өзгеріп, иммундық комплекстер пайда болады. Тромбоциттер мен эндотелий клеткаларының беткейі бұжырланады. Оның әсерінен ингибитор факторы [12- Хагеман] белсеніп, басқа факторлармен [8, 9, 10, 11], тромбоцит факторларымен бірге, кальцийдің қосылуымен қан конвертини, одан кейін, тромба пайда болады.

Антифосфолипидтік антиденелердің тағы бір пайда болу механизмі: простациклин синтезі басылып, тромбоциттердің эндогендік агрегациясы жүреді.

Антифосфолипидтік антиденелер кенет түсік түсіреді, егер жүктілік қайталанғанда ұрықтың өлу қаупі көбейеді.

Кейде антифосфолипидтік антиденлер, антиядролық аутоантиденелермен бірге жүреді. Антиядролық антиденелер түсікті бірінші триместрде, антифосфолиплдтік антиденелер 2-3 триместрде түсіреді. Ал екеуі бірдей болған жағдайда түсік 1 триместрде жүреді.

Емі - аз дозада аспирин, педнизалон тағайындау шамалы көмектеседі. Кейінгі кезде көк тамырға қалыпты иммуноглобулин береді.

Бедеуліктің иммуногенетикалық ерекшеліктері

Кейде әйелдің барлық тексерулері ұалыпты болғанда бедеуліктің себебі белгісіз.Оның патогенезі ерлі-зайыптылардың иммуногенетикалық ерекшеліктеріне байланысты. Сондықтан оны иммунитетке байланысты деп қарайды. Онда ері мен әйелінің гистосәйкестігінде біраз өзгерістер табылады.

Балалы ерлі-зайыптыларда томен немесе орташа жәрежелі гистосәйкестігі сипатталады. HLA-ның I класс антиген жүйесінің 1-2 антиген сәйкестігімен жүреді. Иммунитет тәуелді бедеулікте гистосәйкестік дәрежесі жоғары (3 сәйкес HLA жүйесінің антигены немесе 2 сәйкес антиген және олармен айқасты реакцияға түсетін антигендер ). Мұндай бедеулік – салыстырмалы бедеулік болып саналады. Өйткені, жыныстық партнерін ауыстырса (әйел мен еркектің ) әр қайсысының фертильдігі (балалы болуы) сақталған.

Ерлі-зайыптылардың арасындағы гистосәйкестіктің дірежесін HLA- фенотиптерін салыстырып анықтайды.

Ерінің лимфоциттерімен әйеліне иммунизация жүргізу

Иммунизацияны мен струацияөтісімен жүргізеді. Ерінің шеткі қанынан алынған лимфоциттерді (саны 200 млн аз емес) әйелінің иығына немесе жауырын арасына тері ішіне 10-15 нүктеге егеді. Иммунизацияны жоспарлы жүктіліктің алдында 2-3 цикл өткізеді. Үйреншікті түсік жағдайында жүктіліктің 6-12 аптасында қайталайды.

Иммунизация ерінің HLA- гаплотипіне сенсибилизация деңгейін көтереді және зиготаны шешесінің цитотоксикалық антиденелерінен қорғайтын супрессорлық механизмді дамытады.

Әйелге ерінің терісінен кішкентай бөлігінің трансплантациясы. Трансплантация кенет болатын түсікте супрессорлық механизмді күшейту үшін жүргізіледі. Трансплантация жоспарланған жүктіліктің алдында , жүктіліктің 6-8 аптасында және қайтадан 14-15 аптаға дейін жүргізеді.

Жүкті әйелдің иығында теріні 1х1,5 см тіліп, қалта жасап, оған ерінің тері бөлігі (1,5-2см ) тігіледі. Ерінің терісі 2-3 апта бойы “тері” болып, одан кейін бөлініп (өліп), шығып қалады.

Бүл жағдайда да ерінің HLA антигендері (1-2класс ) әйелдің изосенсибилизацияға шалдықтырыды.

Кейінгі жылдары иммунитет тәуелді бедеулікті адамның қалыпты иммуноглобулинін көк тамырға берумен емдейді.

