Добавил:

Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.

Вуз:

Московский государственный университет им. М.В. Ломоносова

Предмет:

[НЕСОРТИРОВАННОЕ]

Файл:

2015-2016_UMKD_KAZ_OM.rtf

Скачиваний:

Добавлен:

01.07.2025

Размер:

40.6 Mб

Скачать

☆

<<< < Предыдущая 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136137 / 183137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 > Следующая >>>

2.Мақсаты:

Полиемиелит қоздырғышы вирусымен танысу, Коксаки-инфекциялары, ECHO-инфекциялары, олардың құрылымы және қасиеттері, роль патологиялық жағдайлардың дамуындағы рөлі, лабораториялық диагностикасы, олармен шақырылған аурулардың емдеу және алдын-алу принциптері; Вирустық инфекцияларды «түстік реакциялардың» көмегімен лабораториялық диагностикалау ережелері туралы студенттердің білімін қалыптастыру.

3. Оқытудың міндеттері:

Студент білімін қалыптастыру:

- полиомиелит вирусының, Коксаки-вирусының және ECHO-вирустарының морфологиясы және систематикасы тұралы студенттердің білімін қалыптастыру;

- полиомиелит вирусының, Коксаки-вирусының және ECHO-вирустарының қоздырғыштарымен шақырылған ауруларды лабораториялық диагностикалау ережелері туралы студенттердің білімін қалыптастыру;

- полиомиелит вирусының, Коксаки-вирусының және ECHO-вирустарының алдын-алу жолдары туралы студенттердің білімін қалыптастыру;

- полиомиелит вирусының, Коксаки-вирусының және ECHO-вирустарының патогенезінің дамуы туралы студенттердің білімін қалыптастыру;

- «Түстік сынама» реакциясы туралы: оның маңызы, механизмі, қою, медицинадағы рөлі.

Дағдыларды қалыптастыру:

- «Түстік сынама» реакциясы нәтижесінің интерпретациясы бойынша.

4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. «Түстік сынама» реакциясының маңызы.

2. «Түстік сынама» реакциясының тәжірибедегі маңызы.

3. «Түстік сынама» реакция қою үшін алынатын зерттеу материалы.

4. Пикорнавирустардың морфологиясы

5. Полиомиелиттің лабораториялық диагностикасы және алдын-алуы .

6. Полиомиелит дамуының патогенетикалық ерекшеліктері.

Пассивті әдіс – түсіндіру.

Интерактивті – аз адамнан тұратын топтарда жұмыс жүргізу.

5. Білім беру және оқыту әдістері: (кішігірім топтар, сабақ барысында жұмыс, кейс-стадиялар, пікірталастар, ситуациялық есептер, презентациялар және т.б.)

Пассивті әдіс – сұрау, түсіндіру.

Белсенді әдіс (тәжірибелік жұмыстарды талқылау және орындау, зерттеу хаттамасын толтыру; мультимедиялық мәліметтер базасымен, компьютерлік моделдер және бағдарламалармен жұмыс жасау).

Интерактивті – (ситуациялық есптерді шешу, топтарда жұмыс, блиц-сұрақ, деловые и ролевые оындар, ойлау штурм, критикалық ойлау, мини-зерттеулер және т.б.)

6.Әдебиет:

Основная:

1.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2005. - 734 с.

2.Медицинская микробиология, вирусология, иммунология (под ред. Воробьёв А.А) МИА., Москва, 2004.- 690с.

3.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000. - 591 с.

4.Медицинская микробиология /Гл.ред В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2006. — 1200 с.

5.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002. - 352 с.

6.Компьютерная программа "Диаморф" - "Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад.проф. Воробьева А.А.

7.Дикий И.Л, Сидарчук И.И. и др. Микробиология. Руководство к лабораторным занятием. Киев, 2004, 583 с.

Қосымша:

1.Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство клабораторным занятиямпо медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2.Н.Красилыников А II. Справочник по антисептике. - Минск. - Выс шк.- 1995. - 367с.

