Танымдық дамуын тексеру әдістемесі, диагностикалық оқыту, 3-4 жастағы баланың іс-әрекетіне сапалық және сандық бағалау

Мектепке дейінгі баланы тексеру жұмысын бастаған кезде, тәжірибе жүргізуші ең алдымен эмоциялық - іскерлік контактісін орнату керек және сенім қарым-қатынасын қалыптастыру керек, сонымен қатар баланың жалпы жағдайына назар аударады және осы жағдайдан соң ғана балаға келесі тапсырманы орындауды ұсынады.

№	Тапсырманың аты
1	Ойна (Сюжеттік ойыншықтардың жиынтығы)
2	Формалардың қорапшасы
3	Матрешканы жина және бөлшекте (төртбөлікті)
4	Ойыншықтарды топтастыру ( Л.А. Венгердің әдістемесі бойынша)
5	Үш бөліктен тұратын суреттерді құрастыру
6	Арбашаны ал
7	Жұбын тап (суреттерді салыстыру)
8	Кубиктерді құрастыр
9	Сурет сал
10	Сюжеттік картинкалар

1. Ойна (сюжеттік ойыншықтардың жиынтығы).

Тапсырма ойынның даму деңгейін анықтау үшін бағытталған: ойыншықтарға деген қарым-қатынас және пәндік-ойындық іс-әрекеттің дамуы, еліктеу арқылы бірнеше ойын іс-әрекеттерін орындай алуы.

Құрал-жабдықтар: қуыршақ, балалар арбасы, қуыршақтарға арналған жиһаз (үстел, орындық, төсек орын, ыдыс-аяққа толы шкаф), құрылыс жинағы, машина, доп.

Тексерудің жүргізілуі: педагог баланың қуыршақпен ойнауын ұсынады: «Оны арбаға отырғызып тербет». Егер бала қуыршақты тербетсе, педагог оны тамақтандыруын сұрайды: «Оны үстелге отырғызып, тамақтандыр». Егер бала қуыршақпен ойнаудан бас тартса, онда машинаға кубиктарды салуды және оны басқа үстелге апаруға ұсынады.

Үйрету: егер бала ойнауды бастамаса, педагог оған допты беріп, бір-біріне домалатуды ұсынады, содан қуыршақты арбаға отырғызып, оған оны тербетудін ұсынады. Содан соң, қуыршақты үстелге отырғызып оны тамақтандыруын сұрайды, яғни педагог баланы ойынға қосады.

Баланың іс-әрекетін бағалануы: баланың ойыншыққа деген қызығушылығын ояту; бір ойыншыққа назарын аудару; баланың ойыншықпен ойнағандағы іс-әрекеті – адекватты және адекватты емес, спецификалық және спецификалық емес манипуляция, пәндік ойындық іс-әрекет, процесс кезіндегі және сюжеттік ойын, іс-әрекетті еліктеу арқылы орындау (ойынға 10-15 уақыт кетеді)

2. Формалар қорапшасы

Тапсырмаға формаға тәжірбиелік бағдарлаудың даму деңгейін тексеруге бағытталған, тәжірбиелік тапсырмаларды орындауда сынақ әдісін қолданады.

Құрал-жабдықтар: 5 кесілген ағаш (немесе пластмасса) қорап – жарты шеңбер, үшбұрыш, тіктөртбұрыш, шаршы, 6 бұрышты форма (пошта жәшігі) және 10 көлемді геометриялық пішін (әр кесілген формаға сәйкес).

Тексеру жүргізу: психолог бір пішінді алып, сәйкес кесілген тіліктерге салады. Сосын қалғандарын балаға салуға ұсынады. Егер бала керек кесілген форманы таба алмаса, пішінді күшпен салуға тырысады немесе оқыту жүргізіледі.

Оқыту: психолог бір пішінді алып, барлық кесілген формаға салып, сәйкесін тапқанша әрекетін баяу көрсетеді. Кейін балаға келесі пішінді береді де, онымен бірге кесілген тіліктерге салады. Қалған пішінді бала өзі салады.