22. Аутоиммунды бұзылыстар

Дені сау адамдарда аутоантиденелер болатыны анықталған. Олар ескірген эритроциттерге қарсы, оларды организмнен тазартуға бағытталған. Қалыпты жағдайда антиидиотиптік антиденелер болатыны белгілі. Олар антиденелер құратын лимфоциттерге қарсы, егерде антиденелер мөлшерден көп шығып жатса . соны тоқтатуға бағытталған, иммундық реакцияны реттейтін фактор, оның патогендік әсері жоқ.

Сонымен бірге патогенезі аутоагрессияға байланысты ревматоидты артрит, тиреоидит Хашимато, склеродермия, жүйелі қызыл жегі сияқты аурулар бар.

Аутоагрессиялы аурулар экспериментте жануарларда да болады. Сөйтің, аутоагрессиялы, аутотммунды ауруларда біздің өз клеткаларымызға қарсы антиденелер пайда болып , қай мүшенің клеткаларына қарсы антиденелер құрылса, сол мүшені зақымдайды.

Аутоантиденелер организм тосқауылы сыртындағы мүшелердің клеткаларына қарсы құрылатыны бірінші зерттелді. Егер бас және жұлын миының, шыны дене, спнрматозоидтар, омыртқа аралық дискі, қалқанша бездің кейбір жерлері қабынуға шалдығып, оған лимфоциттер барып, түйісу болса, сол мүшелердің клеткаларына қарсы аутоагессия дамиды. Оған қан мен ми арасындағы кедергінің бұзылуы, көздің симпатикалық қабынуы дәлел.

Сол сияқты сперматозоидтарға қарсы антиденелер құрылса, еркектің бедеулігі қалыптасады.

Аутоагрессяның дамуы кейбір мүшенің белоктарының сол мүшені жиі зақымдайтын микробтардың антигеніне ұқсастығында байқалады. Трипасом және стрептококктардың антигені жүрек бұлшықеттерінің антигеніне ұқсас. Сондықтан стрептококктарға қарсы пайда болған антиденелер (ангинада) жүректі зақымдайды.

2. Антирабиялық вакцина (құтыруға) мидың тіннің зақымдайтын әсері болады, өйткені вакцина жануарлардың миынан дайындалған.

3. Кейбір дәрілер қабынған мүшенің клетка белоктарының құрылысын өзгертіп жіберіп---аутоагессия пайда болады.

4. Дарі гаптен, мүшенің белоктарымен қосылып, толық антиген бола алады. Сол белоктың құрылысы өзгеріп кетсе, оған қарсы аутоантиденлер құрылады.

Аутоиммунды реакциялар - супессорлардың саны азайып В –лимфоциттері мөлшерден көп антиденелерді шығара берсе (Т-лимфоцитке байланыссыз белсену болса), солармен бірге аутоантиденелерде пайда болады.

Гистосәйкестік антигендерінің үстіне бір жағдайда организм клеткалары орналасса, лимфоциттер оларды бөтен деп танып, оған қарсы аутоаниденелер шығарады.

Созылмалы және баяу жүретін инфекциялар да аутоиммунды процестің дамуына әкеледі (мысалы, созылмалы В-С вирусты гепатиттер, қызылша, қызам, герпес инфекциялары т.б )

10-кесте

Негізгі аутоиммунды аурулар

Мүшелердің арнайы зақымдануы	Мүшелердің арнайы емес зақымдануы
Хашимато тиреодті (клеткалардың микросомдарына қарсы)	Шагрен синдромы кертоконьюктивит, полиартиит,( АД түкірік көз жасы бездеріне қарсы)
Базедов ауруы (АД тиреобелсендіреті гормондарының рецепторларына қарсы)	Гудпасчер синдромы (АД өкпе және бүйректің базальдық мембраналарына қарсы)
Бірінші микседема (АД тиреоглобулиндерге және ацинарлы клкткаларының микросомдарына қарсы)	Идиопатиялық тромбоцитопениялық пурпура (АД тромбоциттерге қарсы)
Аддисон ауруы (АД бүйрек үсті бездерінің қыртысты клеткаларына қарсы)	Ауыр мастения (АД АХ рецептрына қарсы)
Пернитозды анемия (АД асқазанның ішкі факторларына және париетальды клеткаларының микросомдарына қарсы)	Аутоиммундық гемолиздік анемия (АД эртроциттерге қарсы)
Инсулин диабеті (АД ұйқы бездерінің аралдарына қарсы)	Жүйелі қызыл жегі (АД ядроларға қарсы)
Еркектің бедеулігі (АД сперматозоидтарға қарсы)	Біріншілік биллиарлы бауыр циррозы (АД митохондрияға қарсы)
	Склеродермия (антиядролық антиденелер, ревмофактор және т.б)
	Вульгарлық күлбірек (АД скватозды эпителийлеріне қарсы)
	Ревмоартрит( ревмофактор, антиядролық антиденелер)
	Жаралы колит (АД ішек эпителийлеріне қарсы)
	Идиопатиялық ( АД лейкоциттерге қарсы)
	Агрессиялы созылмалы гепатит( АД актинге қарсы)