3.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. "РИЦ МДК". - 2000. – 487с.

4.Воробьев А.А. "Микробиология, иммунология". - М.: МИА, 2002.

5.Воробьев А.А., Кривошейн Ю.С., Широбоков В.П. Медицинская и санитарнаямикробиология. - М.: Издательский центр "Академия" – 2003. – 464 с.

6.Аравийский Р.А., Горшкова Г.И. Практикум по медицинской микологии. - С-Пб. - 1995. - 50 с.

7.Всант P., Мосс У., Уивер Р. Определитель нетривиальных патогенных грамотрицательных бактерий (аэробных и факультативно-анаэробных). - М.: Мир, 1999. – 791 с.

8.Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П.Венцелла. - М.:Медицина, 1990.- 656 с.

9.Саттон Д., Фотергилл А., Ринальди М. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир, 2001. - 470 с.

10.МаянскийА.Н.Микробиология дляврачей. - Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 с.

11.Котова А.Л. Клиническая микробиология: Методические указания.-Алматы, 2004.- 162с.

12.Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. – 1994.– 224 с.

13.Определитель бактерий Берджи /Под ред Д.Хоулта, Н.Крига, П.Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - в 2 томах.

14.Вопросы общей вирусологии, под ред. Кисилева И.О. Санкт- Петербург, 2007, 375 с.

15.Поздеев О.К. Медицинская микробиология: Учеб. О.К.Поздеев; под ред. В.И.Покровского.-2-е изд.испр.-М.:ГЭОТАР-МЕД,2004.-768 с

Қазақ тілінде:

Негізгі:

1. Медициналық микробиология , Алматы,2011,683 б Рамазанова Б.А, Кудайбергенұлы К.К редакциялаумен.

2. Б.А. Рамазанова, А.Л. Котова және т.б. Микроорганизмдер морфологиясы.(оқу- әдістемелік құрал) Алматы,2007, 131б.

3. Б.А. Рамазанова, К.К Құдайбергенұлы, А.Л Котова. Инфекция туралы ілім.(оқу-құралы) Алматы 2007,111 б .

4. Б.А.Рамазанова, А.Л Котова және т.б. Микроорганизмдер физиологиясы. (оқу - әдістемелік құрал). Алматы,2007, 126 б.

5.Б.А. Рамазанова, А.Л Котова және т.б. Микроорганизмдер экологиясы. (оқу- құралы). Алматы, 2007, 95 б.

6.Б.А. Рамазанова, А.Л Котова және т.б. Микробтарға қарсы қолданылатын препараттар (оқу- құралы) Алматы, 2007.,47 б.

7.Микробиология және вирусология (жалпы бөлімі): Оқу құралы /Ү.Т.Арықпаева, К.Х.Алмағамбетов, Н.М.Бисенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова, Койшебаева К.Б., Бисимбаева С.К., Калина Н.В./. 1-ші басылым. (Медициналық және фармацевтикалық мамандық бойынша жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы) - Астана, 2005. – 208 б.

8.«Микроорганизмдердің морфологиясы» оқу құралы, Астана, 2004, 32б.; Микробиология және вирусология (жеке бөлімі): Оқу құралы /Ү.Т.Арықпаева, К.Х.Алмағамбетов, Н.М.Бисенова, Ә.Ө.Байдүйсенова, Н.Б.Рахметова, Г.Д.Асемова /1-ші басылым. (Медициналық және фармацевтикалық мамандық бойынша жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы) - Астана, 2006. – 199 б.

Қосымша:

1.Жалпы микробиологиядан лабораториялық сабақтар бойынша оқу-әдістемелік құрал (А.Л. Котованың ред.). – Алматы, 1997.

Ағылшын тілінде:

Негізгі:

1.Richard V Georing, Hazel M Docrell, Mark Zukerman, Derek Wakelin, Ivan M Roit, Cedric Mims,Peter L Chiodini “Medical Microbiology”,4^th Edithion, 2008, UK, p.656.

