83. Галпериннің зейін гипотезасы

Зейін туралы қосу керек

Бұл теория бойынша зейін иделды қысқартылған автоматтандырылған бақылау формасы. Гальпериннің гипотезасында зейін- психикалық әрекеттің жеке формасы ретінде. Ол және зейіннің өзі бағытталған, тұрақты емсе, тұрақты және бұлыңғыр болуы мүмкін.

Неге бұл гипотеза дәлелдене алмады?

1. Зейін ешқашан жалғыз жүрмейді, белгілі бір әрекет пен немесе сипаттамамен бірге жүреді.

2. Зейін жеке өнім бермейді, ол тек әрекет үрдісін жақсартады.

Осы екі қиындық мына жағдайда күйрейді, біз келесі бір әректті жақсарту үшін жасалатын әрекетті тапқанда. Сол үшін ол үнемі сонымен бірг жүзеге асады. Бұл БАҚЫЛАУ. Это контроль.

Бақылау теріс заттық әрекет ретінде орындалған кезінде, оның өзі зейінді талап етеді. ЗБақылау зейіннің формасына енеді, зейінге иделды қысқартылған автоматтандырылған әрекет деңгейіне жеткенде айналады. Кез келген бақылау зейін бола алмайды, бірақ кез-келген зейін бақылау.

Зейін – ол қысқартылған идеалды бақылаудың формасы деген гипотеза 1970 жылы ең бірінші эксперементалды құптауын алды. ( Кобыльницкая эксперименті)

84. Адаптация

Сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етуші тітіркендіргіштерге біртіндеп бейімделуге байланысты да өзгеріи отырады. Бүл кұбылысты адаптация дейді.

Адаптация күбылысы адам сезгішіігінің артуын немесе төмендеуін көрсетіп отырадьь Түйсіктердің қай-қайсысы да адап-тацияланады. Мәселен, көру түйсігіндегі адаптацияны алайық. Жарық жерден қараңғы үйге кіру бізде қараңғылық адаптация-сын туғызады. Жарық жерден қараңғы бөлмеге кіргенде көздің қарашығы 17 есе үлғаяды. Бүл қарашыктан өтетін жарықтың мөлшері 17 есе көбейеді деген сөз. Көздің қараңғыда көргіштігіне торлы қабықтың шетіне орналасқан таяқшалардың әсері етс күшті. Олардың нашар жарықты да жақсы сезе алатын қасиеті бар. Мәселен, 30-40 минуттан кейін қараңғыдағы көру сезгіштігі 200 мың есе артады. Ал қараңғыдан жарыққа қарай сезгіштіктің өзгеруі жарық адаптациясын көрсетеді. Алғашқыда күн көзге шағылы-сып, көз еріксіз жүмылады.

Адаптация қүбылысына перифериялық нерв жүйесімен қатар ми қабығы да қатысады.

Адаптация тері (тактиль) түйсіктерінде де күшті байқалады. Осының салдарынан кейбір адамдар тітіркендіргіштерді түйсінбей де қалады. Температуралык. түйсіктердің де адаптациясы мол.

Мәселен, судың бірқалыпты салқындығына дене тез уақыт ішінде төселеді де, адамның терісі суыққа тітіркенбейтін болады.

Иіс түйсіктерінде адаптация түрлі дәрежеде көрінеді. Мәселен, камфараның иісі 1-2 минуттан кейін сезілмейтіы болса, горчица мен нашатыр сгшртінің иісіне адаптациялану тезірек болады.

Ауырсыну түйсіктеріндегі адаптация өте әлсіз, ауырсыну организмнің қалыпты жүмысының бүзылғандығын, осы сигнал-дың биологиялық рөлін көрсетеді. Адаптация қүбылысы үнемі өзгеріп отыратыы сыртқы дүние тітіркендіргіштеріне анализатор-лардың калай да бейімделе алатындығын байқатады.

85. Эмоция туралы түсініктің дамуының негізгі бағыттары

Эмоция туралы түсініктің дамуының негізгі бағыттары есту қабілеті зақымдалған балада, қалыпты баламен бірдеі. Екеуі де сыртқы әсерді, жағдайды дайын бағалау механизмімен туылады. Бірінші жылдан бастап эмоция п.б., олар ситуациялық сипаттамаға ие., яғни белгілі бір жағдайға байланысты туады.

Эмоцияны дамыту келесі бағыт бойыншы- эмоцияның диффренецияциялық сапасы, объекттің қиындатылуы, эмоциялық жауап қайтару, эмоцияны ұстауқабілеті, сыртқы көрініс. Эмоционалды тәжірибе басқа адамдарға жан ашырлық барысында, өнерді қабылдау барысында, музыканы тыңдағанда қалыптасады. Мысалы, балада өзіне жақын адамға сүйіспеншілік эмоциясы ситуативті жеке қатынастың арқысында туады. Бұндай эмоция баламен көп қатынасқа түсетін ересекке тууы мүмкін. Ол жағынан е.қ.з. бала қалыпты балаға ұқсайды. Бірақ өмрдің алғашқы жылдарынан бастап екеінде эмоцияда айрмашылықт ар кездеседі. ол өсе келе тіптен ұлғаяды.