3.4. Газайдағыш агрегаттарды пайдалану процесінде тексеру және техникалық күйін (сенімділігін) анықтау

ГТҚ-ны және ГАА-ды пайдалану сенімділігі.

ГОСТ (МЕСТ) –қа сәйкес ГАА-дың сенімділігі көрсеткіштермен бағаланады.

ГАА-тың сенімділігі - тоқырасыздық жұмыс істеу қасиеті берілген шартағы пайдалану кезде айтылған мерзімге дейінгі. Сенімділікке кіретіндер тоқырасыздық, ұзақ тұрақтылық және жөндеуге жарамдылық.

Тоқырасыздық-ГАА-тың жұмыс қабілеттілігінің сақталу қасиеті жөндеу аралық мерзімі кезіндегі.

Ұзақ тұрақтылығы-жұмыс қабілеттілігінің сақталу қасиеті шекті жағдайға келгенше тұрақтылы шарттық пайдалануда және техникалық күтумен жөндеуде.

Ұзақ тұрақтылық ГАА-тың істең шығуын, жұмыс қабілеттілігін қалпына келтіруін ескертуді сипаттайды, профилактикалық техникалық күту және жөндеу жолын жүргізу арқылы. Істен шығу – ГАА-тың жұмыс қабілеттілігінің бұзылуы. ГАА-тың сенімділігін бағалауда әртүрлі көрсеткіштер бар. Соның ішінде айрықша маңыздысы – дайындық коэффициенті К_д, істен шығудағы жұмыстық уақыт Т_іст есептік кезіндегі техникалық пайдалану коэффициенті Кт.п.

Дайындық коэффициент

К_Д =T₀ / ( T₀+ T _е.т.), (3. 25)

мұндағы Т₀-ГАА-тың есептік кезіндегі қосындылы жұмыстылы уақыты (сағ); Т_е.т.-ГАА-тың жұмыс қабілеттілігін қалпына келтірудегі еріксіз тұрудағы уақыт (сағ).

Істен шығудағы жұмыстық уақыт

(3. 26)

мұндағы N_і.ш ГАА-тың есептік кезеңіндегі істен шығу саны.

Есептік кезеңдегі техникалық пайдалану коэффициенті

К_т.п.= (3. 27)

мұндағы Т_жеж-жоспарлы ескертпелі жөндеудің ұзақтылығы, сағ. Сенімділік сипаттамасы күнтізбелік жыл немесе жарты жыл үшін, сондай-ақ аралық жөндеу кезеңі үшін де анықталады. Істен шығу кенетті және ақырындылы болады. ГТҚ-ның және ОТА-тың әр түрлі элементтерінің істен шығу себептерін және сипатын қарастырамыз. Көптеген істен шығатын топтар компрессордың және турбинаның жұмысшы доңғалақтарымен байланысты. Соның ішінде едуәір орын алатыны жұмысшылы доңғалақтардың дірілділік сынуы түбірлік қимасынан, кей-кезде бірінші тістің ойысы бойынша, немесе сондай-ақ шет жақтылы бұрыштардан. Мүмкіндік себептері: қоздырмалы күштердің пайда болуы, бағыттаушы тәжінің бөлігінің жергілікті жабылуынан, сондай-ақ олардың бұрыштарының немесе берілген қадымдарынан өзгеруі, кіргізуші бағыттаушы аппараттың мұздануы, компрессор жұмысының тұрақсыздығы және т.б. Сондай-ақ турбинаның қалақшалары үшін міңездемелі: жиектерінің деформациясы, жергілікті жиілуі аса қыздырылғанның нәтижесінде, жұмысшы доңғалақтардың қаусыңдық бөлігінің созылуы немесе үзілуі.

Статорлық бөлшектерінің салқындатылуы дұрыс жетілмеген турбиналар үшін, бөлшектерінің акаулар өте көп тараған. Компрессор және турбина доңғалақтарының зақымдалануы турбо машинаның келте құбырына бөтен заттардың түсуі арқылы болады.

