Құтқару және басқа да маңызды жұмыстарды ұйымдастыру және жүргізу негіздері (ҚжБшж). ҚжБшж мақсаты, мазмұңы және орындау шарттары. Оларды орындауға қатысатын күштер мен құралдар.

Табиғи апат, апат және шаруашылық жүргiзу объектiлердегі апат, сонымен бiрге қарсыласпен зақымданудың қазiргi құралдарын қолдану, ғимараттар мен құрылымдарды қирату, өрт шығару, радиоактивтi, химиялық және бактериологиялық жұқтыруға, адамдарды және жануарларды зақымдануға алып келеді.

ТЖ зардаптарын жою үшiн МО шарада зақымданудың қазiргi құралдарын қолдануды жүргiзуде құтқарушы және басқа шұғыл жұмыстарды (ҚжБШЖ) орындау ескерiледi.

Құтқару жұмыстары - ТЖ аймағында адамдарды құтқару, материалдық және мәдени байлықтар, қоршаған ортаны қорғауға, оның оқшау бөлiгi және басу немесе с қауiптi факторлардың деңгейiн минималды мүмкiнге дейiн жеткiзу әрекеттері. (.ҚР 1 заңы «апаттық-құтқару қызмет туралы және құтқарушылардың мәртебесі», 1997 жылдың 27 наурызы).

Қорғау жұмыстарына мыналар кіреді:

 - жұмыс участкілері мен қозғалыс маршрутының барлауын жүргізу;

- оқшау бөлiгiн және жұмыстардың (объектiлер ) бөлiмшелерiнде және оған шығу жолдарында өрттi сөндiру;

- зақымданушыларды іздестіру және оларды түтiн толған жайлардан, газдалған және жанып тұрған ғимараттарынан және зақымданған үйiндiлерiненшығару;

- қиратылған, зақымданған, басылған имаратттарды аршу және оның ішіндегі адамдарды құтқару;

- селді ағында, су тасқынында, су басу кезінде адамдарды іздеу және құтқару;

 - сізгішті желдеткіш жүйесі бұзылған қираған қорғану имараттарына ауа жіберу;

- зақымданған адамдарға дәрiгер келгенге дейiнгi бiрiншi медициналық көмек көрсету және оларды емдеу мекемелерiне эвакуациялау;

- қауiптi орындардан қауiпсiз ауданға халықты (әкетiлiм )арару;

- адам киiмiн санитарлық өңдеу және оларды зарарсыздандыру, газсыздандыру және техника, көлiктi залалсыздандыру, (СИЗО) жеке қорғану құралы, аумақтың зарарсыздандыруы және құрылымдар, азық-түлiк, азық-түлiк шикiзаты, су және жем апару;

- зардап шеккендеге су, тамақ және киім жеткізу;

- зардар шеккендерді палаткамен, үрленген немемсе уақытша имаратпен қамтамасыз ету;

- үй жануарларын іздестіру және құтқару;

- сбор и охрану материальных ценностей и важных объектов;

- оцепление и охрану территории в целях обеспечения карантинных и других мероприятий;

- опознание, учет и захоронение погибших в установленном порядке.

Басқа шұғыл жұмыстар құтқару жұмыстарын қауіпсіз және сәтті жүргізу үшін жағдай жасау, ТЖ зоналарында, жұқтыру ошақтарында және жұқтырудың екінші факторларының туындауы зоналарында тұрғындардың өмірін сақтап қалу үшін орындалады.

ТЖ жою кезіндегі шұғыл жұмыстар – құтқару жұмыстарын жан жақты қамтамасыз ету, ТЖ зардап шеккен халыққа медициналық және басқа да көмектер көрсету, адамдардың өмірі мен денсаулығын сақтап қалу үшін жағдай жасау, олардың жұмыс қабілетін сақтау (ст.1 ҚР «апатты құтқару қызметі мен құтқарурушылар» заңы, 1997жылдың 27 наурызы).

Шұғыл жұмыстардың құрамына мыналар кіреді:

- сұрапыл апат аудандарында құтқарушылардың жүруі үшін жол-көпірлі имараттарды және жолдарды қысқа мерзімде қалпына келтіру;

- бағаналы жолдар төсеу және залалданған үлескілер мен үйінділердегі жүріс құрылысы;

- газ, энергетика және басқа да жүйелердегі апаттарды жою;

- зақымданған және қираған байланыс, электротарату желілері және коммуналды-энергетикалық жүйелердің құтқару жұмыстарын қамтамасыз ету мақсатында қысқа мерзімде қалпына келтіру ;

- құлауға шақ қалған және қауіпсіз қозғалысқа, құтқару жұмыстарын жүргізуге кедергі келтіретін берік емес құрылыстарды бекіту немесе бұзу;

- су мұнараларын қалпына келтіру және суды тазарту.

ҚжБШЖ орындау реті мен тактикалық тәсілдер ғимарат пен имарат бұзылуының, үйінділер құрылымының, коммуналды-энергетикалық жүйелермен технологиялық желілердегі апаттардың сипаты мен деңгейіне, СДЯВ, ОВ немесе РВ жалалдануының сипаты, жұмысты жүргізуге ықпал ететін басқа да шарттарға тәуелді.

