жүйе әрекеттесетін қоршаған орта объектілерін анықтау. Қоршаған орта объектілері ретінде техникалық жүйенің жоғарғы жүйесінің элементтері (автомобиль қозғалтқышы үшін – ілініс муфтасы, рама немесе шанақ, компьютер мониторы үшін – процессор және т.б.), жанды және жансыз табиғат нәрселері (адамдар, жануарлар, өсімдіктер, су, тастар және т.б.) алынуы мүмкін. Нақты техникалық жүйе әрекеттесетін қоршаған орта объектілерін анықтағанда техникалық жүйе қоршаған ортамен әрекеттесуі өзара зат, энергия немесе ақпарат алмасуы түрінде болатындығынан бастайды. Техникалық жүйе тікелей кіретін жіне шығатын ағындармен алмасатын қайнар көздер мен қабылдағыштар қоршаған ортаның объектілерін құрастырады.

Техникалық жүйені элементтерге ажырату және олардың орындайтын техникалық функцияларын баяндау. Техникалық жүйенің функциясын баяндағаннан соң және ол әрекеттесетін қоршаған орта объектілерін анықтағаннан кейін оны бірнеше іріленген әрбіреуі ең аз өзбетінше функция иемденетін құрылыстық элементтерге ажыратады. Бұл ажыратуды инженерлік практикада орын алған құрылымдық ажыратуға сәйкес техникалық жүйені агрегаттарға, блоктарға, тораптарға, тетіктерге, бөлінбейтін элементтерге бөлу арқылы жүргізеді. Сонда бөлінбейтін элемент ретінде басқа элементтердің жұмысын қамтамасыз ететін ең болмаса бір функция атқаратын және де оны әрі қарай ажыратқанда өзбетінше функция атқара алмайтын элементтер пайда болатын элементті түсінеді.

Техникалық жүйені функциналды элементтерге ажыратқанда негізгі элементтерге ерекше назар аударады. Негізгі элемент ретінде қоршаған орта объектілерімен тікелей әрекеттесетін және функциясы техникалық жүйенің функциясымен бірдей болатын техникалық жүйенің элементтерін түсінеді. Әдетте техникалық жүйенің негізгі элементтері болып техникалық жүйенің бастапқы элементтері табылады, мысалы, метал жонатын станоктың құрал-сайманы (кескіш, фреза), автоқаламсаптың шарикті сырығы және т.б.

Техникалық жүйе элементтерінің функцияларын баяндағанда функцияның мазмұнын дұрыс көрсетуге және олардың белгілі элементтерге жатқызуға ерекше назар аударады. Сонда қарастырылатын элемент функциясының ең кіші санын көрсетеді. Жиі элемент тек қана бір негізгі функция атқарады. Негізгі функция келесі белгілермен сипатталады:

- негізгі функцияны әдетте элементтің жеке бөліктері орындамай бүтін элемент орындайды;

- негізгі функция әдеттегідей жоғарғы деңгейдегі элементтердің жұмысын және жиі қарастырылып отырған элемент алынған бөлшектелген элементтің жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған.

Техникалық жүйенің құрылыстық функционалды құрылымын жасау. Техникалық жүйенің құрылыстық функционалды құрылымын жасағанда оны элементтерге ажырату және әрбір элементтің функциясын баяндау нәтижелерін кесте немесе графикалық түрде көрсетеді.

4-дәріс