Емтиханның II кезеңіне арналған емтихан сұрақтары

1.Теріс мінез-құлықты түсіндірудің негізгі тәсілдері. 1.Теріс мінез-құлықты түсіндірудің негізгі тәсілдері. «Девиация» кездейсоқ себептердiң әсерiнен заттың қалыпты жағдайынан ауытқуы деген мағынаны бiлдiредi. Жасөспiрiмдiк шақ - балалық шақтағы ең қиын және ең күрделi кезең. Бұл кезеңдi өтпелi кезең деп те айтады. Себебi бұл кезде жасөспiрiмдер балалық шақтан жiгiттiк шаққа өтедi. Бұл кезде бала бойында көптеген өзгерiстер болады. Ол физиологиялық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік өзгерiстерден көрінеді.  Өтпелi кезеңде балалар сабағы өзгередi, жақсы оқып жүрген балалардың сабағы нашарлайды немесе кейбіреулерінде ынта пайда болады. Балаларда өзiндiк «мен» сезiмi пайда болады. Олар ерлiк жасауға құмар келедi. Тым елiктегiш болады. Жасөспiрiмдiк шақта өзiн-өзi тануға деген ұмтылыс күштi байқалады. Олардың өз көзқарастары мен пiкiрлерi әрекеттерi барысында айқын көрінеді. Сонымен қатар, бұл кезеңде балалар отбасынан, мектептен оқшауланып, өз құрбыларының ықпалында болады. Олар, әсiресе, өздерiн еркiн сезiнетiн ортаға араласуға бейiм болып келедi. Олар спорт секциялары, техникалық үйiрмелер болуы мүмкiн, тiптi темекi шегетiн, арақ iшетiн орын ретiнде үйлердiң жертөлелері болуы да мүмкiн. Бұл кезеңде балалардың көпшілігі ересектермен, әсiресе, ата-аналарымен көбiрек ерегiске барып, ортақ тiл табыса алмайды. Балалар ата-аналарының тең, құрдастай қарым-қатынас жасауын қалайды. Бұл кезде балалар көбiрек өз бетiнше өмiр сүруге тырысады. Олар өздерiне «кумир» сайлап алады да, соған елiктейдi. Басқа балалардан ерекшеленуге тырысады.  Қоғамда қалыпты мiнез-құлықтан ауытқыған балаларды «қиын» немесе «тәрбиесi қиын» бала деп санау қабылданған. Тәрбиесi қиын балалардың әрекетiн «девиация құбылысы» деп атайды. Мiнез-құлқында, iс-әрекетiнде ауытқуы бар балаларға мыналар жатады:  - мектепке, сабаққа бармайтын балалар;  - жетiм балалар;  - әлеуметтiк жетiм балалар;  - улы заттар мен наркотиктер пайдаланатын жасөспiрiмдер;  - жеңiл жүрiске түскен жасөспiрiмдер;  - тәртiп бұзатын жасөспiрiмдер. Девиация (лат. девіатіо — ауытқу) — бұл:• Әлеуметтануда: — «қалыпты» болып есептелетін немесе қоғамдағы, не әлеуметтік контекстегі қалыптасқан мінез-құлықтан ауытқитын әлеуметтік мінез-құлық• Биологияда: — организмде немесе оның мүшелерінде эмбриондық дамудың ортаңғы сатыларында пайда болып қалыптасқан құрьшымдық өзгерістер. Бұл өзгерістер ұрық организмінің тұрақты белгілері ретінде қалыптасып, сақа организм мүшелері құрылысының бұрынғы ата тектеріне қарағанда өзгеруіне ықпалын тигізіп, ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Девиация — филэмбриогенездің бір түрі. Филэмбриогенез теориясын А.Н. Северцов ашқан. 1.Девиация түсінігі, себептері мен бағыттары.Девиантты мінез-құлықтың мәнін түсінудің басты шарты ретінде "норма"Әлеуметтік норма-нақты қоғамда тарихи қалыптасқан жеке адамның, әлеуметтікКөптеген жағдайларда ауытқыған мінез-құлық әлеуметтік санкцияға жатады. ТәртіпТар мағында алғанда, девианттық мінез-құлық қылмыстық жазалауға жатпайтын,Кең мағынада алғанда девианттық мінез-құлыққа қарсы барлық формаларДевианттық іс-әрекеттің негізгі формаларына қазіргі қоғамда қылмыскерлігі, нашақорлығы,Субдени түсіндірмеге орай девиация индивидтің субмәдениетпен өзін -Беккер концепциясы «Стигматизация теориясы» деп аталып әсерлі топтардыңКөптеген адамдар қоғамның қабылдаған нормалары мен іс –әрекет Дивиацияның  түрлері  мен фазалары.Девиация бірнеше типтен тұрады: девиантты, делинквентті және криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты  айтады. Ол ауытқыған мінез-құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл  типті «антидисциплиналық» деп те атайды. Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету, алкоголизм, наркомания, қоғамға жат қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид т.б. жатады.Девиацияның екінші түрі - делинквентті мінез-құлық. Ол заң бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері бар:1. Агрессивті-зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерде көрініс береді.2. Ашкөздік мінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке байланысты жат мінез-құлық.3. Наша сату және тарату.Криминалды мінез-құлық заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі арқылы жасаған қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.Девиацияның негативті формалары әлеуметтік патология болып табылады: алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң бұзушылық және қылмыскерлік. Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең бірінші өздеріне үлкен зиян келтіреді.Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей: • жанұяда берекенің болмауы;• ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;• тәрбие берудегі кемшіліктер;• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп көрсетсе, үшіншілері оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады. 

2.Төмендегі теориялар қандай топтарға жатады?

	Әлеуметтік институт теориялары	Әлеуметтік қауымдастық теориялары	Әлеуметтік процесстер теориясы	Салалық теориялар
Ұйымдар әлеуметтануы		+
Саяси әлеуметтануы				+
Білім әлеуметтануы	+
Қылмыс әлеуметтануы			+
Қоғамдық қылмыс әлеуметтануы			+
Ғылым әлеуметтануы	+
Экономикалық әлеуметтануы				+
Таптар әлеуметтануы		+
Еңбек әлеуметтануы	+
Құқық әлеуметтануы				+
Урбанизация әлеуметтануы

3. Әлеуметтану объектісі мен пәні. Оның зерттеу обьектісі – социум деп аталатын әлеуметтік шындық. Социология деген атауы латын, грек сөздерінен құралған: «societos» - латын тілінде қоғам , «logos» - грекше ілім , ұғым деген сөз. Социология қоғамды тұтас қарастырмайды, тек сол қоғамның әлеуметтік өмірін ғана зерттейді. . Әлеуметтану пәні дегеніміз – қоғам мен адам арасындағы байланыстардың құпия қыр – сырлары, қажеттіліктері, көрініс беруі мен өзгеріске ұшырауының себеп – салдары

4.Кестеде әлеуметтанудың бағыттарының негізін салушылардың есімдері көрсетілген. Қандай авторға қай теорияның тиесілілігін сызықтармен көрсетіңіз.

Автор	Идеялар мен бағыттардың атаулары
О.Конт	Органицизм
Э.Дюркгейм	Түсіндірмелі әлеуметтану
М. Вебер	Әлеуметтік факт теориясы
Г. Спенсер	Позитивизм
Т. Парсонс	Социометрия
Р.Мертон	Функционализм
Я. Морено	Орта деңгей теориясы