2.Jacquelyn G Black “Microbiology”,7^th,WILEY,2010,p.846

3. Patric R Muray,Ken S Rosenthal, Michael F Pfaller “Medical Mcrobiology”,5^th Edithion, 2008,p.962

4. Cedric Mims, Hazel M Docrell, Richard V Georing , Ivan M Roit, Derek Wakelin, Mark Zukerman, “Medical Microbiology”,3^th Edithion, 2004, ELSEVIER MOSBY, p.659.

5. Geo F Brooks,Kaaren C Carroll, Janett S Butel, Stephen F Morse,24^th Edithion, JAWETZ,MELNICK&ADELBERG^S

6. Mark Gladwin, Bill Trattler, “Clinical Microbiology”, 4^th Edithion, MedMaster, Miami, 2007, p.393.

7. Anathanarayan R., Paniker C.K.J. Text book of microbiology. Orien Longman. Seven edition, 2005.

8. Medical microbiology. Ed.by Inta Ozols. Elsevier Mosby, 2004.

Қосымша:

1.Robert M Diamond “Designing Assessing Courses and Curricula”, 3^th Edithion,Jossey-Bass,2008,p.487

2.Patric Leonardi “Microbiology Study Guide: Key Review Questions and Answers”, Silver Educational Publishig,2005,p.78

3.N.Cary Engelberg,Victor DiRita,Terence S Dermondy, “Mechanisms of Microbial Disease” , 4^th Edithion,Lippincton Williams&Wilkins,2007,p.762

4.William F Strohl, Harriet Rouse, Bruce D Fisher, “Microbiology”, Lippincton^s,2001,p.516

5.Jawetz, Melnic & Adelberg. Medical microbiology. Singapore. 2004.

6.Arora D.R. Text book of microbiology. CB. 2001.

7.William A. Stradit, Harriet Rouse, Bruce D. Fisher. Microbiology. 2001, Lippencott, Williams and Wilkins

8.Black Jacquelyn G. Microbiology. Principles & Applications, 1996 by Prentice-Hall, New Jersey

9.Medical microbiology. An introduction to Infectious Diseases. Ed. by Ryan Kenneth J. Appleton and Lange. Stamford, Connecticut, 1998.

10.Toni Hart, Paul Shears. Atlas de Roche de Microbiologie. - Paris., 1997.- 314р.

7. Бақылау ( сұрақтар, тесттер, есептер және т.б.):

Сұрақтар:

1. Полиомиелит вируысының морфологиясы.

2. Полиомиелиттің алдын-алу шаралары.

3. Полиомиелиттің емі.

4. Пикорнавирустардың классификациясы және жалпы сипаттамасы.

5. Полиовирустардың серотиптері, антигендері, қасиеттері.

6. Полиомиелит патогенезінің дамуы.

7. Полиомиелит кезінде түзілетін иммунитеттің сипаты.

8. Полиомиелиттің лабораториялық диагностикалау әдістері.

9. Полиомиелит кезінде зерттеу материалы, оларды алудың ерекшеліктері және зертханаға жеткізілуі.

10. Плиомиелит вирусының резистенттілігі.

11. Полиомиелиттің инфекция көзі және берілу жолдары.

12. Коксаки және ЕСНО вирустарымен шақырылатын аурулар.

13. Коксаки және ЕСНО вирустарымен шақырылатын аурулардың лабораторилық диагностикасы және алдын-алуы.

14. «Түстік сынама» реакциясында зерттеу материалы.

15. «Түстік сынама» реакциясының мәні.

16. «Түстік сынама» реакциясының негізгі компоненттері.

17. «Түстік сынамадағы» нейтрализация реакциясының мәні.

18. «Түстік сынама» реакциясының тәжірибеде қолданылуы.

