Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы Ортопедиялық стоматология курсы

ДӘРІС

Тақырыбы: Тіс қатары ақауларын толықтыратын жартылай алынбалы пластиналы протездер. Дайындаудың зертханалық кезеңдері.

TPDT 2232 «Тіс протезін дайындау технологиясы» пәні

Мамандық 051302 «Стоматология»

Курс: 2 (4 семестр)

Уақыты (ұзақтығы) 1 сағат

Қарағанды 2008

Курс отырыснда талқыланып бекітілді

Хаттама № __10___«__01_»____04________2008ж.

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты м.ғ.к. _______ А.М.Ахметжан

Тақырыбы: Тіс қатары ақауларын толықтыратын жартылай алынбалы пластиналы протездер. Дайындаудың зертханалық кезеңдері.

Мақсаты: Студенттерді тіс қатары ақауларын толтыратын жартылай алмалы-салмалы протездермен таныстыру

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1. Жартылай алмалы-салмалы протездердің элементтері

2. Жартылай алмалы-салмалы протезді дайындаудың клинико-зертханалық кезеңдері

• БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Жақтардың орталық ара қатынасын анықтау және бекіту

2. Протезді шақтап келтіру және тапсыру

3. Жартылай алмалы-салмалы протездің құрылымын тексеру.

Әрбір алынбалы протезде өздерінің құрылыстық ерекшеліктері бар: ол ақаудың көлеміне, сақталған тістердің санына, қатты тіндердің жағдайына, протез орнын жауып жататын шырышты қабаттың жағдайына, альвиолярлық бөліктің сақталуына, қатты таңдайдың айқындылығына және басқа да анатомиялық ерекшеліктерге байланысты. Конструкцияның әр түрлілігіне қарамастан барлық алынбалы протезде қайталанатын бөліктер кездеседі. Оған жататындар: негіз, ұстап тұрғы элементтер (ілмектер және жасанды тістер).

Протез негізі.

Алынбалы пластиналы протездің негізі пластмассалы пластинкадан немесе металдан жасалады. Оған жасанды тістер бекітіліп протез ауыз қуысында ұсталынып тұрады. Төменгі жақта протез негізі альвиоляр бөлікте жатады, ал жоғарғы жақта таңдайды да жабады. Шайнау қысымы жасанды тістерден негіз арқылы пртез орнының шырышты қабатына таралады. Протез негізінің кері әсерлері де бар. Негіз қатты таңдайды жапқан кезде дәм, температура сезгітік бұзылады, ауыз қуысының шырышты қабаты өздігінен тазаланбайды, оның тітіркенуі жүреді, құсу рефлексі пайда болады. Протездің табиғи тістерге жанасқан жерінде паталогиялық қалташалары бар гингивит пайда болады. Негіз арқылы қысым шырыш ты қабатқа беріледі. Шырышты қабатта қысымды реттеп тұратын марфалогиялық құрылым жоқ. Сондықтан шырышты қабатқа тікеле салынған протез қан айналымды бұзып, альвиоляр айдаршығының қатты семуіне алып кледі. Протез негізінің көлемі сақталған тістерге, альвиоляр бөлігінің сему жәрежесіне, қатты таңдайдың күмьезінің айқындылығына, шырышты қабаттың баслыу дәрежесіне, таңдай білігінің болуныа және тағы басқаға байланысты. Егер де тістер аз сақталса, негіздің көлем үлкен болады және керісінше. Протездің бекуіне жақсы жағдай туса (альвиоляпр айдаршығы биік, қатты таңдай күмбезі айқын) протез негізін кішірейтуге болады. Ілмектер санын көбейту арқылы да кіірейтуге болады. Негіздің шекарасы максимальды келесідей болады: төменгі және жоғарғы жақтың тіссіз альвиоляр бөлігінің ерін және ұрт беттерінде пртездің шекарасы өтпелі қатпар бйымен өтеді, шырыты қабаттың қозғалмалы қатпарын және үзбелерін айналып өтеді. Егер де үзбелерді протез негізімен жапса оның астында ойық жаралар пайда болады. Төменгі жақтың тіл бетінде жоқ және сақталған тістер аймағында протез шекарасы өтпелі қатпармен аяқталады, алдынғы аймақта тіл үзбесін айналып өтеді. Қатты таңдайда протез “А” сызығына ептеп жетпейді. Жоғарғы жақтың төмпешігі міндетті түрде протезбен жабылуы керек. Ол протездің тұрақтылығын жақсартады. Төменгі жақтың алдынғы аймағында протез негізі күрек тістердің төмпешігін жабады. Жоғарғы жақта төмпеіктер ашық қалады және протез тістердің мойны мен жанасады. Үлкен және кіші азу тістерде жоғарғы жақта негіз тіс экваторынан төмен орналасады, төменгі жақта ептеп жоғары орналасады. Бұл протездің максимальды шекарасы. Жоғарғы жақта негізді қатты таңдайдың арқы бөлігінен кішірейтеді, үйткені ол жерде құсу рефлексі пайда болады. Егер де таңдай білігі болатын болса оны ажыратады немесе негізді таңдай ортасымен кеседі. Кейбір протезде ершік негіздің жалғыз ғана бөлшегі болып табылады. Сол арқылы тік және көлденен шайнау қысымы протез орнын шырышты қабатына беріледі. Бұрын негіздің бір бөлігі болған доға, өзінің қасиетін жоғалтты, өйткені ол шырышты қабатқа тимейді, ал одан бірнеше алшақта тұрады. Доға бұл уақытта байланыстырғы қызметін атқарады. Протездің ершіктік бөлігінде жасанды тістер орналасады. Ершіктің саны ақаудың санына сәйкес келеді. Егер ақау артқа қарай орналасса ершікті шектелмеген ақау деп атайды. Ал шектелген ақауды – аралық деп атайды. Доғада қосымша өсінділер болады. Олар тіс қатарының алдынғы бөлігінде орналасқан ақауға қарай бағытталады. Альвиоляр айдаршығында доға пластмасса беку үшін күрделі өсінділермен аяқталады. Доғалы протезде айтылған бөлшектерден басқа бір бірімен қосылып доғалы протездің каркасын құрайды. Доғалы протездің каркасын дайындауды екі әдісі бар. Бірінші әдісте каркасты бөлек – бөлек құяды, екіншісін де толық құйылады. Толық құйылған түрі өте бағалы болады, сонымен қатар өте арнайы құймаларды қажет етеді.

Жасанды тістер.

Тіс қатарының ақауларын толықтыратын жасанды тістер арнайы талаптарды орындауы қажет. Жасалу материалдары тітіркендірмейді және кері әсерін тигізбеуі керек. Бұл жалпы клиникалық талап. Сонымен қатар тістерді анатомиялық пішіні табиғи тістерге сәйкес келуі керек, ол тек қана шайнау функциясын ғана емес сонымен бірге эстсетиканы да бұзбағаны жөн. Шайнау қысымы әсерінен тістер бұзылады және желінеді. Жасанды тістер негізбен бір тұтас байланысқаны жөн. Жасанды тістер фарфордан, пластмассадан және металдан жасалады. Негізге бекуіне қарай оларды крампонды түтікшелі деп бөледі. Негізде орналасуына байланысты алдынға, бүйірлі, және шайнау деп бөлінеді. Ең кенінен қолданатын пластмассалы тістер. Фафорлы тістер сияқты олар да әр түрлі пішінді, көлемді болады. Пластмассалы тістер механикалық жақсы өңделеді, негіздік пластмассамен біртұтас жапысады, өйткені олардың химиялық құрамы бірдей. Кемшіліктері: түсін өзгертеді, желінеді. Желінуге тұрақты болып фарфорлы тістер саналады. Толық алмалы салмалы протезде үлкен азу тістерде фарфорлы тістер қолданады.

Алынбалы протездің бекітілуі

Алынбалы протездер анатомиялық ретенция арқылы және механикалық жолмен бекітіледі. Анатомиялық ретенция төменгі және жоғарғы жақтың табиғи марфалогиялық құрылымдары салдарынан пайда болады. Олар өзінің пішінімен және орналасуымен протезді сөйлеу, күлу және шайнау барысында орнынан қозғалмауын қамтамасыз етеді. Жоғарғы жақта жақсы сақталған айдаршық, табиғи тістер және қатты таңдайдың айқын күмбезі протездің гаризонтальды бағытта қозғалмауын қадағалайды. Жоғарғы жақтың төмпешіктері протездің алға қарай ығыспауын қамтамасыз етеді. Егер де альиоляр өсіндінің қандай да бір бөлігі сенген болса, алынбалы протездің бекітілуін қиынға соқтырады. Жартылай алынбалы протезде протездің бекітілуі механикалық жолмен жүреді.

Протездің механикалық жолмен бекітілуі.

Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматлогияда механикалық жолмен конструкцияларды бекіту көп қолданылады. Жартылай алынбалы протезді бекіту биомеханикалық проблема болып табылады. Механикалық бекіту әдістеріне күршкетер жатады. Күректердің иығы, денесі, өсіндісі және окклюзиялық бастырғышы болады. Кейбір протездерде айтылған ілмектердің барлық бөлшегі кездеседі, ал кейбіреулернде айтылған бөлшектердің жартысы ғана болады. Ілмектің иығы деп серпімді бөлігі аталады, тіс сауытын қорап тұрады. Тәжірибелік стоматологияда тіс сауытын екіге бөледі – окклюзия және мойындық, осы екі аралықтан өтетін сызықты тістің экаторы деп атайды. Ілмектің иығын жасағанда ол келесі талаптарға сай болуы керек:

Иық тістің ерін және ұрт беттеріне айнала экватормен қызыл иек арасында орналасу керек;

Иық тістің максимальды нүктесі мен жанасқаны дұрыс егерде бірақ нүктеге жанасса қысым түскен уақытта протез жылжиды және сол нүктеде эмальдың некрозы пайда болады;

Протездің иығы протез қозғалған уақытта серпімді болуы керек. Бұл қасиет барлық ілмектерде жоқ: сымнан жасалған ілмектер эластикалы болады, ал құйылған ілмектер эластикасы төмен болып келеді. Сымнан жасалған ілмектерден құйылған ілмектерден артықшылығы – олар тістің релиефін толығы мен қайталайды сонықтан тістің эмалына кері әсері төмен болады;

Протездің иығы пассифті болғаны жөн өйткені протездың тыныштық уақытында ілмек бекітілген тіске қысым түсірмеуі керек. Бұл талапты орныдамаса әр қашанда түсіп тұратын тітіркендіргіш функциональды күштің түсуіне алып келеді. Ілмекті активті қысымы эмальдың некрозына алып келеді егерде тіс қаптамамен капталмаса. Сондықтан ілмектер иілімді материалдан жасалғаны дұрыс және осы қасиетін протезді алып шығарғанда сақтағаны жөн.

Ілмектің денесі қозғалмайтын бөлігі болып табылады. Ол тіреуіш тістің жанасу бетінде жасалады оны тістің экваторымен мойын аймағында орналастырмау керек, өйткені бұл уақытта протездің кигізілуі қиынға соғады.

Ілмектің өсіндісі протезге бекітілу үшін қолданылады ол тіссіз альвиоляр айдаршығының бойымен жасанды тістер астында орналасады. Өсіндіні негіздің тіл және таңдай бетіне шығаруға болмайды, олай істеген жағдайда протездің сынуы сол сызықпен өтеді. Функциясына қарай ілмектер ұстағыш және тірек ұстағыш болып бөлінеді. Біріншілері пртезді тек қана ұстап тұрады. Олардың көмегі мен бекітілген протез ертикальды қысымды шырыты қабатқа қарай бағыттайды бұл уақытта қысым тіске емес шырышты қабатқа түседі. Тіреп – ұстағыш ілмектерде окклюзиялық бастырғы болады, ол тістің шайнау бетінің фиссураларында орналасады өзінің құрылысына байланысты тіреп ұстағы ілмектер горизонтальды және вертикальды қысымды бір келкі таратып отырады. Ілмектердің бірнее түрі белгілі олардың ішінде ең көп тарағаны: сымды бір иықты, сымды екі иықты, дентоальвиолярлы, қызыл иектті және тағы басқалары жзатады. Ілмектерге арнап дм 0,6 – дан 1,5 мм сым қолданылады, сонымен бірге 750 – ші пробалы алтын құймасына жасалған сымдар қолданылады.

Тақырыбы: Доғалы протездерді дайындау. Доғалы протездердің құрамдық элементтері. Ілмектік жүйе. Толық құйылған доғалы протездің қаңқасын дайындау тәсілі.