Сұрапыл апат пен апаттың салдарын жою бойынша шараларды жүргізу реті:

-аудан, елді мекен апаттарынан зақымданға жол желісі мен шаруашылық объектілерін карталар мен сипаттамалар арқылы зерттеу;

- зақымданған участіктерді аэрофототүсіріске түсіру;

- ҚжБШЖ жүргізуді қажет ететін объектілерді жүргізуді қажет ететін объектілерді тексеріп білу;

- инженерлі-құтқаружұмыстары;

- объектіні мұқият тексеру және жұмысты ұйымдастыру бойынша қарапайым құжаттама құру;

- объектілерді үйінділерден және басқа де кедергілерден босату, бұзылған техниканы жинастыру, су алуды болдырмау;

- апат ауданы мен қажетті аймақта коменданттық қызметті ұйымдастыру;

- салдарды жою бойынша жұмыстарды сәтті жүргізуді қамтамасыз етуге бағытталған басқа да шаралар.

ҚжБШЖ барлау жүргізумен бір уақытта құтқарушылар ошаққа келген кезде бірден күшейтілуі керек. Олар күндіз де түнде де, кез келген ауа райында, Они должны выполняться непрерывно днем и ночью, в қирау, өрт шығу, атмосфера мен жергілікті жердің қағынуы, аймақты су алу мен басқа да жаман жағдайлар кезінде үздіксіз орындалуы керек. Адамдардың өмірі мен материалды құндылықтарды құтқаруда үдкен жетістіктерге жету мақсатында ҚжБШЖ шектелген мерзімде ұйымдастырылып, орындалуы керек.

Адамдарды құтқаруға байланысты жұмыстар толық аяқталғанға дейін үздіксіз орындалады. Қажет болған жағдайда құтқарушылардың ауысуы мен демалуы, жұмыс орнында немесе бекітілген орында тамақтану ұйымдастырылады.

Құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды орындауға арналған құралдар мен күштерді топтау.

Химиялық, бактериалогиялық (биологиялық), радиационды ошақтарда құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды орындау үшін (ҚжБШЖ) ТЖ зонасында бейбіт және соғыс уақыттарында құралдар мен күштерді топтау орындалады. Оған әдетте мыналар кіреді:

а) МО күштері:

- МО әскери бөлімшелері;

- МО аудандық және объективтік қалыптасуы;

- МО және ТЖ қызметінің қалыптасуы;

- республикалық және облыстық оперативті-құтқару отрядтары.

Құтқару жұмыстарын жүргізу аралығында ҚР Үкіметі шешімімен қорғаныс Министірлігі, ішкі істер Миистірлігі бөлімшелері бөлінуі мүмкін, күш пен құралдың жалпы топтамасына кіретін арнайы апаттан құтқару, апатты қалпына келтіру, әскериленген және т.б бөлімдер құтқару жұмыстарын басқарушысының оперативті басқаруымен жұмыстарды орындау жүзеге асырылады.

б) ҚжБШЖ жүргізуге арналған құралдар.

МО құралдарына ұйымда болатын құрылыс және жол көлігі мен механизмдердің түрлері мен маркалары, сонымен қатар коммуналды шаруашылық техникасы жатады.

Машиналар мен механизмдер тағайындалуына байланысты келесі топтарға бөлінеді:

- жол жүру, үйінділерді тазалау, жүктерді көтеру, орын ауыстыру және тасымалдау машиналары мен механизмдері (бульдозерлер, экскаваторлар, грейдерлер, скреперлер, тракторлар, автокрандар);

- қағынған беттерді залалсыздандыру үшін арналған машинлар мен механизмдер (жуу, сыпыру, тазалау, өрт сөндіргіш машиналары, грейдерлер, бульдозерлер);

- қабырғада өткел жасау, ауа жіберу үшіін қорғаныс имараттарының жабындыларына саңылау жасау механизмдері мен аспаптары (механикалық, пневматикалық, электрлік, бұрғылау және ұру балғалары бар) және металлды кесуге арналған жабдықтар (керосинкескіштер мен бензинкескіштер);

- суды сорғылауға арналған механизмдер (сорғыштар, мотопомпалар).

Қабылданған шешімге байланысты құтақару және басқа да шұғыд жұмыстардыы орындай үшін алдын ала күш тобын құру мен зақымдану ошақтарында оны пайдалану реті жабаланады.

Құтқару және басқа да жұмыстарды яғына дейін толық орындауды, күштерді арттыруды, жұмыс фронтын кеңейтуді үздіксіз орындауды қамтамасыз ету үшін, сонымен қатар күш пен құралдарды алмастыру үшін Азаматтық қорғаныс топтары бір, екі, үш эшелоннан және резервтен тұруы мүмкін. Эшелон құрамындағы ауысым саны күштер мен құралдардың болуына, олардың мүмкіндіктеріне, жұмыс объектісіндегі жағдайға, жұмыс көлеміне, көлік мүмкіндіктері мен жұмыс жүргізу ауданында болу уақытына тәуелді анықталады.

Бірінші эшелон құрамына мобильді, жинақталған, дайындалған және техника мен күшпен қамтылған, қысқа мерзімде төтенше жағдай орнына зақымдану ошағына келе алатын (әдетте бірінші тәулікте) жұмыстар орындалады.

Екінші эшалон құтқару жұмыстарының аясын кеңейту мер күшті арттыруға, сонымен қатар бөлімшелерді алмастыру мен бірінші эшалонды қалыптастыруға арналған.

Әскери бөлімдер мен эшалон құрамының қалыптасуы бүтінділік пен ұйымдастыру құрылымы сақталып бөлінеді.

Резервтер кенеттен құтқару және басқа да шаралар жүргізу кезінде және маңызды үлескілер мен объектілерде жұмыс аяқтау мерзімін қысқарту мақсатында күшті арттыру кезінде туындайтын тапсырмаларды шешу үшін, сонымен қатар күш алмастыру, күшті және құралдарды жаңа обхектіге ауыстыру кезінде пайдаланылады.

Негізгі әдебиет: 2 [206-223].