Жану камерасы және газ шығарушы келте құбырлар үшін сипатты: КС-ның ыстықты құбырының қабырғасындағы және газ шығарушы келте құбырларындағы қабыршақтардың пайда болуы, алаудың аэродинамикалық бұрмалағандылық және оның қиылысуы салдарынан.

Осылардың себебінен КС-да түтінді қабыршақтар және ГТҚ-ның жану камерасының ыстықтық құбырында жарықтар пайда болады.

Мойынтіректілік түзілімдер және тістілік берілістер үшін сипатты: таяныш құрсанының бір келкі жүктемесінің болмауынан, едәуір осьтік динамикалық күштің әсерінен таянышты мойынтіректілер зақымдалады; сондай-ақ тіректілі мойынтіректілер істен шығады ротордың жоғарылы дірілдігінен және маймен қамтамасыздандырылуының төмендеуінің арқасында және т.б.

ОТА-дағы айрықша агрегаттың істен шығуының және бұзылуының болуы:

• «май-газ»- дағы қысым айырымының ғайып болуы, тығыздаушы элементтердің бұзылуы немесе шамадан тыс тозуынан;

• ротордың немесе помпаждың кенет өзара орнын ауыстырудағы таяныш мойынтірегінің зақымдалуы (осьтік ығысуы);

• шетжақтағы жабықтаушы дискінің бөлігінің немесе қалақшалы диффузорлы негізгі жұмысшы дискінің сатысындағы немесе ұлудың дірілділіктік жарылуы және сынуы;

• жұмысшы доңғалақтың бүршіктілі тозуы;

• тойтармалардың босауы және олардың қирауы.

ГАА-дың сенімділігін қамтамассыздандыру бойынша барлық жұмыстарды және шараларды құрылымдықтарға, технологиялықтарға өндірістілікке және пайдаланушылыққа бөлуге болады. Табылған нақты тоқыраулардың себебін қарапайымдыларға (айқындыға) және күрделіге (жасырындыға) бөлуге болады.

ГАА-ды пайдалануда қалақшаларды, роторларды, жұмысшы доңғалақтарды және басқа да айналушы бөлшектерді ерекше мұқият бақылау қарастырылған. Әдетте қысымдағы ГТҚ-ның және айдағыштың тұрқылық түзілімдерінің қымталуы гидрозерттеулік әдіспен тексеріледі.

ГАА-тың сенімділігін дірілділіктің қарқындылығына тәуелді бағалау

ГТҚ-ның және ОТА-тың сенімділік күйі роторлардың және тіректердің дірілдік деңгейіне көптеп тәуелді.

Жоғары діріілдің себебі: ротордың теңсіздігі, мойынтіректердің қақпағындағы тартылудың жеткіліксіздігі, тығыздаушылардағы түйіспеншіліктер, майдың тұтқырлығының өсуі (оның температурасы төмен), күшті турбинаның және айдағыштардың біліктерінің осьтік еместігі және тағы сонлдайлар.

ГАА-тың дірілінің қарқындылығын бақылаушы параметр ретінде, ұйғарылған орындағы дірілдік жылдамдықтың Vе (мм/с) жалпы орта квадратикалық мәнінің деңгейі қабылданды.

Дірілдің қарқындылығы агрегаттардың келесі түзілімділік тобында мөлшерленеді: 1-ші топ – мойынтіректілердің тұрқысы, 2-ші топ – статордың тұрқыларының учаскесі, 3-ші топ – ГАА-тың майөткізгіштері.

ГАА-тың түзілімдерінің дірілдік қарқындылығына байланысты, олардың дірілдік күйінің сапасын бағалауда келесідей жағдайлар қарастырылады «өте жақсы», «жақсы», «рұқсат», «қабылданған шараларға талап», «рұқсат етілмейді». «Рұқсат етіледі» деген бағада ГАА-дың түзілімдерінің дірілдіктері»рұқсат етіледі» дегеннің шегінен асып кетпеуі керек, және де агрегатты пайдалануда аралық жөндеу кезінде ең төмен ақаулардың болуымен сиппатталады.

ГА—тар түзілімдерінің дірілдігі «қабылданған шараларға талап» деген бағамен пайдалануы мүмкін, бірақ бұл кезде агрегаттардың жұмыс істеулік қатардан шығуының мүмкіндігі жоғары болады.

