13 Дәріс . Ағаш конструкция қағидаларын күшейту
Ағаш конструкциялары ескi тұрғын, қоғамдық және нормалы температуралық-ылғалдық тәртiбi бар өнеркәсiп ғимараттарында кең қолданылды. Атмосфералық сулар және қабат аралық аражабындар сыртқа қарсылық бiлдiруі - ағаш конструкцияларының бастапқы бөлігінің аумағы. Көп жылдық тәжiрибелер барысында сулау, желдету, ағаш құралымдарды шiруден жүйелi түрде қорғауға қауiпсiз жұмыстың ұзақ мерзiмдерiн қамтамасыз ететiнiн көрсеттi.
Көбiнесе қылқан жапырақ жыныстарды - ағаш конструкциялары үшiн, жауапты бөлшектерi үшiн - қатты жапырақты жыныстар ыңғайлы. Жартылай немесе толық жөндеу , атмосфералық немесе техногендi сулар, нашар жылу және будың сапасыз қорғағыштығы, шiру және энтомологиялық қиратқыштардың ағашты жүйелi түрде кептiруi, ағаш конструкциялардың қанағаттанарлықсыз болады.
Ағаштың шiруi 25 пайыздан астам ылғалдылықта, 3- тен 50...70 градус дымқылдықта , тоқырау ауа және саңырауқұлақ жұқтырмаларынан болады . 12 пайыздарға дейiн дымқылдығы бар қурап қалған күйлердегі жеңiл ағаштарда саңырауқұлақтар өсе қоймайды. Ағаш конструкциялары суда, сонымен бiрге өтпелi жел орналасқан жерде болса бүлінбейді .
Ағаш конструкциялардың ұзақ қауiпсiз пайдаланылуы үшiн осыған байланысты тиiстi температуралық-ылғалдық шарттар жасауға керек.егер технологиялық немесе басқа пiкiрлер бойынша бұл мүмкiн емес болса, ағаш құралымдарды химикаттармен мұқият өңдеуi керек – яғни, антисептиктеу. Антисептиктермен көктемде немесе жаз мерзiмдерінде өндiрiп алады, өйткенi қоңыз личинкаларының уақыты ағаштың беттерiне жақындайды және конструкциялық ағаштарды кептiруге қамтамасыз етедi. Антисептиктер ретiнде су ерiтiндiлерiн, фторлы натриы және сода фторлы натрийы, кремнефтор аммонийының, кремнефтор натрийы, хлорлы аммоний, хлорлы цинк, битум материалдар пастасының негiзi, Кузбасслак және тағы басқаларда қолданылады.
Барлық жері боялған ағаш элементтері (терезе,есік, таза еден) антисептелмейді. Қоршаған орта ылғалдылығы 25%болғанда конструкцияның тез құруын қамтамасыз ететін немесе ылғалдану қауіптілігінің болмауы жоғарыланған (екі еселенген) эксплуатацияның өте қиын жағдайындағы антисептелген (біртекті) қалыпты пайдаланады.
Ағаш конструкцияларын өрттен қорғау өрттен сақтайтын құралдармен жүзеге асырылады: -антиперендермен (бор қышқылы, амоний сульфаты мен және т.б.). Сыртқы беткейді қорғау үшін атмосфераға тұрақты құрамдар пайдаланады(ПХВ және порофин пигменттермен, хлорлакойл, уайтспирт, сурик т.б.). Ылғалдылығы жоғары болған сайын (61—75%) – ылғалға шыдамды краска ХЛ-СЖ, сланцты смоланы, темірлі сурис, ылғалдылық 60% болғанда Ылғалға төзімсіз ХЛ-К хлоридті красканы, СК-Л силикатты красканы, супер фосфатты жағымды пайдаланады. Өрттен қорғайтын құрамдарға антисептиктерді қосуға болады, олар құрамның отқа төзімділік төмендеттпейді және ағаш конструкциясын шіруден және жанудан аралас қорғануын болдыруға мүмкіндік береді.