Модельді анализдеп және параллелометрде өлшегеннен кейін қосалқы көшірмесін жасайды. Ұсақталып кесілген дубликатты гелин массасын эмальданған қақпақты түтікшеге салып, қайнағанға дейін қызарады. Гелин массаның өру ұзақтығы 60 С қажет өтеді. Түтікшені алып 46-68 С-ға дейін салқындатады және модельдегі кеңістіктерден ауаны кетіру үшін оны бірнеше минутқа суық суға салады. Сонымен қатар осымен бір уақытқа балауыздан жасалған астардың тұтас тиіп тұрғанын анықтайды. Гипсті модельді судан алып, су тамшылары көпкенше құрғатып оны төменгі қақпақ бойынша бектеді. Себебі модель кюветаның тура орталағында орналасуы керек. Кюветаны құрып оның жоғарғы қақпағының үш тесігінен бір қалыпты өріген гелин массасын кюветаға құяды. Гелин массасын ауада қата бастағаннан кейін оны құюды тоқтатып, кюветаны 15-20 минутқа суық суға салады. Сонан соң кюветаның төменг қақпағын алып гипсті модельдің негізіндегі дубликатты массаны кесіп және модельді қалыбынан ақырындап алады.

Силамин ұнтағының керектмөлерін барлық құрғақ гипстік модельді 1,7 көбейту арқылы анықтайды. Алынған ұнтақты резиналы құрғақ ыдысқа салып 14-16 С-та су құйып шпателмен 1 мин. Уақытта орналыстырады. Модельді кері кескінді вибраторға бекітіп үздіксіз вибрация кезінде оны ылғал ұнтақпен толтырады. Бұл кезде тұтқыр ұнтақ өріп барлық модель қыртысына ағады. Форманы құю 2-3 мин. созылады және оның вибраторды 4-6 мин.қалдырады. Сонан соң форманы толық қатқанша столдың үстіне қояды. Отқа төзімді модельді негативті формадан суымай тұрып босатады. Модельді негативті форманың қалдықтарын тазартып ауада 15-20 мин. ұстайды. Кептірілген пеште 180-200 С-та 30 мин. уақыт ұстайды. Кептірілген жылы модельді еріген 150 С-тағы ара балауызды 1 минут уақытқа салып қояды. Сонан соң суытып балауыз қалдықтарынан тазартады. Протездің тұтас-құйма қаңқасын балауыз модельдеу арнайы дайын балауызбен немесе пластмассамен жүзеге асырылады. Балауызбен модельдеу кезінде балауыз модельге тығыз жабысып және біркелкі қалыңдыққа болуын техник қадағалауы керек. Балауызбен модельдеуді окклюзиялы жағдайда кламмерді сауыт бөлігіндегі орналасатын кламмер бөлшектерінен бастайды. Сонан соң протездің қаңқасын және иінін модельдейді, сосын құюға жібереді.

Тақырыбы: Алынбалы қондырғыларды дайындау технологиясы.

Барлық тістерді жоғалту жақ сүйектерінің атрофиялық процестің нәтижесінде бет қаңқасында өзгерістерге әкеледі. Осыған байланысты мұрын, ерін және беттін иекасты қатпарлары айқындалады, мұрын ұшының орналасуы өзгереді. Осының бәрі беттің деформациясына әкеліп оған кәрі түр береді. Осы аталған өзгерістер шайнау, сөйлеу қызметін бұзады. Осы өзгерістерді тек протездеу арқылы тоқтатуға болады.

Жоғарғы жақта көбіне атрофияға вестибуляр беткей ұшырайды, атрофия нәтижесінде жоғарғы ерін үзбесі және өтпелі қатар альвеолер өсіндігі жақын орналасады. Қатты таңдайда жоғарғы жақта ортаңғы тігіс маңында сүйек шығыңқы орналасады.

Төменгі жақ сүйегі тағаттәрізді пішінді, онда денесі, альвеолер өсінді және екі бұтағы.

Адам ағзасының тіршілігі, оның ішінде шайнау аппаратының анатомиялық және физиялогиялық ерекшеліктері, онтогенетикалық және филогенетикалық даму кезеңдеріне әрдайым сыртқы және ішкі факторлардың әсеріне тап болды. Адам ағзасының заңдылықтарының ең бастысы болып оның тұтастығы мен формасының және қызметінің өзара байланысы болып табылады.

Бет – жақ жүйесі ағзаның әр түрлі қызметін атқаратың органдардың жиынтығы болып табылады: ас қорту, дем алу, сөз құрау және т.б.

Бұл жүйенің мүшелерінің өзара орналасуы, даму дәрежесі бет әлпетінің түрлерін анықтап береді.

Бұл жүйе, жақ, мұрын және бет сүйектерінен тұратын қаңқадан; тістерден – асты тістеп кесіп, майдалап және шайнауға арналған мүшелерден; асты қарпып, ауыз қуысының ішінде ұстап тұруға арналған мүшелерден (еріндер); ас түйінін түзіп, аранға жылжытатын мүшелерден (тіл, жұмсақ және қатты таңдай, тілше); шайнау және мимикалық бұлшық еттерден; үш жұп сілекей бездерінен және нервтік рецепторлардан құралған.

Бет – жақ жүйесінің барлық мүшелері бір – бірімен тығыз байланысты. Оның бірінің өзгеруі екіншісінің қалыбы мен қызыметінің өзгеруіне әкеп соғады. Қалыбы мен қызметі біртұтас процесстің екі жағы болғандықтан сыртқы ортаның әрдайым өзгерісіне бірге бейімделеді. Мысалы, бірінші азу тістің ерте жұлынуына байланысты тіс қатарының бұзылуы буын барысының қалыбына, жақ сүйегінің қисайып, төменгі және жоғарғы тіс қатарларының арақатынасының өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін.

Адамның тіс жақ жүйесінің мүшелерінің қалыбы мен қызметі диалектикалық бірлік түзеді. Қызметінің бұзылуы мүшенің қалыбының өзгеруіне әкеліп соғады. Керісінше қалыбының құрылымы бұзылса онда қызметі өзгереді. Үлкен көпір тектес протезден болатын функциялық артық күш тіс ұясының семуін туындатады. Жалпы аурулар кезіндегі (сусамыр, авитоминоз, пародонтоз) тіс ұясының семуі, тістердің қозғалңыштарын арттырады.

Ортопедиялық стоматология клиникасында жақ сүйектерінің құрылысын функциялық ерекеліктері, шаққыш буынның, шайнау және мимикалық бұлшық еттердің, пародонт тканьдерінің құрылыстарын оқып үйренудің ерекше маңызы бар. Соңдықтан тісі жоқ адамдарды тексеруден, оларға тіс салуды үйретуден бұрын жоғарыда көрсетілген органдардың анатомиялық және функциялық сипаттамасын бергенді жөн көріп отырамыз.

Жекелеген қасықтарды тіс техникалық зертханада дәрігердің нұсқауымен балауыздан немесе пластамассадан дайындайды.

Ғаныштан құылған мүсінде болашық қасықтың шекараларын сызады. Тіс техникалық балауыз табақшаны қыздырып екіге бүктейді, кейін оны мүсінге басып жабыстырады. Балауыз қалдықтарын штампельмен шекара бойынша кесіп тастайды. Қасықты шешіп алып, оның шеттерін горелка немесе спиртовкада балқытады. Қасықпен ауыз қуысында жұмыс жазғанда ыңайлы болуы үшін және оның мықтылығы үшін қалыңдығы 1 мм алюминий сымнан П әріпі пішіндес тұтқа дайындайды. Ол 1 см-ден биік болмауы тиіс. Сымның ұштарын жалынның үстінде қыздырып тұтқаны альвеолярлы өсіндінің центрі бойынша 90 градусте кіргізеді.

Төсегііш үлгілік материал үшін орынды қамтамасыз етеді. Ол үшін мүсінді көрсетілген шекара бойынша бір қабат жұмсартылған балауызбен жабады, кейін жоғарыда аталынған әдіс бойынша жекеленген қасық дайындайды. Үлгі алу үшін қасықтан 1-і қабат балуызды алып тастап, орнына үлгілік массаны салады.

Балауыздан жасалған жекеленген қасықтың мықтылығы дегенмен жеткіліксіз, күш түскенде оның сынып кету қауіпі жоғары. Сондықтан да пластамассадан жасалынған қасықтар дайындауға мүмкіндік бар.

Ғаныштан құйылған мүсін бойынша балауыздан жасалынған қасық дайындайды. Алдыңғы тістер аймағында балауыздан 1 см-ге дейін кішкентай тұтқа әзірлейді. Кейін кюветада балауызды ертіп, пластмассаға ауыстырамыз. Қасықты өңдейді, бірақ жалтыратпайды.

Жекеленген қасықты өздігінен қататын пластмассадан дайындауға болады. Ол үшін стандартты АКР – П табақшасын қолданамыз. Табақшаны ыстық суда жібітіп, мүсінге жабыстырады. Егер кейбір ьөліктері ерте қатып қалатын болса, онда табақшаның формаланбаған бөлігін қайтадан жібітіп барып мүсінге салады. Табақшаның артық жерлерін шекарар бойымен қайшымен кесіп тастайды. Табақшаның қалдығынан қыздырылған шпательдің көмегімен тұтқа жасайды.

Жекелеген қасықты дәрігер науқастың ауыз қуысында тексеріп көреді. Ол үшін дәрігер Гербст пробаларын қолданады. Төменгі жаққа қасықты белгілі бір схема бойынша Гербст ұсынған пробалармен орналастырады.

Тақырыбы: Толық тіс болмағанда тіс жақ жүйесінің анатомо-функционалды жағдайы. Жеке дара қасықты дайындау.

Әрбір алынбалы протезде өздерінің құрылыстық ерекшеліктері бар: ол ақаудың көлеміне, сақталған тістердің санына, қатты тіндердің жағдайына, протез орнын жауып жататын шырышты қабаттың жағдайына, альвиолярлық бөліктің сақталуына, қатты таңдайдың айқындылығына және басқа да анатомиялық ерекшеліктерге байланысты. Конструкцияның әр түрлілігіне қарамастан барлық алынбалы протезде қайталанатын бөліктер кездеседі. Оған жататындар: негіз, ұстап тұрғы элементтер (ілмектер және жасанды тістер).

Протез негізі.

Алынбалы пластиналы протездің негізі пластмассалы пластинкадан немесе металдан жасалады. Оған жасанды тістер бекітіліп протез ауыз қуысында ұсталынып тұрады. Төменгі жақта протез негізі альвиоляр бөлікте жатады, ал жоғарғы жақта таңдайды да жабады. Шайнау қысымы жасанды тістерден негіз арқылы пртез орнының шырышты қабатына таралады. Протез негізінің кері әсерлері де бар. Негіз қатты таңдайды жапқан кезде дәм, температура сезгітік бұзылады, ауыз қуысының шырышты қабаты өздігінен тазаланбайды, оның тітіркенуі жүреді, құсу рефлексі пайда болады. Протездің табиғи тістерге жанасқан жерінде паталогиялық қалташалары бар гингивит пайда болады. Негіз арқылы қысым шырыш ты қабатқа беріледі. Шырышты қабатта қысымды реттеп тұратын марфалогиялық құрылым жоқ. Сондықтан шырышты қабатқа тікеле салынған протез қан айналымды бұзып, альвиоляр айдаршығының қатты семуіне алып кледі. Протез негізінің көлемі сақталған тістерге, альвиоляр бөлігінің сему жәрежесіне, қатты таңдайдың күмьезінің айқындылығына, шырышты қабаттың баслыу дәрежесіне, таңдай білігінің болуныа және тағы басқаға байланысты. Егер де тістер аз сақталса, негіздің көлем үлкен болады және керісінше. Протездің бекуіне жақсы жағдай туса (альвиоляпр айдаршығы биік, қатты таңдай күмбезі айқын) протез негізін кішірейтуге болады. Ілмектер санын көбейту арқылы да кіірейтуге болады. Негіздің шекарасы максимальды келесідей болады: төменгі және жоғарғы жақтың тіссіз альвиоляр бөлігінің ерін және ұрт беттерінде пртездің шекарасы өтпелі қатпар бйымен өтеді, шырыты қабаттың қозғалмалы қатпарын және үзбелерін айналып өтеді. Егер де үзбелерді протез негізімен жапса оның астында ойық жаралар пайда болады. Төменгі жақтың тіл бетінде жоқ және сақталған тістер аймағында протез шекарасы өтпелі қатпармен аяқталады, алдынғы аймақта тіл үзбесін айналып өтеді. Қатты таңдайда протез “А” сызығына ептеп жетпейді. Жоғарғы жақтың төмпешігі міндетті түрде протезбен жабылуы керек. Ол протездің тұрақтылығын жақсартады. Төменгі жақтың алдынғы аймағында протез негізі күрек тістердің төмпешігін жабады. Жоғарғы жақта төмпеіктер ашық қалады және протез тістердің мойны мен жанасады. Үлкен және кіші азу тістерде жоғарғы жақта негіз тіс экваторынан төмен орналасады, төменгі жақта ептеп жоғары орналасады. Бұл протездің максимальды шекарасы. Жоғарғы жақта негізді қатты таңдайдың арқы бөлігінен кішірейтеді, үйткені ол жерде құсу рефлексі пайда болады. Егер де таңдай білігі болатын болса оны ажыратады немесе негізді таңдай ортасымен кеседі. Кейбір протезде ершік негіздің жалғыз ғана бөлшегі болып табылады. Сол арқылы тік және көлденен шайнау қысымы протез орнын шырышты қабатына беріледі. Бұрын негіздің бір бөлігі болған доға, өзінің қасиетін жоғалтты, өйткені ол шырышты қабатқа тимейді, ал одан бірнеше алшақта тұрады. Доға бұл уақытта байланыстырғы қызметін атқарады. Протездің ершіктік бөлігінде жасанды тістер орналасады. Ершіктің саны ақаудың санына сәйкес келеді. Егер ақау артқа қарай орналасса ершікті шектелмеген ақау деп атайды. Ал шектелген ақауды – аралық деп атайды. Доғада қосымша өсінділер болады. Олар тіс қатарының алдынғы бөлігінде орналасқан ақауға қарай бағытталады. Альвиоляр айдаршығында доға пластмасса беку үшін күрделі өсінділермен аяқталады. Доғалы протезде айтылған бөлшектерден басқа бір бірімен қосылып доғалы протездің каркасын құрайды. Доғалы протездің каркасын дайындауды екі әдісі бар. Бірінші әдісте каркасты бөлек – бөлек құяды, екіншісін де толық құйылады. Толық құйылған түрі өте бағалы болады, сонымен қатар өте арнайы құймаларды қажет етеді.