19. Полиомиелит вирусының адам ағзасында жайылуы және таралуы

Ситуациялық есептер:

Балабақшаға баратын бала ауырып қалды. Аурудың клиникалық көрінісі негізінде емдеуші дәрігер болжамды – полииомиелит деген диагноз қойды. Қорытынды диагноз қою үшін қандай лабораториялық зерттеулер жүргізу қажет? Берілеген аурудың қоздырғышының дифференцациясын қандай вирустармен жүргізуге болды. Диагноз дәлелдену үшін тез арада қандай арнайы алдын – алу жұмыстарын жүргізу қажет?
2.Вирусологиялық лабораторияға энтеровирустық инфекцияға күмәнді баланың нәжісі және мұрынжұтқыншақ шайындысы әкелінді. Қозздырғышты бөліп алу мақсатында зерттеу материалын жасуша дақылына (маймылдардың бүйрегі, адам эмбрионына) және тышқандарға жұқтырды. Бөлініпалынған вирус жаңа туылған сәбилерге патогенді болып шықты және жасуша дақылынды ЦПӘ шақырды? Сіз қай вирус туралы ойладыңыз?

Тест

1. ЭНТЕРОВИРУСТЫҚ ИНФЕКЦИЯЛАРДЫҢ БҰРҚ ЕТПЕСІНІҢ РАСШИФРОВКАСЫН МЫНАЛАРДЫҢ НЕГІЗІНДЕ ЖҮРГІЗЕДІ: 1. инфекцияның клиникалық көрінісі; 2. Эпидталдауы және санитарлық-вирусологияылқ зерттеулер негізінде; 3. Науқастардың клиникалық сынамаларынан вирустарды бөлу; 4. Контактыд болға надамдардың клиникалық сынамаларынан вирустарды бөлу; 5. Қос сарысуларды зертттеу барысында бөлінген вирусқа вирустарға қарсы антиденелердің 4-есеге артуын анықтау;

Схема бойынша дұрыс жауабын таңдаңыз

Жауабы жоқ а) егер 1, 2 және 3 жауаптары дұрыс болса; б) егер 1 және 3 жауаптары дұрыс болса; в) егер 2 және 4 жауаптары дұрыс болса; г) егер жауабы 4 дұрыс болса; д) егер 1, 2, 3, 4 және 5 жауаптары дұрыс болса;

2. ПОЛИОМИЕЛИТ, КОКСАКИ ЖӘНЕ ЕСНО ВИРУСТАРЫН НАУҚАСТАРДАН БӨЛІП АЛУ ҮШІН ҚОЛДАНАДЫ: 1. Аурудың алғашқы 7-10 күнінде 1-2 күн сайын, 2-3 реттен алынған нәжістер; 2. Ректальды тампондар; 3. ликвор; 4. Мұрынжұтқыншақ шайындылары (аурудың 1 – 3 күнінде); 5. Өлім жағдайларында: жұлын миының және продолговатого миының, бас миының, миндалиндердің, ішектің, скелеттік бұлшықеттердің бөлшектері, миокардтың, асқазан асты безінің, бауырды, көкбауырды, өкпе түйіндерінен. Схема бойынша дұрыс жауабын таңдаңыз:

3. ВЯЛЫМИ ПАРАЛИЧАМИ НАУҚАСТАРДАН ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРГЕ КЕЛЕСІ МАТЕРИАЛДАРДЫ АЛАДЫ: 1. Нәжістер; 2. Мұрынжұтқыншақ шайындылары (Жұтқыншақтың артқы стенкалары және миндалиндердің беткейлерінен сілекей және шырыш); 3. ректальды тампондар; 4. ликвор; 5. Қан. Схема бойынша дұрыс жауапты таңдаңыз:

4. БӨЛІНІП АЛЫНҒАН ПОЛИОВИРУСТАРДЫҢ ШТАММДАРЫН ТИПИРЛЕУІН ЖҮРГІЗЕДІ:

Жауабы жоқ а) Түсті сынаманың көмегімен; б) Диагностикалық түрлікспецификалық сарысулармен иммунофлюоресценция әдісімен; в) тышқандардағы реконвалесиент сарысуларымен нейтрализация реакцияясы.

