Студенттердің білімін тексеруге арналған сұрақтар

1. Қандай көмірсутектерді қаныққан көмірсутектер деп атайды?

2. Қаныққан көмірсутектердің жалпы формуласын келтіріңіз.

3. Гомологтық айырма дегеніміз не?

4. Гомологтық қатарға анықтама беріңіз.

5. Қандай заттарды изомерлер дейді? Пентанның изомерлерінің формулаларын келтіріп аттарын рационалды және жүйелік номенклатура бойынша атаңыз.

6. Алкандардың алу әдістерін келтіріңіз. Пентанды Вюрц реакциясының көмегімен алыңыз.

7. Алкандардың химиялық қасиеттерін бутанды мысалға алып сипаттаңыз.

Этилен көмірсутектері (алкендер, олефиндер)

Молекула құрамындағы көміртек атомдарының арасында бір қос байланысы болатын көмірсутектерді этилен көмірсутектері деп атайды. Этилен көмірсутектерін алкендер деп те атайды. Алкендердің ескіше аты олефиндер. Этилен көмірсутектерінің жалпы формуласы C_nH_2n.

Гомологтық қатар және номенклатурасы

Алкендерді рациональды және ИЮПАК номенклатуралары бойынша атайды. Алкендер алкандар сияқты гомологтық қатар түзеді. Гомологтық қатардың алғашқы үш мүшесіне тривиальды номенклатура бойынша этилен, пропилен, бутилен деген атаулар берілген.

Кез-келген алкенді рациональды номенклатура бойынша атау үшін оны этиленнің туындысы деп қарастырады. Этиленнің құрамындағы бір немесе бірнеше сутек атомдарының орнын басқан радикалдарды атап «этилен» деген сөзді қосады. Мысалы:

CH₂ = CH–CH₃ СН₃СН₂ –С = С(СН₃)СН₂СН₃

метилэтилен α – этил – β – метил – β – этилэтилен

Алкендердің гомологтық қатары мен номенклатурасы

№	Формуласы	Алкеннің аталуы
		Рационалды номенклатура	Халықаралық (ИЮПАК, жүйелік)
1	CH2 = CH2	Этилен	Этен
2	CH2 = CH – CH3	Пропилен	Пропен
3	CH2 = CH – CH2 – CH3	Этилэтилен,бутилен-1	Бутен – 1
4	CH3 – CH = CH2 – CH3	Диметилэтилен, бутилен-2	Бутен – 2
5	CH2 = C(СH3)CH3	Изобутилен	2-метилпропен
6	СН2 = СН(СН2)2СН3	Пропилэтилен	Пентен – 1
7	СН2 = СН(СН2)3СН3	Бутилэтилен	Гексен – 1

Алкендерді халықаралық (ИЮПАК, жүйелік) номенклатура бойынша атау үшін қос байланысы бар ең ұзын көміртек тізбегін тауып алып, қос байланыс тізбектің қай шетіне жақын сол жағынан бастап көміртек атомдарын нөмірлейді. Тізбектің бүйіріндегі радикалдардың орнын санмен көрсетіп, аттарын негізгі тізбектің атының алдына жазады. Мысалы:

1 2 3 4 1 2 3 4 5

CH₂ = C – СH₂ – CH₃ CH₃ – C = C – СH – CH₃

| | | |

СH₃ CH₃ CH₂ CH₃

2 – метил – 1 – бутен |

CH₃

2,4– диметил–3– этил –2– пентен