Ескерту: АД-антиденелер, АХ-ацетилхолин

Аутоиммунды процестің дамуы иммундық жүйенің реттелу жұмысының бүзылуына да байланысты. Т-хелпер антигенге қарсы Т-цитотоксикалық клеткаларды және В-лимфоциттерді көбейтеді. Бұл реакцияны Т- супессорлар тежеп отырады

Контрсупрессорлар Т-супрессорлардьщ белсенділігін тежеп тоқтады. Аутоиммунды тиреоидитте, ревмоартригге В- лимфоцитердің супрессиясы нашар.

Контреупрессорлар өз клеткаларына төзімді, егер олар осы төзімділігін жоғалтса, аутоиммундық процесс дамиды.

Аутоиммунды процесс дамуында кейбір жағдайлар әлі толық анықталмаған. Мысалы, сыртқы ортаның (сәулелену) организмге әсері. Реттеуші клеткалардың ақаулығы туа және жүре пайда болуы мүмкін. Науқастың туыстарында сондай аурулар болса, аутоиммунды аурулар HLA жүйесіне байланысты. В 27 антигені бар адамдар анкилозды сподилитпен 80% өте жиі ауырады.

11-кесте.

НLА антигендірінің кейбір ауруларда кездесуі (Е.С, Белозоров және басқалар, 1992)

Аурулар	НLА антигенінің байланысы	Салыстырмалы қауіп
Криптогенді фибри-нозды альвеолит	В12	9,4
Анкилозды сповдилит	В27	91,1
Иерсиниоз артриты	В27	17,6
Рейтер синдромы	В27	35,9
Жеделдеу тиреоидит	В35	16,8
Стеатория	DW3(DR3)	73
Герпесті дерматит	DW3 (DR3)	13,5
Аддисон ауруы	DW3 (DR3)	8,8
Ревмоартрит	DW3 (DR4)	3,9

Егерде антиденелер аз шықса (мысалы гипоглобулинемияда) антигендер организмде ұзақ сақталып, иммунитет жетіспеушілігі дамып, ауру созылмалы, рецидивті болып жүреді.

Егер қан айналымындағы иммундық комплекстер (АИК) эритроциттер мен тромбоциттерден құрылса, олар бауыр мен көкбауыр макрофагтары арқылы денеден шығып кетеді. Бірақ, бүл жағдайда иммунокомплекстік анемия және тромбоцитопения қалыптасады.

АИК(ЦИК) түзілгенде антигеннің көзі - бактериялар, вирустар, паразиттер (әсіресе қызылша вирусы, Коксаки, грипп вирустары). Бактериялық инфекциялардан - стрептококк, стафилококк, бруцеллалар, микобактериялар. Паразитарлық инфекциялардан безгек, трипаносома, құрттар. Айналымдағы иммундық комплекстер бүйректі, қан тамырларын, буынды, теріні зақымдайды.

Келтірілген мәліметтер бойынша «аутоиммундық .процесс» және «аутоиммундық аурулар» деп бөлу керек.

Аутоиммунды процесс - гомеостазды сақтайтын механизмдердің бір түрі, қалыпты және патологиялык жағдайда аутоантигенге берілетін иммундық жауап.

Аутоиммундық аурулардың - патогенезінде маңызды рөл атқаратын аутоантидене немесе клеткалық иммундық жауапта болатын патологиялық процесс.