г) Цитопатиялық әсері бойынша нәтижелерін есептеу кезінде диагностикалық түрлікспецификалық сарысулардың көмегімен жасуша дақылдарында нейтрализация реакциясы.

5. ПОЛИОМИЕЛИТ ВИРУСЫ ДАҚЫЛДАНАДЫ:

Эндо ортасында
Хенкса ортасында
Жасуша дақылында
Аристовский ортасында
Тауық эмбрионында

6. ПИКОРНАВИРУСТАРҒА ЖАТАДЫ:

1. Кене энцефалиті вирусы

2. А гепатиті

3.Тұмау вирусы

4.Полиовирус

5. Коксаки вирусы

7. ПОЛИОМИЕЛИТ ВИРУСЫ:

1.Орташа вирус

2.Реовирустарға жатады

3.ДНКсы болады

4.Нейротропты әсері бар

5. рН ортасының өзгерісіне аса сезімтал

8. ПОЛИОМИЕЛИТ ВИРУСЫНЫҢ СЕРОЛОГИЯЛЫҚ ТИПТЕРІ:

1.Гемагглютинирлеуші

2.Брунгильд (1)

3.Небраски

4.Топтық спецификалық

5.Түрлік специфическалық

9. ПОЛИОМИЕЛИТ КЕЗІНДЕГІ ИММУНИТЕТ:

1.Өмір бақи, гуморальды

2.Антитоксикалық

3.Түзілмейді

4.Арнайы емес

5.Фагоцитарлық

10. ПОЛИОМИЕЛИТТІҢ ПАТОГЕНЕЗІ:

1.Аммон мүйізінің зақымдалуы

2.Бұлшықет тініінң зақымдалуы

3. Паренхиматоздық ағзаларда вирус концентрациясы

4. Жұлын миының алдыңғы мүйіздерінің қозғалғыш нейрондарының зақымдалуы.

5. Эпителиальды жасушаларға тропизм мүмкіндігіне ие

11. ПОЛИОМИЕЛИТ ВИРУСЫНЫҢ КОКСАКИ-ВИРУСЫНАН АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ:

1.Тауық эмбрионында

2.Жасуша дақылында

3. Нейтрализация реакциясы кезінде

4.тышқан – шұнаяқтарға жұқтыру кезінде

5Маймылдарда

12. ПОЛИОМИЕЛИТТІҢ АРНАЙЫ ПРОФИЛАКТИКАСЫ:

1.Тірі вакцинамен

2.Гамма-глобулинмен

3.Болмайды

4. Аз тиімді

5. Реконвалесцент сарысуымен

13. КОКСАКИ ВИРУСТАРЫ:

1.Делятся на две группы на основании характера вызываемых поражений у новорожденных мышей

2.У человека вызывают легкое инфекционной заболевание

3.По циклу размножения сходны с вирусом полиомиелита

4.Вызывают единственное, клинически распознаваемое заболевание

5.Относятся к миксовирусам

14. ЕСНО ВИРУСТАРЫНЫҢ ПОЛИМИЕЛИТ ВИРУСТАРЫНАН АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ:

1.Маймылдарда тәжірибелік инфекция шақырады

2.Қояндарға жұқтыру кезінде

3.Жасуша дақылында өсуі бойынша

4.Жаңа туылған тышқандардың патгенділігінің болмауымен

5. Лабораториялық диагностика әдісімен

15. ЕСНО ВИРУСТАРЫ:

1.Enteric cytopatogenic human orphans

2.3 серологиялық типі бар

3.Маймылдарға патогенді

4.Жаңа туылған тышқандарда кемтарлық тудырады

5.Адампатологиясында қатыспайды

ТЕЗАУРУС (глоссарий):

«Түстік сынама» реакциясы

Жасуша дақылы

Индикатор

Полиомиелит

Серотиптер

Сабақтың болжамды жоспары:

№ р/н	Сабақтың этабы	Сабақ этабының мазмұны	Оқу әдісі (оқытушының таңдауы бойынша )	Бақылау әдістері (оқытушының таңдауы бойынша )	Берілген уақыт, этап / мин
1	Кіріспе	Сәлемдесу, белгілеу, тақырыпты, мақсаты мен міндеттерін айту, компетенцияларға тоқталу, мотивациялық сипаттама	-	-	10 мин.
2	Ақырғы білім деңгейлерін бақылау	Тақырып бойынша ақырғы және ағымды білім деңгейлерін анықтау	-	Тестілеу Ауызша	5 мин. 25 мин.
3	Серпіндіру	-	Интерактивті	-	5 мин.
4	Үзіліс	-	-	-	5 мин.
5	Негізгі этап	Аяқталмаған фагоцитоз жағындысын микроскопия лау. Алынған нәтиже бойынша бағалау. Зерттеу материалын Петри табақшасына себу. Менингококты инфекцияның диагностикалық алгоритмін салу.	Пассивті (түсіндіру, демонстрация, бақылау). Белсенді (Тәжірибелік жұмыстарды орындау және талқылау, хаттамаларды, жұмыс дәптерін толтыру,мультимедиялық мәліметтер базасымен, компьютерлік моделдермен және бағдарламалармен жұмыс жасау.) Интерактивті (ситуациялық есептер, кроссвордтар шығару, кішігірім топтарда жұмыс жасау, блиц-сауал, ролдік ойындар, оймен штурм, критикалық ойлау, мини-зерттеулер)	Жұмыс дәптерлерін тексеру	30 мин.
6.	Сабақты қортындылау. Жеткен жетістіктерді талқылау және қойылған міндеттерді, үйренген компетенцияларды шешу. Бағаларын айту және жорналға қою	Бағалау парағын толтыру	Пассивті	-	5 мин
7.	Үй тапсырмасына комментарии келесі сабақ тақырыбы бойынша	-	Пассивті	-	5 мин

Тақырып 17. А, В, С, Д, Е гепатит вирустары. Ұшық вирусы. Емдеу принциптері, алдын-алуы.

2.Мақсаты:

А, В, С, гепатит вирустарының құрылымы және қасиеттерінпатологиялық жағдайлардың дамуындағы рөлі, лабораториялық диагностикасы, емдеу және алдын-алуы принциптері туралы оқып білу.

3.Оқытудың міндеттері:

Студент білімін қалыптастыру:

- А, В, С гепатит вирустарының систематикасы және морфологиясы туралы;

- В гепатит вирусының антигендік құрылымы туралы;

- А, В, С гепатит вирустарының лабораториялық диагностикасы принциптері туралы;

- А,В,С гепатит вирустарының алдын – алуы туралы;

- А,В,С гепатит вирустарының емдеу принциптері туралы.

- А,В,С гепатитінің патогенезі туралы;

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. А, В, С гепатит вирустарының систематикасы және морфологиясы

2. А,В,С гепатитінің патогенезіні дамуындағы басқалардан ерекшеліктері

3. А,В, С гепатитінің лабораториялық диагностикасы принциптері

4. А,В,С гепатит вирустарының емдеу принциптері

Пассивті әдіс – түсіндіру.

Белсенді әдіс – тәжірибелік жұмыстарды талқылау және орындау, зерттеу хаттамасын толтыру; мультимедиялық мәліметтер базасымен, компьютерлік моделдер және бағдарламалармен жұмыс жасау.

Интерактивті – аз адамнан тұратын топтарда жұмыс жүргізу.

6.Әдебиет:

Орыс тілінде

Негізгі:

1.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2005. - 734 с.

2.Медицинская микробиология, вирусология, иммунология (под ред. Воробьёв А.А) МИА., Москва, 2004.- 690с.

3.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000. - 591 с.

4.Медицинская микробиология /Гл.ред В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2006. — 1200 с.

7.Дикий И.Л, Сидарчук И.И. и др. Микробиология. Руководство к лабораторным занятием. Киев, 2004, 583 с.

Дополнительная:

1. Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство клабораторным занятиямпо медицинской микробиологии, вирусологии, иммунолог/ии. - М.: Медицина, 1993.