Жасанды тістер.

Тіс қатарының ақауларын толықтыратын жасанды тістер арнайы талаптарды орындауы қажет. Жасалу материалдары тітіркендірмейді және кері әсерін тигізбеуі керек. Бұл жалпы клиникалық талап. Сонымен қатар тістерді анатомиялық пішіні табиғи тістерге сәйкес келуі керек, ол тек қана шайнау функциясын ғана емес сонымен бірге эстсетиканы да бұзбағаны жөн. Шайнау қысымы әсерінен тістер бұзылады және желінеді. Жасанды тістер негізбен бір тұтас байланысқаны жөн. Жасанды тістер фарфордан, пластмассадан және металдан жасалады. Негізге бекуіне қарай оларды крампонды түтікшелі деп бөледі. Негізде орналасуына байланысты алдынға, бүйірлі, және шайнау деп бөлінеді. Ең кенінен қолданатын пластмассалы тістер. Фафорлы тістер сияқты олар да әр түрлі пішінді, көлемді болады. Пластмассалы тістер механикалық жақсы өңделеді, негіздік пластмассамен біртұтас жапысады, өйткені олардың химиялық құрамы бірдей. Кемшіліктері: түсін өзгертеді, желінеді. Желінуге тұрақты болып фарфорлы тістер саналады. Толық алмалы салмалы протезде үлкен азу тістерде фарфорлы тістер қолданады.

Алынбалы протездің бекітілуі

Алынбалы протездер анатомиялық ретенция арқылы және механикалық жолмен бекітіледі. Анатомиялық ретенция төменгі және жоғарғы жақтың табиғи марфалогиялық құрылымдары салдарынан пайда болады. Олар өзінің пішінімен және орналасуымен протезді сөйлеу, күлу және шайнау барысында орнынан қозғалмауын қамтамасыз етеді. Жоғарғы жақта жақсы сақталған айдаршық, табиғи тістер және қатты таңдайдың айқын күмбезі протездің гаризонтальды бағытта қозғалмауын қадағалайды. Жоғарғы жақтың төмпешіктері протездің алға қарай ығыспауын қамтамасыз етеді. Егер де альиоляр өсіндінің қандай да бір бөлігі сенген болса, алынбалы протездің бекітілуін қиынға соқтырады. Жартылай алынбалы протезде протездің бекітілуі механикалық жолмен жүреді.

Протездің механикалық жолмен бекітілуі.

Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматлогияда механикалық жолмен конструкцияларды бекіту көп қолданылады. Жартылай алынбалы протезді бекіту биомеханикалық проблема болып табылады. Механикалық бекіту әдістеріне күршкетер жатады. Күректердің иығы, денесі, өсіндісі және окклюзиялық бастырғышы болады. Кейбір протездерде айтылған ілмектердің барлық бөлшегі кездеседі, ал кейбіреулернде айтылған бөлшектердің жартысы ғана болады. Ілмектің иығы деп серпімді бөлігі аталады, тіс сауытын қорап тұрады. Тәжірибелік стоматологияда тіс сауытын екіге бөледі – окклюзия және мойындық, осы екі аралықтан өтетін сызықты тістің экаторы деп атайды. Ілмектің иығын жасағанда ол келесі талаптарға сай болуы керек:

Иық тістің ерін және ұрт беттеріне айнала экватормен қызыл иек арасында орналасу керек;

Иық тістің максимальды нүктесі мен жанасқаны дұрыс егерде бірақ нүктеге жанасса қысым түскен уақытта протез жылжиды және сол нүктеде эмальдың некрозы пайда болады;

Протездің иығы протез қозғалған уақытта серпімді болуы керек. Бұл қасиет барлық ілмектерде жоқ: сымнан жасалған ілмектер эластикалы болады, ал құйылған ілмектер эластикасы төмен болып келеді. Сымнан жасалған ілмектерден құйылған ілмектерден артықшылығы – олар тістің релиефін толығы мен қайталайды сонықтан тістің эмалына кері әсері төмен болады;

Протездің иығы пассифті болғаны жөн өйткені протездың тыныштық уақытында ілмек бекітілген тіске қысым түсірмеуі керек. Бұл талапты орныдамаса әр қашанда түсіп тұратын тітіркендіргіш функциональды күштің түсуіне алып келеді. Ілмекті активті қысымы эмальдың некрозына алып келеді егерде тіс қаптамамен капталмаса. Сондықтан ілмектер иілімді материалдан жасалғаны дұрыс және осы қасиетін протезді алып шығарғанда сақтағаны жөн.

Ілмектің денесі қозғалмайтын бөлігі болып табылады. Ол тіреуіш тістің жанасу бетінде жасалады оны тістің экваторымен мойын аймағында орналастырмау керек, өйткені бұл уақытта протездің кигізілуі қиынға соғады.

Ілмектің өсіндісі протезге бекітілу үшін қолданылады ол тіссіз альвиоляр айдаршығының бойымен жасанды тістер астында орналасады. Өсіндіні негіздің тіл және таңдай бетіне шығаруға болмайды, олай істеген жағдайда протездің сынуы сол сызықпен өтеді. Функциясына қарай ілмектер ұстағыш және тірек ұстағыш болып бөлінеді. Біріншілері пртезді тек қана ұстап тұрады. Олардың көмегі мен бекітілген протез ертикальды қысымды шырыты қабатқа қарай бағыттайды бұл уақытта қысым тіске емес шырышты қабатқа түседі. Тіреп – ұстағыш ілмектерде окклюзиялық бастырғы болады, ол тістің шайнау бетінің фиссураларында орналасады өзінің құрылысына байланысты тіреп ұстағы ілмектер горизонтальды және вертикальды қысымды бір келкі таратып отырады. Ілмектердің бірнее түрі белгілі олардың ішінде ең көп тарағаны: сымды бір иықты, сымды екі иықты, дентоальвиолярлы, қызыл иектті және тағы басқалары жзатады. Ілмектерге арнап дм 0,6 – дан 1,5 мм сым қолданылады, сонымен бірге 750 – ші пробалы алтын құймасына жасалған сымдар қолданылады.

Тақырыбы: Толық тіссіз жақтардың орталық арақатынасын анықтауы туралы түсінің.

Ауыз қуысын протездеуге дайындау негізі жалпы сауықтыру мен арнайы шаралардан тұрады. Негізгі сауықтыру шараларына емдеумен қатар ауыз қуысын протездеуге дайындау бөлімі енеді. Бұған тіс шөгінділерін тазалау, ауыз қуысы кілегей қабатын, жай және асқынған тіс жегісін емдеу мен тістерді жұлу жатады. Мұның барлығы «ауыз қуысын сауықтыру» термині деп аталады. Протездеуге техникалық қабылдауды және оның нәтижелілігін жеңілдету үшін арнайы шаралар қолданады. Мысалы: микростомияны жою көшірме алуды жеңілдетсе, ал окклюзиялық жазықтық деформациясын жою протездердің нәтижесін жақсартады. Арнайы шаралардың өзіндік ерекшеліктеріі бар. Олар негізнен ауыз қуысын сауықтыру мен протездеуге бағытталған. Бұл шараларды дәрігер-ортопедпен мәліметтесе отырып (протездің түрі мен құрылымы анықталған соң) жүргізеді. Арнайы дайындық құрамына терапиялық, химиялық, ортопедиялық және ортодонтиялық шаралар кіреді. Олардың ішінде жиі: микростомия кезінде ауыз қуысының саңылауын кеңейту, тыртықтарды алу, ауыз қуысының кіреберсін тереңдету, өтпелі қатпардың тыртықтарын кесу, үзбелердің бекитін жерлерін ауыстыру, экзосторларды, сүйектің шығыңқы бөліктерін окклюзиялық беткейінің бұзылыстарын жою, ауытқулық тістесуді және тістердің орналасу қатарын түзету, кілегей қабаттың астына протез дұрыс беку үшін шеміршек немесе металдан қаңқа (каркас) салады, жалған буынды жою және т.б. емдер жүргізіледі. Протездеуге дайындықты, тіс шөгінділерінен тазартудан бастайды. Олар барлық адамдарда кездеседі, кейбір адамдарда тіс тастарының пайда болуы жүреді. Тіс тастары тістің мойын моңында және қызыл иек астына жиналуынан қызыл иектің қабынуына әкеліп соғады. Алынбалы протезбен протездеген кезде қызыл иек протез қыры арасына қысылып тіс тасымен қабатталып қалады. Ол қызыл иектің қабынып борпылдақ және домбыққан болып келеді, жай зақымдалса тез қанағыш болады.

Тіс түбірлерін жұлу – протездеуге келмегенде жүргзеді. Алынбалы протездерді бекіту үшін штитфті тстерді бекіткенде тіс түбірлерін сақтау қажет.

Ауыз қуысын протездеуге арнайы хирургиялық дайындық.

Сүйектердің бедерленіп өсіуін алып тастау. Алынбалы протездермен протездегенде айтарлықтай қиындықты сүйекті бедерлер туғызады. Сүйекті бедерлер (экзостоз) дегеніміз – сүйек тіңінен сыртқа қарай өсетін төмпешіктер тәрізді жаңа құрылымдар. Ортопедтер үшін тәжірибелік маңыздысы болып төменгі жақтың сүйекті бедерлері жатады. Олар көбінесе жақ денесінің тіл аймағында кіші азу тістер немесе ит тістердің орналасуы бойынша симметриялы қалыптасады. Олардың өлшемі, көлемі және пішіні әр түрлі. Жоғарғы жақта сүйекті бедерлер альвеоляр айдаршығының вестибулярлы бетінде орналасады. Сүйекті бедерлер жас ұлғайғанда пайда болып әрі қарай өсе береді. Жас адамдарда олар айқын көрінбейді. Олар аурушаңсыз және сүйекті бедерлердің пайда болуын науқас өзі немесе дәрәгердің көмегімен анықтайды. Алынбалы протездермен протездеу алдында оларды алып тастау қажет, өйткені сүйекті бедерлер протездің орнығуына кедергі туғызады. Сүйекті бедерлердің бетін жауып тұратын шырышты қабат жұқа болып келеді және азғана қысым түскенде оңай жарашыққа айналады. Егерде сүйекті бедерлер протездің бекуіне ешқандай қиындық тудырмаса онда оны қалдыру қажет, тек жақтың бір жағында ғана. Сүйекті бедерлерді алып тастау ауыз қуысы түбінде трапеция тәрізді қиық жүргізу арқылы жүргізіледі. Жасалған құрақтың негізі ауыз қуысы түбіне қарай бағытталған. Бұл жағдайдағы құрақтың жақсы қоректендіруші аяғы болады. Аяғы бар құрақты альвеоларлы өсіндінің ұшында қалыптастыру қате болып есептеледі. Осындай қалыптастырылған құрақтың қанмен қамтамасыз етілуі жеткіліксіз болады. Оның өлі еттенуге ұшырауы сүйектің жаланаштануына және оның әрі қарай өліміне алып келеді. Егде адамдарда таңдай тігісінің дөңес пішінінде торус қалыптасады. Айқын үстірт протездеуге қиындық тудырып, оны оперативтік жолмен алып тастауға тура келеді. Бұл үшін таңдай сүйегіне дейін бойлай қиық жүргізеді. Оңға және солға шырышты – сүйек үсті қиындысын ашып, науа тәрізді қашаумен сүйекті ашады. Жара түгелдей тігіледі. Жазықты торус кезінде жүргізіетін қиық сопақшалы торустың жиегімен бір жақтан жүргізіледі.