Аутоиммундық аурулардың белгілері (Л. Битевский, 1961):

І.Сол аурумен қосылған антигенге қарсы аутоантиденелер немесе цитотоксикалык Т-лимфоцитгердің табылуы;

З.Соған қарсы иммунды жауап болған аутоантигенді анықтау;

4.Қан сарысуымен немесе цитотоксикалық Т-лимфоциттерімен аутоиммундық жауапты басқа адамға көшіру;

5. Аутоантиген егумен эксперименте сол аурудың патологиялық моделін алу;

Аутоиммундық аурулардың диагностикасы әрқайсысының клиникасымен және мынандай иммунологиялық өзгерістерді анықтаумен қойылады:

І.Арнайы аутоантиденелер табылады;

2.Аутоантигенмен қойылатын реакция бласттрансформация реакциясы және лейкоциттердің миграциясын тежейтін тест арнайы клеткалық сенсибилизациясын көрсетеді;

З.Гамма-глобулин немесе иммуноглобулин О деңгейі көбейеді;

4.Т-хелперлер мен Т-супрессорлар санының өзгеруі;

5.Комплементтің СЗ және С4 комлоненттерінің деңгейі төмендейді;

б.Зақымданған тіндерге иммунды комплекстердің шөгуі (ІgG, ІgМ, СЗ, С4, фибрин) байқалады;

7.Зақымданған тіндердің лимфоидтық клеткалардың инфильтрациясы;

23. Иммундық статусты бағалау

Қайталамалы бактериялық, вирусты, саңырауқұлақты инфекциялар, аллергиялық және жүйелі аурулардың пайда болуы иммундық жүйенің бұзылыстарын көрсетеді.(12-кесте) Иммундық жүйенің патологиялары үш топқа бөлінеді.(Б.В Пинегин,1977) ;

1. Иммунды жүйесінің бір звеносының жетімсіздігі иммунитет тапшылығы жағдайына әкеледі;

2. Иммундық жүйенің антигенді танымауы аутоиммунды процес дамытады;

3. Гиперсезімталдық немесе «өзгерген» иммундық жауап аллергиялық аурулардың дамуына байланысты.

12-кесте.

Адам иммундық статусыиың өзгеру варианттарм (Е.С. Белозеров, 1992)

Иммундық статустың түрлері	Т-звеносы	В-звеносы
Қалыпты	N	N
Бірдей белсенген	+	+
Бірдей басылған	-	-
Гуморальдық звено белсенген	N	+
Гуморальдық звено белсеніп Т-звеносы басылған	-	+
Гуморальдық звено басылған	+	-
Клеткалық звено белсенген	-	+

Ескерту: *+* белсену, * -*басылған, * N*-қалыпта.

Иммунологиялық тапшылық бейспецификалық қорғаныс факторларына да байланысты.

Ресей Иммунологая институтының «Иммундық тапшылықтың диагностикалық картасы» бойынша иммунитет тапшылығының клиникалық көріністері 4 түрлі синдромдарға бөлінген:

1. Инфекциялық синдром

Адам организміне кірген микробтар бір мүшенің клеткаларында, субклеткалық деңгейде, жалпы денеге әсері бар инфекциялық процесс дамытады. Физиологиялық қорғаныс реакцияларымен бірге иммунологиялық өзгерістер пайда болады. Иммунитет дерттің қоздырғышы – микробтың ерекшелігіне байланысты жүреді. Вирустар, саңырауқұлақтар, кейбір бактериялар (бруцеллез, туберкулез, алапес) және қарапайымдылар (безгек, лейшманиоз), клетка ішінде паразиттік өмір өткізеді.

Шартты-патогенді микробтардың клетка ішіндегі паразиттік өмірі ұзаққа созылады.

Үшінші топтың патогендігі жоғары микробтардың клетка сыртындағы паразиттік өміріне байланысты.

Қоздырғыштың түріне, микробтардың аз-көбіне және организмнің қорғаныс күшіне байланысты инфекциялық процесстің мынандай түрлері белгілі:

1. Микроб сақтаушылық (тасымалдаушылық): жедел,

созылмалы түрлері;

2. Инфекцияның манифестті түрлері: жедел, жеделдеу, созылмалы, баяу ағымды, аралас (бактерия + бактерия, вирус + вирус, вирус + бактерия) түрлері.