Сапалы өнімдердің болмауы немесе олардың үй тұрғындары тарапынан өңделуі ағаш конструкциясының вентиляциясын төмендетеді , ол есе қара еден және көтергіш арқалықтардың тірек бөлігінің қарқынды шіруіне әкеліп соғады. Жаман термоизоляция арқасында ғимараттың солтүстік жағынан арқалық соңы мұздап қалады және конденсатпен ылғалданады. Жабын конструцияларының ылғалдануы арқалықтардың деформативтілігінің жоғарлануына олардың шіруіне және эксплуатациялық сенімділігінің төменедеуіне әкеледі.
Жабынның бөлек аралықтарының тірек бөліктері шіруге ұшыраған кезде кесілген , шіріген ұшының орнына екі қабат тақтайларды орнатады, оның қимасы есеп арқылы анықталады және алдыңғы арқалықтың қимасынан бірнеше рет көп болуы қажет. (28-сурет) Зақымдалу көлемі үлкен болған кезде прутковы протезы пайдаланылады, олар алдын-ала ұстаханашыларда дайындалады. Протездер ұзындығын арқалықтың кесілген ұшының екі есе ұзындығынан 10% -ға көп қабылдайды. Тірек бөліктерін швеллерден орындайды (№ 20-30-қабатаралық жабын арқалықтар үшін, № 12-16-чердакты жабын үшін).
28-сурет. Жабын арқалықтың тірек бөлігінің күшйтуі.
1-төсеуіштер 2-күшейтілетін арқалық 3-вкладыш 4-біріктірілген элемент
Ақаулы арқалыққа орнатылған шыбық уақытша тіректі қамтамасыз етеді. Ағаш жабын қабырғадан төмен жақ ені75 және жоғарғы жақ ені 1,5 бөледі.Содан кейін арқалықтың ақауланған аумағын мөлшермен 0,5 м етіп кесіп алып тастайды, соңында протезді тірекке кіргізіп оны арқаллыққа шегемен біріктіреді.
29-сурет . Прутковтыпротезбен жабын арқалықты күшейту.
Прутковты протез 2-күшейтілетін арқалық
Саңылауланған ағашты тез арада жағу керек; жаңа ағашты кебулі кезінде қолдану керек және де өрттен қорғайтын заттар мен антисептикалық заттармен өңдейді. Жабындағы ағаш арқалыққа ауыр жүктеме түскен кезде орта аймақта бойлық жарықтар пайда болады.Ағаштарды кептіру кезінде ұқсас жарықтар пайда болуы мүмкін.
Аздап шірумен зақымдау кезінде стропиланы күшейтуді өсіру протездеумен жүзеге асырады.стропилдің орта қабырғасының ерекшелігін көбейтуге болады, егер қосымша ағаш орнатса , ал олай болмаса шпренгпен затяжка биіктік бойынша орнатады.Бойлық жарықтарды стропилада шегесі бар темір шыбықтармен байлайды.
Ақаулардың пайда болуы байқалған кезде ағаштан жасалған срропильді ферманың күшейтуін түрлі әдіспен анықтайды
-фема ұшындағы тіректердің шіруіне байланысты қауіпті аймақты кесіп тастайды да оны протезбен ауыстырады
-төменгі белдеудегі түйістің көтергіш қабілеті аз болғанда, қосымша төсеуіш және фермадағы түйінге созылған жүк орнатады
-жоғарғы белдеудегі тұрақтың жоғалуынан немесе сығылған элементтің торларына қосымша байланыстар орнатып, қима элементтін көбейтеді оларға шегемен болт көмегімен брус немесе тақтайша орнатады.
Ағаш арка мен раманың күшейтілу конструкция түріне және байқалған ақаулар сипатынан тәуелді болады. Шегемен біріккен бірнеше қабаттан жасалған иілген аркалардың күшейуінің ең қарапайым әдісі арканың бетіне шегемен біріктірілетін екі қабатты тақтайшалардың бірігуінің құрылысы болып табылады.
