СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛЄАН ЈДІСТЕМЕЛІК НЎСЌАУ

Биологиялыќ ўлпаларєа лазер сјулесініѕ јсер ету механизмі

Ќўрастырєан оќытушы Кусаинова К.Т.

Люминесценция жјне оныѕ тїрлері.

Жарыќтыѕ сјулеленуі денелерді ќыздыру нјтижесінде єана емес, сонымен ќатар басќа ќўбылыстар кезінде де байќалады. Мысалы, газдардаєы электр разряды кезінде, кейбір химиялыќ їрдістер кезінде (органикалыќ заттардыѕ шіруі, фосфордыѕ тотыєуы),жарыќ ќоѕыздарыныѕ (светлячок), теѕіз микроаєзаларыныѕ жарќырауы Ультракїлгін сјуленіѕ јсерінен кейбір заттардыѕ екінші ретті кґрінетін жарќырауын тудыруєа болады. Ќызєан денелердіѕ жарќырауынан басќа, ґздігінен жарќыраудыѕ барлыќ тїрлері суыќ жарќырау не люминесценция деп аталады.

Жылулыќ сјулелену денелердіѕ универсал ќасиеті болып табылады жјне сјйкес шарттарда тепе- теѕ кїйге келеді. Люминесценция кеѕ тараєанымен денелердіѕ таѕдамалы ќасиеті болып табылады, јрі сјулелену тепе- теѕдік сипатќа ие бола алмайды. Люминесценцияны тудырєан їрдістіѕ энергиясы жўмсалып біткенде, люминесценция тоќтайды. Соєан байланысты дене люминесценция кезінде фотондарды жарыќтандырады деп айтады. Дененіѕ температурасы люминесценция интенсивтілігіне ыќпал ете алса да, люминесценция жылулыќ сјулеленумен бір мезгілде жјне оєан тјуелсіз жїреді.

Люминесценция жылулыќ сјулелену сияќты атомєа ќосымша энергия берілгенде жїреді, соныѕ нјтижесінде атом ќозєан кїйге ґтеді, ол негізгі кїйге ќайтып келген кезде, фотон (жарыќ) сјулеленеді. Осы кезде энергетикалыќ деѕгейлерде ќозєан атомдардыѕ їлестірілуі јртїрлі болады. Жылулыќ ќозу кезінде атомдар дененіѕ температурасына сјйкес келетін барлыќ энергетикалыќ деѕгейлерде тізбекті орналасады, осы кезде аса тґменгі деѕгейлерде ґте кґп атомдар орналасады, осы атомдар саны аса жоєары деѕгейлерде экспоненциалды тјуелділік бойынша кемиді. Люминесценция кезінде бўл ереже саќталмайды, керісінше, аса жоєары белгілі бір энергетикалыќ деѕгейлерде тґменгі деѕгейлерге ќараєанда атомдар ґте кґп шоєырланады, бўл «деѕгейлердіѕ инверсиялы ќоныстануы» деп аталады.

Люминесценция бґлінеді:

1) Атомдар мен молекулалардыѕ ќозуларын туєызу табиєаты бойынша,

2) Соѕынан жарќыраудыѕ ўзаќтылыєы бойынша,

3) Ќозу кезінде атом ішінде жїретін їрдістер бойынша.

Мысалы, атомдар мен молекулалардыѕ ќозуларын туєызу табиєаты бойынша: биолюминесценция-тірі аєзаларда (саѕырауќўлаќтарда, бактерияларда, жјндіктерде) байќалатын жарќырау; электролюминесценция- электр разряды кезіндегі газдардыѕ жарќырауы; катодолюминесценция- электрондардыѕ соќќысынан ќозатын жарќырау (мысалы, электронды- сјулелік тїтікшеніѕ экранында); фотолюминесценция- ультракїлгін сјуленіѕ јсерінен пайда болатын жарќырау; рентгенолюминесценция –рентген сјулесініѕ јсерінен жарќырау жјне т.б.

Ўзаќтылыєына байланысты соѕынан жарќырау флуоресценция жјне фосфоресценция деп бґлінеді. Ќозудыѕ аяќталуымен бір мезгілде тоќтайтын жарќырау флуоресценция деп аталады. Соѕынан жарќыраудыѕ ўзаќтылыєы -тан кем болмаса (кґптеген жаєдайларда минут не саєат), ондай осындай жарќырау фосфоресценция деп аталады. Соѕынан жарќырауы аса ўзаќ болатын заттар фосфорлар деп аталады.