Осындай қарқындылық дірілдіктегі бағада қолданылатын агрегаттар үшін, осы жзоғарғы дірілдіктің пайда болуын жоюға арналған жоспарлы жұмыстар қарастырылу керек.

Дірілдік түзімдерлік (немесе бірғана түзілімдік) ГАА-ын пайдалануға болмайды, «рұқсат етілмейді» деген бағаға сәйкес. Осындай қарқындылық дірілдіктер агрегаттың алғашқы күйін сипаттайды, ары қарай арнаулы жөндеу жұмыстарын жүргізбей агрегатты пайдалну мүмкіндігіне рұқсат етілмейді.

Дірілдік қарқындылық жиілік ауқымдары 10... 20 дан 1000 ГЦ дейін болатын аспаптың көмегімен өлшену керек. Дірілдікті өлшейтін аспап дірілдің жылдамдығының орта квадраталық мәнін көрсететін болу керек. Дірілдіктің қарқындылығы ГТҚ-лы ГАА-тардың үзіксіз 8 сағат жүктемелі жұмыс істегеннен кейін өлшену керек. Агрегаттардың ІІІ-ші класты мойынтіректерінің тұрқыларындағы дірілдік қарқындылық осьге тік және осьтік бағытқа көлденеңді – перпендикулярлық жағдайда өлшенуі керек. Агрегаттардың ІІІ-ші класты майөткізуші таңғыштарындағы дірілдік қарқындылық майөткізгіштік жүйенің ең жоғарғы дірілдік сезімдік учаскелік жерінде анықталады.

Негізгі әдебиет: 3[273-273 б.]; 5 [148 - 151, 137-140].

Бақылау сұрақтары:

1. ГАА-тың сенімділігі дегеніміз не?

2. ГАА—тың сенімділігін бағалау үшін қандай көрсеткіштер бар?

3. ОТА-да қандай негізгі істен шығулар мен бұзылулар бар?

4. ГАА-тың дірілі дегеніміз не?

5. ГАА-та қандай істен шығушылар бар?

№15 Дәріс тақырыбы

3. 5 КС-дағы ГАА-ды тиімді пайдаланудағы көрсеткіштер (коэффициенттер).

КС-дағы ГАА-дың орнатылған қуатын пайдалану, қуат бойынша жүктемелі, орнатылған ГАА-ды пайдалану, қуаттық резервтік коэффициенттері

КС-дағы ГАА-ды бағалау кезде негізгі келесі көрсеткіштерге сүйену керек: орнатылған қуатты пайдалану коэффициентіне (К_п.қ ^ГАА), ГАА-тың қуат бойынша жүктемелі коэффициентіне (К_ж^ГАА) және орнатылған агрегатты пайдалану коэффициентіне (К_о.а^ГАА).

ГАА-тың орнатылған қуатын пайдалану коэффициентін ақиқаттық өндірілген жұмыстың (N_ж) немесе энергожетектінің қуатының ((N_ж) қарастырылыған пайдалану кездегі мерзіміндегі (L_ж) жұмысына (қуатына) қатынасы ретінде, немесе паспорттық жұмыс режіміндегі (қуаттағы) күнтізбелік уақыт кезеңіндегі (Т_к), шартты – оррнатылған пайдаланылған ГАА-дағы (П_орн) өндірілген (L_{ном.орн}) немесе (N_{ном.орн}) қатынасы ретінде қарастырылып, анықталады.

(3.28)

мұндағы N _жі- жеке агрегатты «i» іске қосудан кейінгі Т_жі жұмыс уақытындағы тиімді қуаттың орта мәні; n – қарастырылған жұмыс мерзіміндегі агрегаттарды іске қосу саны; N _{ном.орн} - агрегаттың номиналдық (паспорттық) қуаты.

ГАА -тың жүктемелі коэффициенті (К_ж^ГAА) қарастырылған жұмыс істеу мерзіміндегі ақиқаттық өндірілген жұмыстың ((L_ж) немесе қуаттың (N_ж)) мөлшерінің КС-дағы сол қарастырылған уақыт мерзіміндегі номиналдық режімінде өндірілген шамаларға сәйкес қатынасына тең болады.