Альвеоларлы өсіндіге резекция жүргізу. Мұндай әдіс альвеолярлы өсіндінің шамадан тыс өсуінде көрсетілген. Ол өсінді өседі де, протездеуге қиыдық тудырады. Өсіндінің бір бөлігін алып тастағаннан кейін протез негізін орнықтыруға болады. Операция алдында асқынулар болмас үшін, жаңа құрылымдардың алдын алу үшін мұқият клиникалық және рентгеналогиялық тексерістер жүргізіледі.

Шырышты қабаттың үзбелерін алу. Ауыз қуысы шырышты қабатының екі түрлі үзбелерін анықтайды. Бірінші түрге тіл, ерін және ұрт үзбелері жатады. Олардың белгілі қызметі бар- тілдің, еріннің және ұрттың қозғалыстарын шектейді. Ауыз қуысының осындай табиғи құрылымдары альвеолярлы өсіндінің шынында бекітілсе ,протездеуге кедергі тудырады. Үзбелердің осылай орналасуы протез жиегін қалыптастырғанда қиындық тудырады. Егерде протез жиегі шырышты қабаттың үзбесін жауып тұрса, ол жерлерде ойылған жара пайда болады да, аурушан сезімін тудырады. Тіссіз жақтарды протездегенде шырышты қабаттың тыртықты үзгілері тұйықталу клапынын қалыптастыруға мүмкіндік тудырмайды. Екінші түріне ауыз қуысы шырышты қабатының жарадан кейінгі, күйіктен кейінгі тыртықтар жатады. Протез алаңындағы тыртықтар операциядан кейін де пайда болуы мүмкін.

Альвеолярлы өсіндінің қозғалмалы шырышты қабатын алып тастау. Әдетте альвеолярлы өсінді сыртынан аз қозғалмалы шырышты қабатпен жабылып, сүйек үсті қабатымен біртұтас біріккен. Бірақ альвеолярлы өсіндінің тез семуі салдарынан оның бетнде айдаршық түрінде тіннің артығы қалыптасады, оның эпителийінің астында жақсы дамыған шырыш асты фиброзды байланыстырғыш тің орналасады. Шырышты қабаттың артығы аз болса және ол аз қозғалмалы болса протездеу операциясыз жүргізіледі. Айқын қозғалмалы айдаршық болатын болса, оны сынатәрізді қиындымен алып тастайды.

Таңдай білігін алып тастау. Егде адамдардың қатты таңдайларында жұқарған шырышты қабатпен қапталған әр түрлі көлемді және пішінді қатты сүйек шығыңқылары кездеседі. Егерде білік плстиналы протезбен протездеуге кедергі тудырса, протез астында ойық жаралар қалыптасса, протездің басқа құрылымын қолдану қолайсыз болса, бұл сүйекті шығыңқыларды әдетте алып тастайды.

Ауыз қуысын протездеуге арнайы ортопедиялық дайындық. Тістесу ауытқулары әдетте қиындатады, ал кейбір жағдайда протездеуге мүмкіндік тудырмайды. Тіс альвеолалық ұзарғанда тістер қарама – қарсы жақтың альвеолярлы өсінідісінің шырышты қабатына дейін жетеді. Сол арқылы ол протез кеңістігін азайтады. Тістесу беткейінің аз мөлшерде ауытқуы протездеуге қиындық тудырмауы мүмкін. Ал терең бұзылыстар болғанда оны түзету арнайы алдын ала ортопедиялық дайындық бойынша жүргізіледі. Тіс қатарының тістесу беткейінің ауытқулары альвеола аралық биіктікті жоғарлату жолымен, алға шығыңқы және қисайған тістерді қысқарту арқылы, арнайы протездер көмегімен тістерді ығыстыру (ортодонттық әдіс), алдын ала қыртысты тілу жүргізіліп, тістесу протездері көмегімен тістерді ығыстыру (аппаратты – хирургиялық әдіс), шығыңқы тістерді алып тастау (хирургиялық әдіс) және арнайы протездеуге қолданады.

Тістесу бетін тістесу биіктігін жоғарлату арқылы тегістеу. Тістесу биіктігін жоғарлатудың бірінші ережесі көптеген тістесу нүктелерін қалыптастыру. Жеке қаптамаларда тістесу биіктігі жүргізгенде бұған ерекше көңіл аударған жөн. Мысалы, алдыңғы тістер сонымен бірге кіші азу тістер сақталған жағдайда тістесу биктігін жоғарлатуға болмайды, шеткері тістерге сауыт кигізу арқылы, өйткені екі тісте тістесу биіктігі жоғарлатылса, оларға шамадан тыс салмақ түседі және сақталған алдыңғы тістердің барлығы бір уақытта тістесуден шығып қалады.

Екінші ереже тістесу биіктігін шамадан тыс жоғарлатуға қарсы болады. Тістесу биіктігін жоғарлату алдыңғы тістер арасындағы ара қашықтықты өлшегенде 2 мм аспағаны жөн. Егер де тістерде екіншілік патологиялық мұқалу болса, соның салдарынан сауыттардың биіктігі кішірейсе, самай төменгі жақ буыны элементтерінде бұзылыстар байқалса, биіктікті одан да жоғары жоғарлату көрсетілген. 2-3 мм аралықтағы аз ғана тістесу биіктігін бір келгенде жоғарлатуға болады. Тістесу биіктігін бір келгенде 2-3 мм артық жоғарлатса жағымсыз әсерлерге алып келеді (бұлшық еттердің шаршауы, буындардың ауруы және тістерге шамадан көп қысымның түсуі). Сондықтанда тістесу биіктігі айтарлықтай төмендегенде оны екі кезеңде қалыптастырған жөн. Беттің төменгі бөлігінің биіктігінің бастапқы нүктесі болып, төменгі жақтың физиологиялық тыныштық жағдайын айтуға болады.

Үшінші ереже бойынша тістесу биіктігін бір кезеңде алынбалы протезді бір уақытта кигізіп жоғарлату болып саналады. Бұл әдісті тістесуді жоғарлататын тістерге функциональды қысым түспеу үшін қолданады. Тістесу биіктігін жоғарлату үшін ауыз қуысында тістесу қатынастарын ғана қарау жеткіліксіз. Сонымен бірге оккюдаторға ғанышталған жақ мүсіндерінде анықтаған пайдалы.

Тістесу беткейін тістерді егелеу арқылы тегістеу. Бұл әдіс тіс қатарының тістесу беткейінің екіншілік бұзылыстарын түзетуге арналған ең қолайлысы. Тістің көлемін қысқарту сұрағын шешу үшін тек қана ауыз қуысын тексеру жеткіліксіз, сонымен бірге окклюдаторға ғанышталған диагностикалық мүсіндерді де оқыған жөн. Тістің басқа беткейлерін қысқарту немесе егелеу ұлпаны алу арқылы жүргізіледі. Егерде қысқарту аз болса, тістің төмпешіктерінен аспаса және айқын аурушаң сезімі болмаса ұлпаның сақталуы арқылы жүргізіледі. Егерде тістің қатты тіндерінің айтарлықтай қабаты алынса, онда ұлпа алынады. Жас адамдарда тістесу беткейінің бұзылыстарын ортодонттық жолмен дұрысталмаса, сонда ғана ұлпаны алуға болады. Егерде бұрын қандай да бір себептермен тістердің ұлпасы алынған болса, оларды қысқарту қиындық тудырмайды. Тістерге қысқартқаннан кейін қаптама кигізеді.

Тақырыбы: Окклюдаторлар мен артикуляторлар. Түрлері. Артықшылықтары.

Төменгі жақтың қозғалысын тек қана тік бағытта қайталайтын, яғни ауызды ашып жабуға сай келетін аппарат окклюдатор деп аталады. Ол сымнан иілген немесе құйылып жасалған екі рамадан тұрады. Төменгі рама 100-110 С иілген жазық болып келеді де екі рама бір-бірімен шарнирлі бекіспен бекиді. Окклюдатор мен алмалы салмалы протезді жасақ кезінде қолданады. Ол тек қана тік бағытта қозғалыс жасағандықтан науқастың шайнау аппаратының жеке биомеханикалық құрылысына сай тістердің формасын, тіс доғасының формасына және төменгі жақтың барлық қозғалысын қайталап алатын аппаратты артикулятор деп атайды. Артикулятор универсальды және орташа қарапайымдатылған болады.

Универсальді артикулятор. Артикулятордың бұл түрі тіс протездерін жасауға диагностикалық және зерттеу мақсаттарына қолданылады. Артикулятордың құрылысы төменгі жақтың жеке қимылдарын қайталауға негізделіп жасалған, яғни төменгі самай буынына ұқсас етіп жасалған. Артикулятордың буыны не болмаса біріккен жері төменгі және жоғарғы рамаларды бір-бірімен байланыстырып, бір-біріне қатысты қимылдар жасауға ықпал етеді.

Артикулятордың ең типті өкілі Гизи және Хайт артикуляторлары. Оларды негізгі екі рамадан – жоғарғы және төменгі, аппараттың буын бірлестігінен және бүйірлі буын жолын жасайтын қондырғыдан, бүйірлі күрек тістік жол жасайтын аппараттын, окклюзиялық жазықтық пен ортанғы сызықты көрсететін қондырғыдан тұрады.

Әрбір артикулятордың үш тірек нүктесі болады: екеуі буын аймағында, біреуі күрек тістің алаңында. Күрек тістік алаңы бекітілген штифте орталық сызықты көрсететін қондырғы арасындағы арақашықтық 10 см-ге тең.

Ол адамның буын бастарынан күрек тістік нүктеге дейін арақашықтыққа сәйкес келеді. Бұны Бонильдің үшбұрышы деп аталады. Төменгі жақтың қозғалысы келтіретін бұл артикулятордың жоғарғы рамасы қозғалады.

Артикулятордың жеке қимылдары науқас адамның буын басының жолы мен күрек тістік жолдарын беттік доға мен аппараттардың көмегімен жазып алғысын реттілік соң инттің көмегімен сол жағдайда бекітіледі.

Протез жасау үін немесе диагноматикалық мақсатпен зерттелетін модельді артикуляторға бекітеді. Алдымен жоғарғы раманың окклюзиялық алаңына жоғарғы жақтың моделін ортаңғы сызықты көрсетіп тұратын қондырғының ұшы модельге күрке тстердің медиальді бұрышына тиіп тұратындай етіп орналастырады.

Бұл кезде модельдегі бекітілген ортаңғы сызық окклюзиялық жазықтықтың ортаңғы сызығына сәйкес келеді. Осылайа орналастырылған модельді жоғарғы жақтың төменгі жақ буынына байланысты орналасуы дәл қайталайды.

Артикуляторға бекітілетін жоғарғы модельге қатысты ортақ окклюзияда төменгі жақтың моделі орналастырылады да, артикулятордың төменгі рамасына бекітіледі. Бұл жағдайда да төменгі күрек тістер мен буындық бекініс арасындағы арақашықтық 100 см-ге тең болады. Қарапайым немесе орташа артикулятор. Ондай артикуляторлар тек қана тіс протездерін жасау үшін қолданылады. Универсальді артикулятордан айырмашылығы қайталайтын қозғалыстары трақты бұрыштарда ғана қозғалады:

1. сагитальді буын жолы – 33 С

2. Бүйірлі буын долы – 17 С

3. Сагитальді күрек тіст жолы – 40 С

4. Бүйірлі күрек тісті жолы – 120 С

Бұл шамалар жиі кездесетн шамалар. Қарапайымдатылған артикуляторға төменгі жақтың қозғалыс жолын жазудың қажеті болмайды.

Тақырыбы: Жеке дара анықталған тістесу беткейлері бойынша тістерді орналастыру. Тістесудің әр түрлі ауытқуларында тістерді орналастыру.