Жұқпалы ауру дамығанда иммундық жауап көп компонентт і иммунитет мүшелерінің қатысуымен бір звено арқылы жүреді. Клетка ішіндегі паразиттерден қорғаныс клеткалық иммунитетпен (Т-әсерленгіші, К-және ТК-клеткалармен) жүреді. Патогендігі жоғары клетка сыртындағы микробтардан қорғану гуморальдық иммунитетпен, антиденелер мен комплементпен жүреді. макрофагтар мен нейтрофилдер патогендігі төмен қоздырғыштаррдан қорғайды.

Инфекциялық процестің ерекшелігі кісінің жасына да байланысты иммундық жүйенің өзгерістерімен де сипатталады.

Жас балалар, иммундық жүйе мүшелері жетілмегендіктен, респираторлы вирусты және бактериалық аурулармен жиі ауырады.

Қарт адамдарда айырша бездің атрофиясына байланысты клеткалық иммунитет төмендеп, гуморальдық иммунитет звеносы қалыпты сақталады. Қарттар іріңді инфекцияларға төзімді. Бірақ вирусты (респираторлы) инфекциялармен, саңырауқұлақтық аурулармен жиі ауырады. Қарт адамдарда, жастарға қарағанда, онколгиялық процесстердің даму қауіпі көбейед

2. Аллергиялық синдром

Аллергия иммунитет жүйесіне дисбаланс әкеледі, аллергия дерті дамиды. Қазіргі заман адамдарында көптеген антигендік, химиялық заттармен, ксенобиотиктердің өсерімен иммуноглобулин Е көбейіп, жедел журетін аллергиялық аурулар жиі кездеседі. Иммундық тапшылығы бар аллергиялық синдромның клиникалық көріністері - атопиялық дерматит, нейродермит, респираторлы ауруларға бейімділігі көбейген, ауыр атопикалық синдромды тері-аллергиялық, инфекциялық компоненті бар экзема.

Бұл аурулардың респираторлық көріністеріне поллиноз, демікпелі бронхит, атопиялық бронх демікпесі жатады.

Иммунологиялық тапшылығы бар аллергиялық синдромға тағам, дәрі аллергиясы, үй тозаңына, химиялық заттарға және биопрепараттарға пайда болатын аллергиялық реакциялар кіреді.

3. Аутоиммунды синдром

Дені сау адамдардың қан сарысуында қалыпты жағдайда өз антигендеріне қарсы құрылған антиденелер әрқашанда аз мөлшерде кездеседі . Олар өзгерген клеткаларды және басқадай субклеткалық құрылыстарды организмнен шығарып тазартып отырады. Бірақ, иммунды қабілетті клеткалардың қызметі бұзылса, оның ішінде Т-хелпердің қызметі төмендесе немесе Т-супрессорлардың белсенділігі көтерілсе, өз клеткаларына да толеранттылық төмендеп, оларға қарсы иммундық реакция дамып -аутоаллергия пайда болады. Оның себептері соматикалық клеткалардың мутациясы және өз клеткаларына толеранттылығын жоғарылатқан клондардың көбеюі. Егерде адамның өз мүшелері және жүйесі өзгеріп бөтен антигендік қасиетіне ие болса, аутоиммунды реакциялар және аурулар дамиды. Мысалы, вирустар клетка ішіне кірсе немесе тіндер дәрі және басқадай химиялық заттармен байланысқа түседі. Аутоиммунды реакциялар НLА жүйесімен байланысып генетикалық өзгеріспен анықталады. Аутоиммунды аурулар көбінесе әйелдерде байқалады және жас ұлғайған сайын көбейеді. Кейінгі жылдары аутоиммунды аурулары бар науқастар көбеюде.

Иммундық тапшылығы бар аутоиммунды ауруларға ревматоидты артрит, жүйелі қызыл жегі, склеродермия, дерматомиозит, жүйелі васкулитгер, аутоиммунды агранулоцитоздар, тромбоцитопения, бейспецификалык жаралы колит жатады. Бұл топқа аугоиммунды бүйректің зақымдануы (гломерулонефрит, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі, иефротикалық синдром), шектелген абсцеспен, инфекциямен жүретін инсулин тәуелді қант диабеті және иммунды комплекс аурулары (сарысу ауруы, Артюс феномені) кіреді.