Ағаш жіңішке қабырғалы қабықшалар күмбездің сыртын қосымша рейкамен немесе ішінен қатаң қаңқалы сақиналы төсенішпен тігеді.Сонымен жіңішке қабырғалы күмбез-қабықша қаңқалы күмбезге айналады. Кішірек аумақтардағы майысқан тігістерді жаңасына ауыстырады.
Әдебиет:
Қосымша: 4, 77-87
Бақылау сұрақтары:
1.Қай обылыста ағаш конструкциясын қолданады?
2.Қай уақытта ағаш конструкциясына антисептикалық жүргізеді?
3.Ағаш арқалықтың күшейту схемасын көрсетіңіз?
Лекция 14. Құрастыру, қайта құру және ғимараттардың орнын ауыстыру
Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарды құрастыру.Қабырғасы тас материалынан жасалатын биітігі 2...5қабатты ескі тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарды құрастыру көбінесе ірі қалаларда салады , олар өйткені басқаларына қарағанда тығыз құрастырылады және қаланың сәулеттік жобаларын жақсартады.Іргетаспен қабырғалардың сырткы зерттеуі
Бұрыннан тұрған ғимараттардың үстінен қабаттар тұрғызу ереже бойынша 1…3 қабатқа дейін көтеруге болады. Осы жұмыс барысында тұрған ғимарат күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп, ағаш жабындар алынып тасталынып мықты да ұзақ мерзімді темірбетон элементтер қолданылады және ішкі бөлмелері, бөлме қабырғалары ауыстырылады. Егер тұрған ғимаратқа қосымша мықтылық жағынан жұмыстар жүргізілмесе бұл құрылыс үнемді де тиімді болады. Бұл жұмысқа кіріспес бұрын, тұрған ғимаратқа техникалық экономикалық және де социалдық пен архитектуралық тұрғыдан кешенді зерттеу жұмыстарын жргізіп тиімділігіне баға беріледі. Зертеу барысында іргетас табанындағы жердің гидрогоелогиялық жағдайын тексеріп, қаншалықты қысым салмақ салуын анықтау қажет және зерттеу кезінде тұрған свртқы мен ішкі қабырғалардың мықтылығын қарап, олардың неден қаланғанын еске ала отырып қандай және неше қабат көтеруге болатын конструктивтік шешім қабылданады. Осы арада тұрған іргетас пен қабырғаларға шеттен тыс салмақ түспеуін қадағалап, көтерілетін қосымша қабаттардың қабырғаларының және басқа да конструкциялардың салмағын мейлінеше азайту көзделеді.
Өндіріс ғимараттарын еселеп көтеру.
Өндірістегі ерте салынған ғимараттар қазіргі кездегі заманда технологияларды орнату үшін сәйкес келмей жатады ( қараңғы, газды, көтеріп түсіру механизмдер, т.б ). Сондықтан ескі ғимаратты жаңа технологияға барлық техникалық талаптарға сәйкестіріп еселеп көтеру жұмыстары жүргізіледі. Өндірістегі бұл жұмыстар өте күрделі де қымбат процесс болып есептеледі, әдетте осы жұмыстар негізгі өндірістің жұмыстарын тоқтатпай не болмаса өте аз мөлшерде ғана тоқтатылып жүргізіледі, сондықтан реконструкция жүргізбес бұрын техникоэкономикалық сараптама жасалынып, тиімділігі анықталады.
Сурет 30 – Зауыттың бас ғимараттың реконструкциясы.
1- жабын; 2- мембрана; 3 уақытша анкер.