Стоматологияда айқын және жалған прогнатияны қарастырады. Айқын прогнатия кезінде жоғарғы жақ сүйегі шамадан тыс дамыған. Оның альвелярлы өсіндісі алға қарай шығыңқы келеді. Жасанды қызыл иегі бар протездер алдыңғы бөлікте жоғарғы ерінді қалыңдатып тұрады. Ол эстетикалық жағынан алғанда науқасқа өте қолайсыз жағдай тудырады. Бұндай жағдайларда, жасанды алдыңғы тіс топтарын қызыл иек жиегіне орналастырады, ал шайнау тістерді жасанды қызыл иекке орналастырады. Протезді бекіту үшін вестибулярлы қызыл иектік ілмектерді қолдануға болады, егерде оған жағдай жасалса. Бұндай протездер көбінесе, адгезия көмегімен немесе негіздің вестибулярлды өсінділерімен бекітіледі. Бірақта ондай бекіту протезге көп жағдайда тұрақтылық әкелмейді. Жалған прогнатия кезінде жасанды тістерді артогнатиялық тістесу кезіндегідей орналастырады. Өйткені мұндай тістесу төменгі жақ сүйегінің дамымай қалуы салдарынан пайда болады. Пародонтиттің клиникалық көрісінің бірі болып пародонтальді қалта (периодонтольді) бұлар қызыл иек пен периодонттың байланыстыру аппаратынын бөлшекті ыдырауы мен бөлінуіне байланысты. Тісқызылиек қалтаның қалптасуының шешуші факторы болып пролиферация және апикальді бағытта эпителияның өсуі. Периодонтальді қалтаның терңдігіне байланысты тістерді байданыстырушы аппаратының зақымдалу дәрежесі және альвеол қабырғалары өзгерісімен талқылауға болады.

Пародонт атрофия дәрежесі және тістердің функциональді бағалығы пародонтитті емдеу әдісін таңдау негізінде. Одонтопародонтограмнаның емнің нәтижесін бағалау және динамиканы оқытуда қайта тексеруде мағынасы бар.

Окклюзиялық қатынасты нақтылауүшін диагностикалық модельдер мен окклюдограмм қолданылады.

Окклюдография – тіс қатары қабысқан кезде жұқа балауыз пластикасында (бюгельді балауыз қолдануға болады), окклюзиялық қатынасты алу әдісі. Қалыпқа ортогнатиялық тістесу түрінде балауыз жалағында фронтальді тстер аймағында сызықты қатынас және бүиір тістер аймағында нүктелі қатынас, бірақ осы аймақтарда балауыздың жұқа қабаты болады.

Шамадан тыс қатынаста осы аймақтарда тесіктер пайда болады (қатынас болмағанда із болмайды)

Пластинканы диагностикалық модельге салып, карандаш көмегімен шамадан тыс қатынас бөліктерін тіс моделі-ие өткізіп, тегістеу аймақтары анықталады.

Диагностикалық модельдерде окклюзиялық қатынастардың түрін оральді жағынан, окклюзиялық жазықтыққа байланысты тістердің қисаю дәрежесін, олардың арасындағы арақашықтық, вертикальді жазықтықта тістердің ығысу дәрежесін анықтап: сосын емдеу аппаратының конструкциясын анықтайды.

Тексерудің қосымша әдісі ретінде рентгенография қолданылады, бұнда сүйек тінінің деструкциясының 4 дәрежесін байқауға болады.

бастапқы – ұзақтығымен сүйек тінінің

түбірдін ұзындығынын 1 (4-1) 3 тісарапын перденің биіктігінің төмендеуі

түбірдің ½ ұзындықта биіктігінің төмендеу

түбір ұзындығының жартысынан көп резорбциясы

Деструктивті процесстің активтілігі рентгенде дақты остеопороз ошақтарымен , тіс түбірі мен альвеолярлы айдаршық маңында сүйек тіңінің резорбцияланған контурларының тегіс болмауы көрінеді.

Пародонт ауруына тән белгілер

гингивит

тіс тасының болуы (жұмсақ қақ)

тісқызыл иек бекінісінің бұзылуы

қызылиектің қанағыштығы

периодонтальді қалтаның пайда болуы немесе периодонтальді талшық бөліктерінің өлуі

қызыл иек шетінін ретракциясы

тістердің патологиялық қозғалыштығы

альвеол қабырғаларының сүйек тінінің прогрессирлеуші резорбциясы

трем, диостем қалыптасқанда, тістердің ығысуына байланысты окклюзиялық беткейдің өзгеруі

кейбір тістердің ығысуына байланысты уақытынан бұрын қатынастың пайда болуы.

Қызыл иек шетінің ретракциясын барлық уақытта көре алмаймыз, өйткені пародоттағы қабыну процесі тіннің ісінуі мен қабыну инфильтратымен, грануляциямен, гипертрофиямен өтеді.

Ағымына байланысты жедел созылмалы пародонтит бойынша бөлінеді.

Тақырыбы: Толық алынбалы протезді дайындаудың ерекшеліктері мен көрсеткіштері

Әрбір алынбалы протезде өздерінің құрылыстық ерекшеліктері бар: ол ақаудың көлеміне, сақталған тістердің санына, қатты тіндердің жағдайына, протез орнын жауып жататын шырышты қабаттың жағдайына, альвиолярлық бөліктің сақталуына, қатты таңдайдың айқындылығына және басқа да анатомиялық ерекшеліктерге байланысты. Конструкцияның әр түрлілігіне қарамастан барлық алынбалы протезде қайталанатын бөліктер кездеседі. Оған жататындар: негіз, ұстап тұрғы элементтер (ілмектер және жасанды тістер).

Протез негізі.

Алынбалы пластиналы протездің негізі пластмассалы пластинкадан немесе металдан жасалады. Оған жасанды тістер бекітіліп протез ауыз қуысында ұсталынып тұрады. Төменгі жақта протез негізі альвиоляр бөлікте жатады, ал жоғарғы жақта таңдайды да жабады. Шайнау қысымы жасанды тістерден негіз арқылы пртез орнының шырышты қабатына таралады. Протез негізінің кері әсерлері де бар. Негіз қатты таңдайды жапқан кезде дәм, температура сезгітік бұзылады, ауыз қуысының шырышты қабаты өздігінен тазаланбайды, оның тітіркенуі жүреді, құсу рефлексі пайда болады. Протездің табиғи тістерге жанасқан жерінде паталогиялық қалташалары бар гингивит пайда болады. Негіз арқылы қысым шырыш ты қабатқа беріледі. Шырышты қабатта қысымды реттеп тұратын марфалогиялық құрылым жоқ. Сондықтан шырышты қабатқа тікеле салынған протез қан айналымды бұзып, альвиоляр айдаршығының қатты семуіне алып кледі. Протез негізінің көлемі сақталған тістерге, альвиоляр бөлігінің сему жәрежесіне, қатты таңдайдың күмьезінің айқындылығына, шырышты қабаттың баслыу дәрежесіне, таңдай білігінің болуныа және тағы басқаға байланысты. Егер де тістер аз сақталса, негіздің көлем үлкен болады және керісінше. Протездің бекуіне жақсы жағдай туса (альвиоляпр айдаршығы биік, қатты таңдай күмбезі айқын) протез негізін кішірейтуге болады. Ілмектер санын көбейту арқылы да кіірейтуге болады. Негіздің шекарасы максимальды келесідей болады: төменгі және жоғарғы жақтың тіссіз альвиоляр бөлігінің ерін және ұрт беттерінде пртездің шекарасы өтпелі қатпар бйымен өтеді, шырыты қабаттың қозғалмалы қатпарын және үзбелерін айналып өтеді. Егер де үзбелерді протез негізімен жапса оның астында ойық жаралар пайда болады. Төменгі жақтың тіл бетінде жоқ және сақталған тістер аймағында протез шекарасы өтпелі қатпармен аяқталады, алдынғы аймақта тіл үзбесін айналып өтеді. Қатты таңдайда протез “А” сызығына ептеп жетпейді. Жоғарғы жақтың төмпешігі міндетті түрде протезбен жабылуы керек. Ол протездің тұрақтылығын жақсартады. Төменгі жақтың алдынғы аймағында протез негізі күрек тістердің төмпешігін жабады. Жоғарғы жақта төмпеіктер ашық қалады және протез тістердің мойны мен жанасады. Үлкен және кіші азу тістерде жоғарғы жақта негіз тіс экваторынан төмен орналасады, төменгі жақта ептеп жоғары орналасады. Бұл протездің максимальды шекарасы. Жоғарғы жақта негізді қатты таңдайдың арқы бөлігінен кішірейтеді, үйткені ол жерде құсу рефлексі пайда болады. Егер де таңдай білігі болатын болса оны ажыратады немесе негізді таңдай ортасымен кеседі. Кейбір протезде ершік негіздің жалғыз ғана бөлшегі болып табылады. Сол арқылы тік және көлденен шайнау қысымы протез орнын шырышты қабатына беріледі. Бұрын негіздің бір бөлігі болған доға, өзінің қасиетін жоғалтты, өйткені ол шырышты қабатқа тимейді, ал одан бірнеше алшақта тұрады. Доға бұл уақытта байланыстырғы қызметін атқарады. Протездің ершіктік бөлігінде жасанды тістер орналасады. Ершіктің саны ақаудың санына сәйкес келеді. Егер ақау артқа қарай орналасса ершікті шектелмеген ақау деп атайды. Ал шектелген ақауды – аралық деп атайды. Доғада қосымша өсінділер болады. Олар тіс қатарының алдынғы бөлігінде орналасқан ақауға қарай бағытталады. Альвиоляр айдаршығында доға пластмасса беку үшін күрделі өсінділермен аяқталады. Доғалы протезде айтылған бөлшектерден басқа бір бірімен қосылып доғалы протездің каркасын құрайды. Доғалы протездің каркасын дайындауды екі әдісі бар. Бірінші әдісте каркасты бөлек – бөлек құяды, екіншісін де толық құйылады. Толық құйылған түрі өте бағалы болады, сонымен қатар өте арнайы құймаларды қажет етеді.

Жасанды тістер.

Тіс қатарының ақауларын толықтыратын жасанды тістер арнайы талаптарды орындауы қажет. Жасалу материалдары тітіркендірмейді және кері әсерін тигізбеуі керек. Бұл жалпы клиникалық талап. Сонымен қатар тістерді анатомиялық пішіні табиғи тістерге сәйкес келуі керек, ол тек қана шайнау функциясын ғана емес сонымен бірге эстсетиканы да бұзбағаны жөн. Шайнау қысымы әсерінен тістер бұзылады және желінеді. Жасанды тістер негізбен бір тұтас байланысқаны жөн. Жасанды тістер фарфордан, пластмассадан және металдан жасалады. Негізге бекуіне қарай оларды крампонды түтікшелі деп бөледі. Негізде орналасуына байланысты алдынға, бүйірлі, және шайнау деп бөлінеді. Ең кенінен қолданатын пластмассалы тістер. Фафорлы тістер сияқты олар да әр түрлі пішінді, көлемді болады. Пластмассалы тістер механикалық жақсы өңделеді, негіздік пластмассамен біртұтас жапысады, өйткені олардың химиялық құрамы бірдей. Кемшіліктері: түсін өзгертеді, желінеді. Желінуге тұрақты болып фарфорлы тістер саналады. Толық алмалы салмалы протезде үлкен азу тістерде фарфорлы тістер қолданады.

Алынбалы протездің бекітілуі

Алынбалы протездер анатомиялық ретенция арқылы және механикалық жолмен бекітіледі. Анатомиялық ретенция төменгі және жоғарғы жақтың табиғи марфалогиялық құрылымдары салдарынан пайда болады. Олар өзінің пішінімен және орналасуымен протезді сөйлеу, күлу және шайнау барысында орнынан қозғалмауын қамтамасыз етеді. Жоғарғы жақта жақсы сақталған айдаршық, табиғи тістер және қатты таңдайдың айқын күмбезі протездің гаризонтальды бағытта қозғалмауын қадағалайды. Жоғарғы жақтың төмпешіктері протездің алға қарай ығыспауын қамтамасыз етеді. Егер де альиоляр өсіндінің қандай да бір бөлігі сенген болса, алынбалы протездің бекітілуін қиынға соқтырады. Жартылай алынбалы протезде протездің бекітілуі механикалық жолмен жүреді.

Протездің механикалық жолмен бекітілуі.

Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматлогияда механикалық жолмен конструкцияларды бекіту көп қолданылады. Жартылай алынбалы протезді бекіту биомеханикалық проблема болып табылады. Механикалық бекіту әдістеріне күршкетер жатады. Күректердің иығы, денесі, өсіндісі және окклюзиялық бастырғышы болады. Кейбір протездерде айтылған ілмектердің барлық бөлшегі кездеседі, ал кейбіреулернде айтылған бөлшектердің жартысы ғана болады. Ілмектің иығы деп серпімді бөлігі аталады, тіс сауытын қорап тұрады. Тәжірибелік стоматологияда тіс сауытын екіге бөледі – окклюзия және мойындық, осы екі аралықтан өтетін сызықты тістің экаторы деп атайды. Ілмектің иығын жасағанда ол келесі талаптарға сай болуы керек:

Иық тістің ерін және ұрт беттеріне айнала экватормен қызыл иек арасында орналасу керек;

Иық тістің максимальды нүктесі мен жанасқаны дұрыс егерде бірақ нүктеге жанасса қысым түскен уақытта протез жылжиды және сол нүктеде эмальдың некрозы пайда болады;

Протездің иығы протез қозғалған уақытта серпімді болуы керек. Бұл қасиет барлық ілмектерде жоқ: сымнан жасалған ілмектер эластикалы болады, ал құйылған ілмектер эластикасы төмен болып келеді. Сымнан жасалған ілмектерден құйылған ілмектерден артықшылығы – олар тістің релиефін толығы мен қайталайды сонықтан тістің эмалына кері әсері төмен болады;

Протездің иығы пассифті болғаны жөн өйткені протездың тыныштық уақытында ілмек бекітілген тіске қысым түсірмеуі керек. Бұл талапты орныдамаса әр қашанда түсіп тұратын тітіркендіргіш функциональды күштің түсуіне алып келеді. Ілмекті активті қысымы эмальдың некрозына алып келеді егерде тіс қаптамамен капталмаса. Сондықтан ілмектер иілімді материалдан жасалғаны дұрыс және осы қасиетін протезді алып шығарғанда сақтағаны жөн.