(3.29)

Орнатылған ГАА-дарды пайдалану коэффициенті (К_п.а^ГАА) қарастырылған мерзімдік кезеңдегі барлық ГАА-дың номиналдық режімде өндірген жұмысының (қуатының) мөлшерінің, сондай мерзімдік күнтізбелік кезеңдегі (Т_к) КС-да орнатылған ГАА-дың паспорттық режіміндегі жұмысының мөлшерілік қатынасына сәйкес тең болады.

(3.30)

мұндағы N_{ном.бер} - берілген номиналдық қуат (сыртқы ауаның температурасы өзгергенде өзгереді); N _{ном.орн} -номиналды (паспортты) қуат.

Келтірілген коэффициенттер КС-дағы ГАА-тың ақиқаттық резервтік қуатын анықтағанда ыңғайлы.

Резервтік қуаттың жобалау коэффициенті деп КС-дағы барлық қондырғылар ГАА-дың паспорттық қуатының КС-дағы барлық жұмыс істейтін ГАА-дың паспорттық қуатына қатынасын айтады.

(3.31)

мұндағы n_қон - КС-дағы қондырылған агрегаттар саны;

П_ж - КС-дағы жұмыс істейтін агрегаттар саны. КС-дағы ГАА-ды пайдалануды талдағанда КС-ның ақиқаттық резервтік қуаты деген қолданылады, бұл барлық қондырылған ГАА-дың берілген қуатының КС-ның орта жүтемесіне ( ) қатынасын, қарастырылған кезеңдік пайдаланудағы агрегаттардың тоқтап тұруындағы еріксіз тұрудағы (К_н) және ГАА-ты жоспарлы – алдына ала жөндеу мерзімін жүргізудегі (К_жөн) уақыттарын еске алғандағы.

(3.32)

(3.33)

мұндағы Т _ап.ток– агрегаттардың тоқтау уақыты апаттық тоқтаудың әсерінен; Т_{ж.ал.жөн} жоспарлы алдын-ала жөндеуге жұмсалған уақыт; Т_К – ГАА-тың күнтізбелік жұмыс мерзімі.

Қондырылған (паспорттық) қуаттың (N _{ном.қон}) орнгына берілген қуат (N _{ном.бер}) түсініктемесін кіргізудің себебі, пайдалану шартында энергожетектің (ГТҚ) қуаты анағұрлым сыртқы ауаның тепмературасына тәкелді болады. КС-дағы агрегаттардың саны негізінде ГАА-дың жұмысшы және резервтік сандарының қосындысымен анықталады. Олай болса (3.32) қатынасын мынадай түрде жазуға болады.

(3.34)

Біртиптілік ГАА-дан (әдетте төрт жұмысшы, бірақ резервтік) тұратын КС-лар үшін, КС-ның ақиқаттық резервтік қуаты

(3.35)

Магистралды газөткізгіштеріндегі КС-дағы ГАА-ды пайдалану тәжірибесі көрсетеді, сондайлық К_н= 0,97....0,98, К_жөн = 0,9 жүктеме 0,85 .... 0,87 болғанда.

Келтірілген қатынастар КС-ның ақиқаттық резервтік қуатын анықтауға мүмкіншілік береді климатикалық шарттардың (t_ауа) өзгеруіне тәуелді немесе КС-ның орналасу орнына байланысты.

Коэффициенттердің К_н және К_жөн ((3.33) қатынасының көмегімен КС-дағы керекті орнатылған ГАА-дың санын анықтауға болады, егер берліген газдың мөлшерін айдау үшін қанша машиналар жұмыс істейтіні белгілі болса.

Негізгі әдебиет: 8[138-146 б.]

Бақылау сұрақтары:

1. Орнатылған қуатты пайдалану коэффициенті дегеніміз не?

2. Қуат бойынша жүктемелі коэффициент дегеніміз не?

3. КС-дағы ГАА-ты пайдалану коэффициенті дегеніміз не?

4. КС-дағы ГАА-тың резервтік қуаты дегеніміз не?