Ғимаратты реконструкциялау проектісінде көрсетілгендей темірбетон ұстындар металл діңгектермен, биіктігі 4,5 метрге ұзартылады. Осы ұстындарға ұзыннан ұзындығы 7 метрлік темір арқалықтар қойылады. Содан арқалықтарға көлденең жеңіл темірлерден жасалған қосарланған фермалар белгілі арақашықтықта ғимараттың бір бір басынан бастап қойылып жабынмен жабылады. Нәтижесінде ғимарат 4 метрге биіктейді, сондай ақ металл конструкцияларға 3,2 тонналық кран балкалар ілінеді де оларды жабындарды демонтаждауға және басқа технологиялық процестерге пайдалана береді. Осы реконстукциядан ғимараттың ішкі аралықтары 2 есеге кеңейтіледі.
Сурет 31 – Бас ғимараттың еселеніп көтерілуі .
Кейбір өндіріс ғимараттары қала ішінде тұрады, оларды қала сыртына жаңа жерге көшіру экономикалық жағынанәлеуметтік және қала ғимараттарының өте тығыз орналасуына байланысты тиімсіз болып жатады, сондықтан оларға тұрған орынында реконструкция жасалады.
Өндіріс ғимараттарын үстемелеп көтеру кезінде іргетас, бағаналар және тағы басқа элементтерін күшейтуін қажет етеді. Осы күшейту кезінде, жұмыстарды қымбатқа түспес үшін құрылыс материалдардың жеңілдетілген констукцияларын пайдалану керек.
Жеңілдетілген констукцияларды пайдалану.
Констукцияларды мейлінше жеңілдету және басқа жеңілдетілген материалдарды пайдалану арқасында ескі ғимараттың күшейту жұмыстарын минимумға түсіреді және монтаждау жұмысы да жеңілдей түсіп ауыр крандарда қажет болмайды. Ал тұрғын үйлерді үстемелеп көтергенде қабырғаларын қабатталған тасқалау қалап арасын жылу шығармайтын жеңілдетілген тастар қолданылады, қабаттар арасы қатты немесе иілгіш байланыстармен қосылады. Тағы да қалаулар қыштан, керамикалық не бетон тастардан қаланады. Қабырғалардың жылылығы үшін жылу шығармайтын тақталар, жеңіл бетондар не минералды материалдар құймасы т.б пайдаланылады. Жылу шығармайтын қабат климат және басқа шарттарға байланысты конструктивті қабаттар ішінде, не қабырғаның сыртына жапсырылады. Жылу шығармайтын тақталарды тапсырған кезде олардың бір біріне жалғанған жерінде қиысып жатуын мұқият қадағалап, тот баспайтын тұтқа (скоба) бекіткішпен бекітіледі.
Қабырғаларды үстемелеп көтергенде (тығыздығы 600-700 кг/ м2) жеңіл бетон блоктарын пайдалану нәтижелі болады. Осы қосымша үстемелеп қабаттар көтеруде қабаттар аралық көп қуысты жеңіл бетон плиталрды және көп ұялы бетон плиталарды пайдалану нәтижелі болады. Бөлме аралық ішкі қабырғалар оргалитпен көмкерілген қалқалардан және т.б жеңіл материалдардан жасалады.
Өндіріс ғимараттарын реконструкциялау үшін келесі жеңілдетілген конструкциялар ұсынылады:
Жабынды көтеріп тұратын, ұзындығы 36 метрге қосарланған бұрыштамалардан биіктігі нормалы, не аласартылған темір фермалар. Кең таврмен белдіктелген бұрыштамалармен айқыш шарбақ болат фермалар. Тіктөртбұрыштан иілген профильден пісіріліп жасалған болат фермалар, құбырлардан жасалған шарбақ құрылымдар, мембрандық темір конструкциялар, желімделінгендер, ағаш аралықтар, жылу шығармайтындай комплексті түрде жасалған жеңіл бетон тақталар, сондай тағы басқалар.
Ұстындар – прокатталған болат бұрыштамалардан, жалпақ таврлардан, қоставрлардан, домалақ құбырлардан, сондай ақ қатты арматура салынған темірбетоннан болады.
Жабынды қоршау конструкциялары – металлдан, асбестцементтен не ағаштан болады.