Ілмектің денесі қозғалмайтын бөлігі болып табылады. Ол тіреуіш тістің жанасу бетінде жасалады оны тістің экваторымен мойын аймағында орналастырмау керек, өйткені бұл уақытта протездің кигізілуі қиынға соғады.

Ілмектің өсіндісі протезге бекітілу үшін қолданылады ол тіссіз альвиоляр айдаршығының бойымен жасанды тістер астында орналасады. Өсіндіні негіздің тіл және таңдай бетіне шығаруға болмайды, олай істеген жағдайда протездің сынуы сол сызықпен өтеді. Функциясына қарай ілмектер ұстағыш және тірек ұстағыш болып бөлінеді. Біріншілері пртезді тек қана ұстап тұрады. Олардың көмегі мен бекітілген протез ертикальды қысымды шырыты қабатқа қарай бағыттайды бұл уақытта қысым тіске емес шырышты қабатқа түседі. Тіреп – ұстағыш ілмектерде окклюзиялық бастырғы болады, ол тістің шайнау бетінің фиссураларында орналасады өзінің құрылысына байланысты тіреп ұстағы ілмектер горизонтальды және вертикальды қысымды бір келкі таратып отырады. Ілмектердің бірнее түрі белгілі олардың ішінде ең көп тарағаны: сымды бір иықты, сымды екі иықты, дентоальвиолярлы, қызыл иектті және тағы басқалары жзатады. Ілмектерге арнап дм 0,6 – дан 1,5 мм сым қолданылады, сонымен бірге 750 – ші пробалы алтын құймасына жасалған сымдар қолданылады.

Тақырыбы: Жұмсақ эластикалы төсеніші бар толық алынбалы протез.

Толық алмалы – салмалы протез бұл – тіс қатарында барлық тістер болмаған уақытта қолданылатын протез. Барлық тістердің болмауы дистрофиялық (тіс жегісі, пародонтоз) және жарақатты процестердің әсерінен тіс – жақ жүйесіндегі функциональды және анатомиялық бұзылыстарға алып келеді. Альвеоляр өсіндісі мен жақтардың семуі жүреді. Жақта барлық тістер болмағанда самай төменгі жақ буынында өзгерістер кездеседі. Толық алмалы – салмалы протез көмегімен пайда болатын өзгерістерді тоқтатуға және шайнау қызметін қалыптастыруға, науқастың ішек жолдары қызметін қалыпты жағдайға келтіруге мүмкіндік туғызады. Толық алмалы – салмалы протездер пластмассалы негізден және жасанды тістерден тұрады.

Тіс қатарының ақауларын толықтыратын жасанды тістер арнайы талаптарды орындауы қажет. Жасалу материалдары тітіркендірмейді және кері әсерін тигізбеуі керек. Бұл жалпы клиникалық талап. Сонымен қатар тістерді анатомиялық пішіні табиғи тістерге сәйкес келуі керек, ол тек қана шайнау функциясын ғана емес сонымен бірге эстсетиканы да бұзбағаны жөн. Шайнау қысымы әсерінен тістер бұзылады және желінеді. Жасанды тістер негізбен бір тұтас байланысқаны жөн. Жасанды тістер фарфордан, пластмассадан және металдан жасалады. Негізге бекуіне қарай оларды крампонды түтікшелі деп бөледі. Негізде орналасуына байланысты алдынға, бүйірлі, және шайнау деп бөлінеді. Ең кенінен қолданатын пластмассалы тістер. Фафорлы тістер сияқты олар да әр түрлі пішінді, көлемді болады. Пластмассалы тістер механикалық жақсы өңделеді, негіздік пластмассамен біртұтас жапысады, өйткені олардың химиялық құрамы бірдей. Кемшіліктері: түсін өзгертеді, желінеді. Желінуге тұрақты болып фарфорлы тістер саналады. Толық алмалы салмалы протезде үлкен азу тістерде фарфорлы тістер қолданады.

Алынбалы протездің бекітілуі

Алынбалы протездер анатомиялық ретенция арқылы және механикалық жолмен бекітіледі. Анатомиялық ретенция төменгі және жоғарғы жақтың табиғи марфалогиялық құрылымдары салдарынан пайда болады. Олар өзінің пішінімен және орналасуымен протезді сөйлеу, күлу және шайнау барысында орнынан қозғалмауын қамтамасыз етеді. Жоғарғы жақта жақсы сақталған айдаршық, табиғи тістер және қатты таңдайдың айқын күмбезі протездің гаризонтальды бағытта қозғалмауын қадағалайды. Жоғарғы жақтың төмпешіктері протездің алға қарай ығыспауын қамтамасыз етеді. Егер де альиоляр өсіндінің қандай да бір бөлігі сенген болса, алынбалы протездің бекітілуін қиынға соқтырады. Жартылай алынбалы протезде протездің бекітілуі механикалық жолмен жүреді.

Протездің механикалық жолмен бекітілуі.

Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматлогияда механикалық жолмен конструкцияларды бекіту көп қолданылады. Жартылай алынбалы протезді бекіту биомеханикалық проблема болып табылады. Механикалық бекіту әдістеріне күршкетер жатады. Күректердің иығы, денесі, өсіндісі және окклюзиялық бастырғышы болады. Кейбір протездерде айтылған ілмектердің барлық бөлшегі кездеседі, ал кейбіреулернде айтылған бөлшектердің жартысы ғана болады. Ілмектің иығы деп серпімді бөлігі аталады, тіс сауытын қорап тұрады. Тәжірибелік стоматологияда тіс сауытын екіге бөледі – окклюзия және мойындық, осы екі аралықтан өтетін сызықты тістің экаторы деп атайды. Ілмектің иығын жасағанда ол келесі талаптарға сай болуы керек:

Иық тістің ерін және ұрт беттеріне айнала экватормен қызыл иек арасында орналасу керек;

Иық тістің максимальды нүктесі мен жанасқаны дұрыс егерде бірақ нүктеге жанасса қысым түскен уақытта протез жылжиды және сол нүктеде эмальдың некрозы пайда болады;

Протездің иығы протез қозғалған уақытта серпімді болуы керек. Бұл қасиет барлық ілмектерде жоқ: сымнан жасалған ілмектер эластикалы болады, ал құйылған ілмектер эластикасы төмен болып келеді. Сымнан жасалған ілмектерден құйылған ілмектерден артықшылығы – олар тістің релиефін толығы мен қайталайды сонықтан тістің эмалына кері әсері төмен болады;

Протездің иығы пассифті болғаны жөн өйткені протездың тыныштық уақытында ілмек бекітілген тіске қысым түсірмеуі керек. Бұл талапты орныдамаса әр қашанда түсіп тұратын тітіркендіргіш функциональды күштің түсуіне алып келеді. Ілмекті активті қысымы эмальдың некрозына алып келеді егерде тіс қаптамамен капталмаса. Сондықтан ілмектер иілімді материалдан жасалғаны дұрыс және осы қасиетін протезді алып шығарғанда сақтағаны жөн.

Ілмектің денесі қозғалмайтын бөлігі болып табылады. Ол тіреуіш тістің жанасу бетінде жасалады оны тістің экваторымен мойын аймағында орналастырмау керек, өйткені бұл уақытта протездің кигізілуі қиынға соғады.

Ілмектің өсіндісі протезге бекітілу үшін қолданылады ол тіссіз альвиоляр айдаршығының бойымен жасанды тістер астында орналасады. Өсіндіні негіздің тіл және таңдай бетіне шығаруға болмайды, олай істеген жағдайда протездің сынуы сол сызықпен өтеді. Функциясына қарай ілмектер ұстағыш және тірек ұстағыш болып бөлінеді. Біріншілері пртезді тек қана ұстап тұрады. Олардың көмегі мен бекітілген протез ертикальды қысымды шырыты қабатқа қарай бағыттайды бұл уақытта қысым тіске емес шырышты қабатқа түседі. Тіреп – ұстағыш ілмектерде окклюзиялық бастырғы болады, ол тістің шайнау бетінің фиссураларында орналасады өзінің құрылысына байланысты тіреп ұстағы ілмектер горизонтальды және вертикальды қысымды бір келкі таратып отырады. Ілмектердің бірнее түрі белгілі олардың ішінде ең көп тарағаны: сымды бір иықты, сымды екі иықты, дентоальвиолярлы, қызыл иектті және тағы басқалары жзатады. Ілмектерге арнап дм 0,6 – дан 1,5 мм сым қолданылады, сонымен бірге 750 – ші пробалы алтын құймасына жасалған сымдар қолданылады.

Әрбір алынбалы протезде өздерінің құрылыстық ерекшеліктері бар: ол ақаудың көлеміне, сақталған тістердің санына, қатты тіндердің жағдайына, протез орнын жауып жататын шырышты қабаттың жағдайына, альвиолярлық бөліктің сақталуына, қатты таңдайдың айқындылығына және басқа да анатомиялық ерекшеліктерге байланысты. Конструкцияның әр түрлілігіне қарамастан барлық алынбалы протезде қайталанатын бөліктер кездеседі. Оған жататындар: негіз, ұстап тұрғы элементтер (ілмектер және жасанды тістер).

Протез негізі.

Алынбалы пластиналы протездің негізі пластмассалы пластинкадан немесе металдан жасалады. Оған жасанды тістер бекітіліп протез ауыз қуысында ұсталынып тұрады. Төменгі жақта протез негізі альвиоляр бөлікте жатады, ал жоғарғы жақта таңдайды да жабады. Шайнау қысымы жасанды тістерден негіз арқылы пртез орнының шырышты қабатына таралады. Протез негізінің кері әсерлері де бар. Негіз қатты таңдайды жапқан кезде дәм, температура сезгітік бұзылады, ауыз қуысының шырышты қабаты өздігінен тазаланбайды, оның тітіркенуі жүреді, құсу рефлексі пайда болады. Протездің табиғи тістерге жанасқан жерінде паталогиялық қалташалары бар гингивит пайда болады. Негіз арқылы қысым шырыш ты қабатқа беріледі. Шырышты қабатта қысымды реттеп тұратын марфалогиялық құрылым жоқ. Сондықтан шырышты қабатқа тікеле салынған протез қан айналымды бұзып, альвиоляр айдаршығының қатты семуіне алып кледі. Протез негізінің көлемі сақталған тістерге, альвиоляр бөлігінің сему жәрежесіне, қатты таңдайдың күмьезінің айқындылығына, шырышты қабаттың баслыу дәрежесіне, таңдай білігінің болуныа және тағы басқаға байланысты. Егер де тістер аз сақталса, негіздің көлем үлкен болады және керісінше. Протездің бекуіне жақсы жағдай туса (альвиоляпр айдаршығы биік, қатты таңдай күмбезі айқын) протез негізін кішірейтуге болады. Ілмектер санын көбейту арқылы да кіірейтуге болады. Негіздің шекарасы максимальды келесідей болады: төменгі және жоғарғы жақтың тіссіз альвиоляр бөлігінің ерін және ұрт беттерінде пртездің шекарасы өтпелі қатпар бйымен өтеді, шырыты қабаттың қозғалмалы қатпарын және үзбелерін айналып өтеді. Егер де үзбелерді протез негізімен жапса оның астында ойық жаралар пайда болады. Төменгі жақтың тіл бетінде жоқ және сақталған тістер аймағында протез шекарасы өтпелі қатпармен аяқталады, алдынғы аймақта тіл үзбесін айналып өтеді. Қатты таңдайда протез “А” сызығына ептеп жетпейді. Жоғарғы жақтың төмпешігі міндетті түрде протезбен жабылуы керек. Ол протездің тұрақтылығын жақсартады. Төменгі жақтың алдынғы аймағында протез негізі күрек тістердің төмпешігін жабады. Жоғарғы жақта төмпеіктер ашық қалады және протез тістердің мойны мен жанасады. Үлкен және кіші азу тістерде жоғарғы жақта негіз тіс экваторынан төмен орналасады, төменгі жақта ептеп жоғары орналасады. Бұл протездің максимальды шекарасы. Жоғарғы жақта негізді қатты таңдайдың арқы бөлігінен кішірейтеді, үйткені ол жерде құсу рефлексі пайда болады. Егер де таңдай білігі болатын болса оны ажыратады немесе негізді таңдай ортасымен кеседі. Кейбір протезде ершік негіздің жалғыз ғана бөлшегі болып табылады. Сол арқылы тік және көлденен шайнау қысымы протез орнын шырышты қабатына беріледі. Бұрын негіздің бір бөлігі болған доға, өзінің қасиетін жоғалтты, өйткені ол шырышты қабатқа тимейді, ал одан бірнеше алшақта тұрады. Доға бұл уақытта байланыстырғы қызметін атқарады. Протездің ершіктік бөлігінде жасанды тістер орналасады. Ершіктің саны ақаудың санына сәйкес келеді. Егер ақау артқа қарай орналасса ершікті шектелмеген ақау деп атайды. Ал шектелген ақауды – аралық деп атайды. Доғада қосымша өсінділер болады. Олар тіс қатарының алдынғы бөлігінде орналасқан ақауға қарай бағытталады. Альвиоляр айдаршығында доға пластмасса беку үшін күрделі өсінділермен аяқталады. Доғалы протезде айтылған бөлшектерден басқа бір бірімен қосылып доғалы протездің каркасын құрайды. Доғалы протездің каркасын дайындауды екі әдісі бар. Бірінші әдісте каркасты бөлек – бөлек құяды, екіншісін де толық құйылады. Толық құйылған түрі өте бағалы болады, сонымен қатар өте арнайы құймаларды қажет етеді.

