Техникалық жүйелердің өмірлік циклі
Қарастырылған техниканың даму заңдарымен техникалық жүйенің тиімділігінің негізгі белгілерінің (өнімділік, қуат, жылдамдық және т.б.) өзгеру заңдылықтары тығыз байланыста болады. А.Ф. Каменев әртүрлі техникалық жүйелерге тән өзіндік ерекшеліктерге қарамастан олардың тиімділік белгілерінің уақыт бойынша өзгерістерінде бірдей сипат орын алады. Техникалық жүйенің өмірлік циклі оның дамуын көрсететін үш кезеңнен тұрады және графика түрінде S-тәрізді сызықпен сипатталады, сонда ол тиімділіктің негізгі көрсеткіші уақыт бойынша өзгеруін көрсетеді:
- жасалған жүйенің ақырын даму кезеңі (балалық шағы). Бұл кезеңде тиімділік көрсеткіші жаңа техникалық жүйені игеру салдарынан ақырын өседі (2-сурет А учаскесі);
- жүйенің қарқынды даму және оны жаппай қолдану кезеңі (кемеліне келу кезеңі). Бұл кезеңде жаңа конструкторлық – технологиялық шешімдер пайдалану арқасында тиімділік белгінің қарқынды өсуі байқалады (2-сурет В учаскесі);
- жүйе дамуының бәсеңдеуі кезеңі (қартаю кезеңі). Сонда оның тиімділік белгісі ақырын өсе отырып, өзінің шектік шамасына жақындайды (2-сурет С учаскесі). Әрі қарай техникалық жүйе 1 әлде принципиалды жаңа жүйемен 2 алмасып, құриды, әлде жүйенің тиімділік белгісінің қол жеткізген шамасы сақталы, оның пайдалануы жалғасады.
Техникалық жүйелердің әрі қарай даму резервтерін анықтау үшін және қолданатын жүйені әлде әрі қарай жетілдіру, әлде принципиалды жаңа жүйе жасау пайдалылығын анықтау үшін бұл заңдылықтың үлкен маңызы болады.
2-сурет. Техникалық жүйенің өмірлік циклінің сызығы
6-дәріс
Шығармашылық әрекет ойлауды жандандыру әдістері
Шығармашылық әрекет ойлауды жандандыру әдістері екі түрге бөлінеді: эвристикалық және алгоритмдік әдістер.
Эвристикалық әдістерге «байқап көру қателесу» әдісі, эвристикалық амалдар әдісі, ақылмандар талқысы әдісі, синектика әдісі, морфологиялық талдау әдісі, бақылау сұрақтары әдісі және басқа әдістер жатады.
Жаңа идеялар мен техникалық шешімдер ізденісінде қолданатын алгоритмдік (компьютерлік) әдістер алдын ала жасалған алгоритмдермен (бағдарламалармен) жұмыс істейтін қазіргі кездегі компьютерлерді пайдалануға негізделген, мысалы, өнертабыстық мәселені шешетін алгоритм.
«Байқап көру қателесу» әдісі
Еңбек құралдарын жасау және адам мұқтаждықтарын қанағаттандыру оның белсенді өнертабыстық әрекетісіз мүмкін емес. Табиғат пен жасалатын техника туралы ғылыми білімдер мен тәжірибелер жинастыру барысында адамның олар туралы көзқарасы және шешілетін мәселелер қиындығы өзгеріп отырды. Дегенмен, өнертабыстық мәселелерді шешетін әдістер тіпті аз өзгерді және кешегі күнге дейін олардың негізгісі болып «байқап көру қателесу» әдісі саналды. Ал бұл әдістің мәні барлық мүмкіндік варианттарды іріктеуде болады.
1
-суретте
«байқап көру қателесу» әдісімен ізденіс
жүргізудің схемалық көрсетілуі
келтірілген. Шешілетін мәселелердің
қиындығы жоғарылаған сайын бұл әдіс
ғылыми – техникалық революцияның, яғни
тиімді шешім тез керектігінен, қазіргі
талаптарына қайшы келе бастады. Бұл
техникалық шешімдер ізденісін
жандандыратын
әдістер жасауды талап етті және де
олар бұл процесті қарқынды жүргізуді қамтамасыз етулері тиіс болады.
Мәселені «байқап көру қателесу» әдісімен шешкенде, әрбір адам мәселені ойдағыдай шешіп, екі нәтиже алады:
- әдістемелік нәтиже, яғни қойылған
мәселе ізденісінің жаңа табылған тәсілі;
1-сурет – «Байқап көру қателесу» - ізделген техникалық шешім, сонда
әдісімен ізденіс жүргізудің жаңа табылған тәсіл қолданады.
схемасы Жаңа мәселемен кездескенде, оны
алдында табылған тәсілдермен, амалдармен шешуге тырысады. Егер бұдан ешнәрсе шықпаса (басқа типтегі мәселе кездесті), онда мәселені «байқап көру қателесу» әдісімен іздейді. Ойдағыдай ізденіс тағы да мәселені шешетін жаңа тәсіл береді. Ақырында біртіндеп мәселелердің шешімін іздеуге арналған белгілі тәсілдер, амалдар, ережелер тізімі қалыптасады.