Қабырға қоршаулар – металлдан не асбестцементтен.
Ішкі қабырғалар – асбестцемент тақталар, ағашпен не металлмен каркасталған гипс картон, экструзион асбестцемент панельдер, т.б.
Ғимаратқа жанастыра салынған ғимараттардың жалғануы.
Егер тұрған тұрған ғимаратты кеңейту керек болса, не құрылымые өзгертсе, не қалалық реконструкция жүргенде жанаса жалғанып ғимарат тұрғызылады. Жанаса тұрғызылған құрылымдар, параллельді қабырғалармен не қабырғасыз болуы мүмкін. Біріншіден жалғанған ғимарат әдетте тұрған ғимараттан биік болады, екіншіден оның биіктігі бұрынғымен бірдей болады.
Деформация салдарынан ескі ғимаратпен жанаса тұрғызылған жаңа ғимараттың жалғануы туралы көптеген сұрақтар туындайды.
Ескі және симметриялы табанастылылары бірдей болғанда ескімен жаңа құрылым арасына ағаштан жасалған сына қағылады. Жаңа мен ескі қабырғаларының арасындағы саңылау 20 мм ден кем болмай, мұқият тығындалады.
Іргетас өлшемдерімен анықталады.
Котловандарды ленталы және столбты іргесаттарға үзуде бар ғимараттартдың қосымша шөгуін болдырмау үшін олардың орнына бұрғылаушы толтырғыш немесе винтты сваядан жасалған свайлы іргетастарды қолданған жөн.
Жаңа іргетастарды бар іргетастардың жанына кұру мүмкін емес жағдайда іргетасты бар болып тұрған іргетаспен арасында аралық болуы керек, ал осы екі бос аралыққа қоймалы арқалық көмегімен толтырылады және де олар жаңа және ішкі негізгі коснтрукцияларға тіреп қояды. Бұл жағдайда бар ғимарат пен жанына жаңадан қосылған ғимараттың іргетасының бірқалыпсыз шөгулерінде тұрған тіректер конструкцияны беріктік және тұрақтылықпен қамтамасыз етілуі керек.
Ғимаратты көтеру және орнын ауыстыру. Ғимараттың орнын ауыстыруы, ол қаланың жоспарын жақсарту үшін және машиналар жүретін жолды кеңейту кезінде ғимараттың тарихи саулеттік құндылығын сақтап қалу үшін орындалады.
Ғимараттың орнын ауыстыруы – ол күрделі, еңбек сыйымдылығын және де жоғары инженерлік қабілеттілігін қажет ететін процесс, ол келесі схема бойынша жүзеге асады: негізгі қабырғалардың іргетастары үзіліп ажыратылады, ағымға металл арқалықтар жүйесін келтіреді және домкраттардың көмегімен оларға ғимарат массасын жібереді; шпальды тормен және металл арқалықпен ғимаратты керек қашықтыққа гидравликалық домкраттар арқылы жібереді. Орын ауыстыру 10...20 м/сағ дейін барады. Қажет болған жағдайда ғимаратты орнын ауыстыртып қана қоймай оны керекті W бұрышына бұруға болады.
Ғимараттың орнын ауыстыруы қаланың вертикальды жоспарын қайта құру кезінде болады.
Қабырға астындағы іргетасты көтергіш арқалыққа әкеліп, оны ғимаратты көтеру кезінде іргетаспен ауыстырады. Ғимаратты көтеру кезінде гидравликалық домкраттар көмегімен керекті биіктікке көтеріп, содан іргетасты өсірумен жүзеге асады.
Негізгі әдебиеттер: [1], 241-248.
Қосымша: [4], 135-137
Бақылау сұрақтары:
1.Ғимаратты қайта құру дегеніміз не?
2.Конструкцияның жеңілдетілген түрі не үшін қолданылады?
3.Ғимаратты көтеріп, орнын ауыстыру жөнінде не айта аласыз?