Тақырыбы: Күрделі емес аппараттарды дайындау технологиясы.

Емдік және алдын алу апараттары – бұл ортопедиялық қондырғылар шайнау – сөйлеу аппаратында болатын ауытқуларды, ақауларды қалпына келтіруге арналған. Шайнау - сөйлеу аппарты бұл бір бірімен тығыз байланыста болатын мүшелер тобын айтады, олар шайнауға, тыныс алуға, дыбыстарды құрауға және сөйлеуге арналған.

Аномалия – бұл белгілі биологиялық түрге тән қызметі мен құрылсынан ауытқу, ағзаның даму бұзылыстары салдарынан пайда болатын құбылыс.

Көптеген ортопедиялық алдын алуға және емдеуге арналған аппараттар бекітілу әдісіне, қондырғының түріне, орналасу орнына, әсер етуі мен тағайындалуына байланысты бөлінеді. Барлық протездер келесі ретпен топтастырылады:

· Бекітілу әдісі бойынша:

• Алынбалы протездер – адгезия арқылы, анатомиялық ретенция және механикалық бекіткіштер (ілмектер, вестибулярлы доға, құлыпты бекіткіштер, тіс альвеолалық құрсау) көмегімен бекітіледі, керек жағдайда науқастың өзі протез орны тіңдерін, табиғи тістерді, олардың пародонтына, протездің өзіне ешқандай зиян келтірмей ауыз қуысынан алып шығып, қайтадан орнына кигізе алады. Бұл протездерге жартылай алынбалы пластиналы пртездер, толық алынбалы пластиналы протездер және доғалы протездер жатады.

• Жартылай алынбалы пластиналы протез дегеніміз – бұл тіс қатарының жартылай ақауларын жасанды қондырғылардың көмегімен қалпына келтіруге арналған протез. Бұндай протездер қондырғыларына тек қана тіс қатарының анатомиялық пішінін келтіріп қоймайды сонымен бірге жоғалтылған жақтың қатты тіңдерінің және ауыз қуысының жұмсақ тіңдерінің рельефтерінің ерекшеліктерін келтіреді. Егерде ақауларды алынбайтын протездермен қалпына келтіру толық жүргізілмесе жартылай алынбалы протездер қолданылады. Жартылай пластиналы протездер көмегімен тіс жақ жүйесінің қызметі қалпына келеді және оның көмегімен айтарлықтай косметикалық нәтижеге жетуге болады. Пластиналы пртездер арқылы тек қана тістердің пішінінін және түсін келтіріп қана қоймай, ауыз қуысының шырышты қабатының рельефі мен түсінде келтіруге борлады. Жартылай пластиналы протез негізден және ақау аймағында орналасқан жасанды тістерден тұрады. Протездің құрамды бөліктеріне бекіткіш элементтер – ілмектер және аттачмендер жатады.

Толық алмалы – салмалы протез бұл – тіс қатарында барлық тістер болмаған уақытта қолданылатын протез. Барлық тістердің болмауы дистрофиялық (тіс жегісі, пародонтоз) және жарақатты процестердің әсерінен тіс – жақ жүйесіндегі функциональды және анатомиялық бұзылыстарға алып келеді. Альвеоляр өсіндісі мен жақтардың семуі жүреді. Жақта барлық тістер болмағанда самай төменгі жақ буынында өзгерістер кездеседі. Толық алмалы – салмалы протез көмегімен пайда болатын өзгерістерді тоқтатуға және шайнау қызметін қалыптастыруға, науқастың ішек жолдары қызметін қалыпты жағдайға келтіруге мүмкіндік туғызады. Толық алмалы – салмалы протездер пластмассалы негізден және жасанды тістерден тұрады.

Доғалы протездер бұл – алынбалы протездер, тірек ілмектерден немесе құлыпты бекіткіштерден, негізі бар жасанды тістерден және доғадан тұрады. Протездің металл бөлшектері протездің қаңқасы деп аталады. Доғалы протезде пластиналы протезге қарағанда, протезден өтетін шайнау қысымы тірек тістерге ілмектер арқылы таралады, ал протездің негізі арқылы альвеолярлы өсіндінің, жақ денесінің және таңдайдың шырышты қабатына таралады. Ілмектер арқылы тірек тістерге шайнау қысымы берілгендіктен пластиналы протезге қарағанда доғалы протездің негізін кішірек етіп жасауға болады. Доғалы тіс протезі ілмектерден, тістесу бастырғышынан, металды доға – бюгельден, ер тәрізді негізден және басқа да арнайы құрылымдардан тұрады.

• Алынбайтын протездер – бұлар тірек тістерге немесе имплантаттарға уақытша (цинкоксидэвгенольды сықпалармен) немесе тұрақты бекіткіштермен (цементтер, композитті материалдар, құлыпты бекіткіштер) бекітіледі. Оларды ауыз қуысынан алып шығу тек қана дәрігердің көмегімен арнайы құралдарды қолдану арқылы жүргізіледі. Алынбайтын протездерге көпір тектес протездер, қаптамалар, салмалар, жартылай қаптамаларды т.б. жатқызуға болады.

Тіс қатарлары ақауларында олардың орналасуы мен аралығының ұзақтығына байланысты және сақталған тістердің тіректік аппаратының жағдайына байланысты көпіртектес немесе консольды протездер қолданылады. Консольды немесе көпіртектес протездер тіректі бөліктен және протез денесінен (аралық бөлік) тұрады.

Консольды протез бұл – алынбайтын протез түрі, тірек бөлігі бір жақта ғана болғанда тіс қатары ақауын қалыптастырады.

Көпір тәрізді протез – мұнда протездің тірек бөліктері ақаудың екі жағында орналасады.

Консольді және көпір тектес протездің тіректі бөліктеріне қаптамалар , жартылай қаптамалар, салмалар, штифті жасанды қаптамалар жатады.

Консольді немесе көпір тектес протездің денесін жасанды тістер құрайды, олар металдан немесе металл мен фарфордан, металл мен пластмассадан жасалады. Металдан жасалған протез денесін құйылған деп атайды, ал аралас түрін – фасеткалы деп атайды. Жасанды тістердің альвеоляр өсіндісінің шырышты қабатына байланысты консольді және көпір тектес протездің денесі жанаспалы немесе жуылмалы пішінді болып келеді. Көпір тектес протез денесінің жуылмалы түрін көбінесе косметикалық тұрғыдан алдыңғы тіс топтарына жасайды. Шырышты қабатқа протез денесін жанастырғанда дыбыстың шығуы дұрыс болады және сөйлеген кезде сілекей шашырамайды. Басқа барлық жағдайда көпір тектес протездің денесін шырышты қабатпен екеуінің арасына 2-3 мм алшақтық қалдырып жасайды (жуылмалы түрі).

Тақырыбы: Тістердің және жақтардың жарақаттарында қолданылатын аппараттар мен протездер.

Түзетуші аппараттар (орнына салу) – ортодонттық аппараттардың, қондырғылардың көмегімен, жақ аралық шеңдеуіштердің көмегімен жеклеген тістер, тіс топтары, альвеолярлы бөліктер немесе жақ бөліктері қалыпты жағдайға орналастырады.

• Бекітуші аппараттар (ұстағыш, тұрақтандырғыш) – жақ сынықтарын дұрыс жағдайда ұстап тұру және олардың қозғалыссыздығын қамтамасыз ету.

• Бағыттаушы аппараттар – төменгі жақ тістеріне немесе сүйекті сынықтарынан өзінің жазықты қисаю құрылымы арқылы белгілі бағыт береді.

• Орнына келтіру аппарат – тістер, жақ және бет протездері арқылы тіс қатарының тіңдері ақауларын орнына келтіруге арналған.

• Қалыптағыш аппараттар – олар пластикалық материалдың тірегі болады немесе олардың көмегімен, тіссіз төменгі жақ операциядан кейін алынбалы протездердің орындары қалыптасады, протездің жақсы бектілуіне бағытталған.

• Бөлектегіш аппараттар – ауыз қуысын мұрын қуысынан бөліп тұрады. Оларды оптураторлар деп атайды.

• Аралас аппараттар – бұл аппараттарда бір уақытта бірнеше қызметтер атқарылады, мысалы, репозиция және бекіту, орнына келтіру және қалыптастыру.

Құрылма түріне байланысты протездер :

• Пластиналы, өзінің құрылымында пластмассалы немесе металды пластиналы негізі бар.

• Доғалы, өзінің құрылымында металды доға немесе бір және екі байланытырғыш доғалары болады.

• Сымды, негізі металды сым болып табылады, соның ішінде – иілмелі сым.

• Каппалы, құрылымның негізінде металдан немесе пластмассадан каппалар жатады.

• Қалпақшалы.

• Көпір тәрізді.

Орналасу орнына байланысты:

• Ауыз ішілік – бір жақты немесе екі жақты тістерде, альвиолярлы бөлікте, таңдай күмбезінде бекітілген.

• Ауыздан тыс – бет терісінде, шүйде сүйегінде, бас сүйегіне енгізілген имплантаттарда бекітіледі.

• Ауыз ішілік және ауыздан тыс әдістер – аппараттың бір бөлігі ауыз қуысы ішінде, ал екінші бөлігі ауыздан тыс тұрады.

Әсер ету қызметіне байланысты:

• Механикалық (белсенді) – құрылымның ішінде бар әрқашанда әсер етуші күш (бұранданың қысымы ; доғаның, серіппенің серпмділігі; резиналы тартқыштардың, лигатураның эластикалылығы) және бұлшық еттердің жиырылу қаблеттілігіне байланысты емес.

• Функциональды ( інжарлы) – үзілмелі әсер етуші күш, күштің көзі болып шайнау және ымдау бұлшық еттерінің жиырылу қаблеттігін жатқызады.

• Аралас – бұл жағдайда механикалық және функциональды әсер етуші элементтердің бірігуі арқылы болады;

Тақырыбы: Қазіргі кезеңдегі құрылымдық жадиғаттар.

Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау үшін әр түрлі металл құймалары қолданылады. Металдар таза күйінде қолданылмайды, өйткені олардың қасиеттері негізгі материалдарға қойылатын талаптарға сай емес. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын барлық металдар көп компанентті құймалар болып табылады.

Металдардың химиялық қасиеттері құрамындағы атоммен әлсіз байланысқан қозғалғыш электрондардың санына байланысты.

Металдардың құрылысы. Металдар қатты күйінде анық байқалатын кристалдық құрылыста болады. Металдың бет қабатын мұқият жалтыратып содан соң белсенді химиялық заттармен улай отырып микроскоппен қарағанда оның құрылысының кристалды екенің көруге болады. Кристалды дененің негізгі ерекшеліктері атомдардың молекулалардың немесе иондардың кеңістікте белгілі бір орында орналасуы болып табылады.

Металдардың көпшілігіне тән кристалдық тордың үш түрі бар:

1. кубтық қабырғаларынан орталықтандырылған , бұдан кристалдық тор темірде 910-1390º С температура аралығында алюминийде, алтында, мыста, қорғасында болады.