Баланың әрекетін бағалау: тапсырманы қабылдаған және түсінген. Орындау тәсілдері – хаотикалық әрекет немесе мақсатқа бағытталған сынақ, оқыған, өз әрекетінің нәтижесіне қатынасы.

3. Матрешканы бөлшекте және жина

Тапсырманы көлемді бағдарлау дамуының деңгейін тексеруге бағытталған.

Құрал-жабдықтар: төрт бөлікті матрешка.

Тексеру жүргізу: ересек балаға матрешканы көрсетеді, онда не бар екенін қарап отыруын, оны алуын сұрайды. Барлық матрешканы қарағаннан кейін, баладан барлығын біреуіне біріктіруін сұрайды: «Біреуі пайда болуы үшін барлық матрешканы жина». Қиындық болса оқыту жүргізіледі.

Оқыту: психолог балаға алдымен екі бөлікті, кейін үш бөлікті және төрт бөлікті матрешканы салуды көрсетеді, кейін тапсырманы өз бетінше орындау ұсынылады.

Бала әрекетін бағалау: тапсырма қабылданған, түсінген, орындау әдістері, оқытылуы, өз әрекетіне қатынасы.

4. Ойыншықтарды топтастыру (л.А.Венгер әдістемесінің бейімделген варианты)

Тапсырма формаларды қабылдаудың даму деңгейі геометриялық үлгілерді қолдана білуі нақты заттардың жалпы формасын ажырату, яғни формасы бойынша тостастыруға негізделген.

Құрылымы: бір түсті 3 қорапша (үстіңгі қақпақгасы жоқ, көлемі 20*20 см) әрқайсысы анықтамалық- үлгілерімен бейнеленген (көлемі 4*4 см)

1-ші қорапшада (алдыңғы қабырғасында) төртбұрыш бейнеленген, екінші қорапшада үшбұрыш, үшінші қорапшада –шеңбер. Қапшықта 24 заттан құралған жинақ болады: 8-төртбұрыш тектес (қорапша, текше, төрбұрышты түйме және т.б.) 8-үшбұрыш тектес (конус, шырша, формалар және т.б.) 8-шеңбер тектес (монета, медаль, жарты шар және т.б.)

Төртбұрыш тектес	Үшбұрыш тектес	Шеңбер тектес
Текше Қорапша Түйме Сабын Күнделік Бөтелке Өшіргіш Батарейка	Конус Шырша Формалар Қақпақ Ракета Бөтелке Тастар Призма	Монета Медаль Жарты шар Балапан Түйме Сақина Қызыл қоңыз Қорапша (қатпарлы)

Тексерудің жүргізілуі: қорапшалар баланың алдындағы үстелге қойылады. Психолог баланың назарын анықтама үлгіге аударады: «Қара, мұнда мынадай (шеңбер) фигура бейнеленген, ал мұнда мынадай (төртбұрыш)» Кейін қапшықтан кез келген бір затты алып: «Қандай фигураға ұқсайды: мынаған ба? (шеңберді көрсетіп), әлде мынаған (төртбұрышты көрсетіп) немесе мынау (үшбұрыш)?» дейді. Бала үлгілердің бірін көрсеткен соң, мұғалім : «Енді осы қорапшаға қой». Кейін мұғалім екінші затты қапшықтан алады (формасы басқа) және барлық процедура қайталанады. Ары қарай мұғалім балаға ойыншықты өзі орналастыруына мұмкіндік береді «Ал енді барлық ойыншықты өз қорапшаларына орналастыры, мұқият қара».

Үйрету: бала тапсырманы өздігінен жасамаған жағдайда мұғалім ойыншықтарды алып, бір-бірден балаға беріп, оларды қорапшаға ораналастыруын сұрайды. Егер бала ұлгіге назар аудармастан ойыншықты орналастырса, онда мұғалім баланың назарын тағыда үлгілерге аударып, ойыншықты баламен бірге орналастырады.

Баланың іс-әрекетін бағалануы: тапсырманы қабылдап, түсінуі; орындау жолы-үлгі бойынша жұмыс істей алуы; іс-әрекеттің мақсатталуы; үйренуі; нәтижеге қатынасы; нәтиже.