2. Кубтық көлемді – орталық таңдырылған, бұндай кристалдық тор темірде 910 ºС төмен болғанда және 1390ºжоғары болғанда хромда, ванадида болады

3. Гексагональды бұндай кристалдық тор мырышта, магнийде, кадмийде болады. Кристалдық тордың байдамдарында оң зарядталған иондар орналасады.

Атомдардың валентілігін анықтайтын электрондар кристалдық торда бос қозғалыста болып, электрондық газдар түзеді. Олардың белсенділігінен металдың электр және жылу өткізілетін қасиеті өзгеріп отырады.

Кристалдық құрылыстың кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағы қуыстардың болуы, басқаша «вакансия». Торлардың бұл кемістіктері құймалардың балқу кезінде бір-біріне енуі үшін өте маңызды және термиялық өндеуге байланысты. Кристалдық құрылыстың екінші бір кемшілігі дислокация деп аталады. Бұл жағдайда кристалдардың шоғырлануына байланысты жартылай жазықтық түзіп, бір сызықтың бойына орналасқан кемістікке әкеліп соғады басқаша айтқанда жиектік дислокация. Бұл дислокация түзу болуы болмаса бұралып спираль тәрізді болуы да мүмкін. Соңғысы “бұрандалы дислокация“ деп аталады.

Құймалардың кристалдық құрылысы: Құймалар сұйық күйден қатты күйге көшкен кезде кристалдық тор түзеді. Осы қату кезінде құйма құрамындағы компоненттерінен бір-бірімен әрекеттесуін негізгі үш түрге бөледі механикалық қосылыс, қатты ерітінді және химиялық қосылыс.

Механикалық қосылыс. Құйманың бұл түріне бір-бірінде ерімейтін металл қосылыстарын жатқызады. Бұндай қосылыс ретінде, мысалы қорғасын, висмут және кадмий қосылыстарын жатқызуға болады. Құйманың әрбір компоненті өзіне тән кристалдық торын сақтайды және қасиеттері негізінен құрамдық бөліктерінің қатынастарына байланысты. Компоненттерінің өзара әлсіз байланысы бұл құймаларды тез балқығыш жасағанымен қолдану үшін олардың беріктігі жеткілікті.

Қатты ерітінді. Бұл топқа жататын құймалардың элементтері өзара сұйық күйде де қатты күйде де бір бірінде ерігіштік көрсетеді. Қатты ерітінді деп негізгі еріткіштің металл торларына еріген заттың атомдары кірген біркелкі кристалдардын тұратын денені айтамыз. Рентгеналогиялық тексерулердің нәтижесі қатты ерітіндінің бір ғана торы болатындығын анықтап отыр. Қатты ерітіндіде бір заттың атомы екінші бір заттың кристалдық торындағы атомдардың орнын басуы мүмкін, ал атом аралық кеңістіктерде металл емес заттар орналасады. Осы қосылыстарға мысал ретінде ортопедиялық стоматолгияда кеңінен қолданылып жүрген хром – никель, хром – кобальт құймаларын жатқызуға болады.

Метал коррозиясы Коррозия деп металдардың сыртқы ортамен химиялық және электрохимиялық әрекеттесулерінің нәтижесінде болатын бұзылуын айтамыз.

Коррозиялар біркелкі, жергілікті және интеркристаллитті болып бөлінеді.

Біркелкі коррозия басқа коррозияларға қарағанда қауіпсіздеу. Бұйымның қалыңдығы жергілікті болғанда оның механикалық қаттылығы шамалы ғана өзгереді. Өйткені коррозияға ұшыраған бөлігін тазартатын болса, онда ұйыиның беткі қабаты бұдыр лайып тұрады.

Жергілікті коррозия металдардың кейбір бөліктерін қамтиды және оюды дақ немесе нүкте сияқты әр түрлі тереңдіктегі бүліністер ретінде көруге болады.

Интеркристалиттік коррозия металдық кристалдарының арасындағы болған бұзылыс.

Емдік және алдын алу апараттары – бұл ортопедиялық қондырғылар шайнау – сөйлеу аппаратында болатын ауытқуларды, ақауларды қалпына келтіруге арналған. Шайнау - сөйлеу аппарты бұл бір бірімен тығыз байланыста болатын мүшелер тобын айтады, олар шайнауға, тыныс алуға, дыбыстарды құрауға және сөйлеуге арналған.

Аномалия – бұл белгілі биологиялық түрге тән қызметі мен құрылсынан ауытқу, ағзаның даму бұзылыстары салдарынан пайда болатын құбылыс.

Көптеген ортопедиялық алдын алуға және емдеуге арналған аппараттар бекітілу әдісіне, қондырғының түріне, орналасу орнына, әсер етуі мен тағайындалуына байланысты бөлінеді. Барлық протездер келесі ретпен топтастырылады:

· Бекітілу әдісі бойынша:

• Алынбалы протездер – адгезия арқылы, анатомиялық ретенция және механикалық бекіткіштер (ілмектер, вестибулярлы доға, құлыпты бекіткіштер, тіс альвеолалық құрсау) көмегімен бекітіледі, керек жағдайда науқастың өзі протез орны тіңдерін, табиғи тістерді, олардың пародонтына, протездің өзіне ешқандай зиян келтірмей ауыз қуысынан алып шығып, қайтадан орнына кигізе алады. Бұл протездерге жартылай алынбалы пластиналы пртездер, толық алынбалы пластиналы протездер және доғалы протездер жатады.

• Жартылай алынбалы пластиналы протез дегеніміз – бұл тіс қатарының жартылай ақауларын жасанды қондырғылардың көмегімен қалпына келтіруге арналған протез. Бұндай протездер қондырғыларына тек қана тіс қатарының анатомиялық пішінін келтіріп қоймайды сонымен бірге жоғалтылған жақтың қатты тіңдерінің және ауыз қуысының жұмсақ тіңдерінің рельефтерінің ерекшеліктерін келтіреді. Егерде ақауларды алынбайтын протездермен қалпына келтіру толық жүргізілмесе жартылай алынбалы протездер қолданылады. Жартылай пластиналы протездер көмегімен тіс жақ жүйесінің қызметі қалпына келеді және оның көмегімен айтарлықтай косметикалық нәтижеге жетуге болады. Пластиналы пртездер арқылы тек қана тістердің пішінінін және түсін келтіріп қана қоймай, ауыз қуысының шырышты қабатының рельефі мен түсінде келтіруге борлады. Жартылай пластиналы протез негізден және ақау аймағында орналасқан жасанды тістерден тұрады. Протездің құрамды бөліктеріне бекіткіш элементтер – ілмектер және аттачмендер жатады.

Толық алмалы – салмалы протез бұл – тіс қатарында барлық тістер болмаған уақытта қолданылатын протез. Барлық тістердің болмауы дистрофиялық (тіс жегісі, пародонтоз) және жарақатты процестердің әсерінен тіс – жақ жүйесіндегі функциональды және анатомиялық бұзылыстарға алып келеді. Альвеоляр өсіндісі мен жақтардың семуі жүреді. Жақта барлық тістер болмағанда самай төменгі жақ буынында өзгерістер кездеседі. Толық алмалы – салмалы протез көмегімен пайда болатын өзгерістерді тоқтатуға және шайнау қызметін қалыптастыруға, науқастың ішек жолдары қызметін қалыпты жағдайға келтіруге мүмкіндік туғызады. Толық алмалы – салмалы протездер пластмассалы негізден және жасанды тістерден тұрады.

Доғалы протездер бұл – алынбалы протездер, тірек ілмектерден немесе құлыпты бекіткіштерден, негізі бар жасанды тістерден және доғадан тұрады. Протездің металл бөлшектері протездің қаңқасы деп аталады. Доғалы протезде пластиналы протезге қарағанда, протезден өтетін шайнау қысымы тірек тістерге ілмектер арқылы таралады, ал протездің негізі арқылы альвеолярлы өсіндінің, жақ денесінің және таңдайдың шырышты қабатына таралады. Ілмектер арқылы тірек тістерге шайнау қысымы берілгендіктен пластиналы протезге қарағанда доғалы протездің негізін кішірек етіп жасауға болады. Доғалы тіс протезі ілмектерден, тістесу бастырғышынан, металды доға – бюгельден, ер тәрізді негізден және басқа да арнайы құрылымдардан тұрады.

• Алынбайтын протездер – бұлар тірек тістерге немесе имплантаттарға уақытша (цинкоксидэвгенольды сықпалармен) немесе тұрақты бекіткіштермен (цементтер, композитті материалдар, құлыпты бекіткіштер) бекітіледі. Оларды ауыз қуысынан алып шығу тек қана дәрігердің көмегімен арнайы құралдарды қолдану арқылы жүргізіледі. Алынбайтын протездерге көпір тектес протездер, қаптамалар, салмалар, жартылай қаптамаларды т.б. жатқызуға болады.

Тіс қатарлары ақауларында олардың орналасуы мен аралығының ұзақтығына байланысты және сақталған тістердің тіректік аппаратының жағдайына байланысты көпіртектес немесе консольды протездер қолданылады. Консольды немесе көпіртектес протездер тіректі бөліктен және протез денесінен (аралық бөлік) тұрады.

Консольды протез бұл – алынбайтын протез түрі, тірек бөлігі бір жақта ғана болғанда тіс қатары ақауын қалыптастырады.

Көпір тәрізді протез – мұнда протездің тірек бөліктері ақаудың екі жағында орналасады.

Консольді және көпір тектес протездің тіректі бөліктеріне қаптамалар , жартылай қаптамалар, салмалар, штифті жасанды қаптамалар жатады.

Консольді немесе көпір тектес протездің денесін жасанды тістер құрайды, олар металдан немесе металл мен фарфордан, металл мен пластмассадан жасалады. Металдан жасалған протез денесін құйылған деп атайды, ал аралас түрін – фасеткалы деп атайды. Жасанды тістердің альвеоляр өсіндісінің шырышты қабатына байланысты консольді және көпір тектес протездің денесі жанаспалы немесе жуылмалы пішінді болып келеді. Көпір тектес протез денесінің жуылмалы түрін көбінесе косметикалық тұрғыдан алдыңғы тіс топтарына жасайды. Шырышты қабатқа протез денесін жанастырғанда дыбыстың шығуы дұрыс болады және сөйлеген кезде сілекей шашырамайды. Басқа барлық жағдайда көпір тектес протездің денесін шырышты қабатпен екеуінің арасына 2-3 мм алшақтық қалдырып жасайды (жуылмалы түрі).

Жасанды қаптамалар - тістің табиғи сауытының бұзылыстарын қалпына келтіруші протез. Жасанды қаптамамен әдетте сау тістерді де қаптайды. Егере де тіс қатарында ақау болса және көпір тектес протез қолданылса жасанды қаптама оның тірегі болады. Жасанды қаптамалар металдардан, пластмассадан, металл мен пластмассадан, металл мен керамикадан жасалынады. Жасанды қаптамаға қойылатын талаптар:

1. Қалыптастырушы тістің анатомиялық пішініне сәйкес келуі.

2. Айқын экваторының болуы.

3. Қызыл иек қалтасына 0,3-0,5 мм кіріп, тістің мойын бөлігін толығымен қоршап тұру.

4. Көршілес тістерімен жанасу нүктесін қалыптастыру.

5. Төменгі жақтың аклюзиялық қозғалысында тіс қатарының түйісуіне кедергі туғыбау.

Дайындалу жолына байланысты жасанды қаптамалар штампталған және құйылған болып екіге бөлінеді.

Салма – табиғи тіс тіндерінің жартылай бұзылыстарын қалпына келтіруге арналған протез. Салмаларды тірек ретінде доғалы және көпір тектес протездерде қолданады. Тістерді салмалармен протездеу келесі клиникалық және зертханалық кезеңдерден тұрады:

1. Тісте қуысты қалыптастыру.

2. Салманың балауыз репрадукциясын алу.

3. Балауыз репрадукциясын металға немесе пластмассаға алмастыру.

4. Салманың дұрыс дайындалғанын тексеріп оны ауыз қуысында бекіту.

Жартылай қаптама – бұл алынбайтын протез құрылымы, табиғи тісті ішкі, бүйірлі және шайнау беттерінен жауып тұрады. Жартылай қаптамалар көпір тектес протездердің тірегі ретінде жақсы косметикалық нәтиже беру үшін қолданылады. Жартылай қаптамаларды алтын – платина құймасынан немесе тот баспайтын болаттан жасайды.

Әдебиеттер

1. Гаврилов Е.И., Щербаков А.С. «Ортопедическая стоматология»;

2. Демнер Л.М. «Зубопротезная техника»;

3. Гаврилов Е.И., Альшиц И.М. «Ортопедическая стоматология»;

Ф КГМА 1-8-21/02

МУ «Организация методической

работы в соответствии с ГОСО 2006

года» от 04.07.2007 г