4 Кезең (Нұсқа – «д» бұрыш жалбыз жапырағы) Дұрыс жауап эталоны:

1. Кептірілген бұрыш жалбыз эфир майына сараптама эфир майларына органолептикалық талдау:

• Түсін және мөлдірлігін (10мл майды диаметрі 2-3см болатын түссіз цилиндрге салып жарық толқынында анықтайды);

• Иісін 0,1мл (2тамшы) эфир майын ұзындығы 12см, ені 5см болатын фильтр қағазына салып,әр 15 минут сайын стандарт үлгінің иісімен салыстырады,1сағатта иісі жоғалмауы керек.

• Дәмін фильтр қағазына тамызылған тамшыны тілге тақап не 1тамшы майды қант пудрасының 1г қосып тілмен дәмін көру арқылы.

Эфир майларын анықтау үшін реактивті таңдап алады.

• Бөліндіге 4-5 тамшы натрий нитропрусиді ерітіндісін сілтілі ортда қосады. Шайқаған кезде, конденсірленген эфир майларының бар екенін айқындайтын қызыл түс пайда болады.

• 1 тамшы пара–диметиламинобензальдегид ерітіндісін қосады (1г пара – диметилбензальдегидті 4 тамшы суда жібітеді, кейін 3 мл концентрлі күкірт қышқылын қосады), нәтижесінде айқын сары түс түзіледі, 2-3 тамшы су қосқаннан малина-қызыл түске боялады.

• 1-2тамшы концентрлі күкірт қышқылындағы 1% ванилин ерітіндісін қосады,1мл су қосқаннан малина қызыл түс пайда болады.

2.Сандық анықтау. Аналитикалық үлгіні диаметрі 2 мм тесігі бар сүзгіден өтетіндей етіп ұсақтайды. Эфир майын 15г ұсақталған шикізатты 1 немесе 2 МФ Х1 басылымы әдісімен анықтайды. Айдау уақыты –1 сағат.

1әдіс

Гинзберг әдісі

1.- домалақ түпті колба; 2. – қабылдағыш; 3. – тығын; 4. – кері тоңазытқыш

2 әдіс

Клевенджер әдісі

1.колба 6. Қабылдағышты кеңейген жері

2.пар өткізетін майысқан түтік 7. Жанындағы түтік

3. тоңазытқыш 8. резенке шланг

4. градуирленген қабылдағыш 9. Ағызатын түтік

5. ағызатын кран

5 Кезең (Нұсқа –«д» бұрыш жалбыз жапырағы) Дұрыс жауап эталоны:

1. Кептірілген дәрілік өсімдік шикізатының медициналық қолданылуы: Медицинада қолданылуы:тұндырмасы өт айдау үшін, ас қорытуды жақсартуға, асқазан-ішек спазмдарында,лоқсуда, жүрек айнығанда және антисептикалық, тынышдандыратын дәрі ретінде қолданылады.

2.Препараттар: бұрыш жалбыз жапырағы көптеген асқазанға, өт айдауға, тыныштандыруға арналған жинақтар тұндырмалар құрамына кіреді, комплексті препараттарына-корвалол, валокордин, пектусин, меновазин, бороментол дәрілері жатады. Сонымен қатар бас сақинасына қарсы қарындаштар, жағылмаларда, мұрын бітелгенде тамызатын тамшы құрамына, ингаляциялық құрамдарда кездеседі.

НҰСҚА –«Ж» ДӘРІЛІК ШАЛФЕЙ ЖАПЫРАҒЫ 1 кезең Дұрыс жауап эталоны:

1. Өндірілетін өсімдік – Дәрілік шалфей

Planta productivа- Salvia officinalis L.

2. Дәрілік өсімдік шикізаты – дәрілік шалфей жапырағы

Materia vegetabilis medicinalis- Folium Salviae

3. Тұқымдасы- Ерінгүлділер

Familia – Lamiaceae

Дәрілік шалфей – бұл өсімдік жартылай бұта,биіктігі 50 см,өсімдікті қалың түктер басқаннан кейін, сабағы да, жапырағы да бозғылт –жасыл түсті болады. Сабақтары бұтақталған,төрт қырлы, олар төменгі жағынан сүректелген. Жапырақтары ұзын 5-10см,сағақты,сопақша келген, сабақтарында қарама-қарсы орналасқан, жапырақтың жиектері, аздап дөңес тісті болады.Жапырақтың түсі бозғылт-жасыл(үлкен жапырақтары), ал ұсақ жапырақтары ақ түсті болады.Өйткені жапырақтарын қалың түк басқан, әсіресе, астыңғы жағынан.Дәрілік өсімдік шикізаты түрлі формалы немесе бүтін жапырақтар немесе бөлшектері 1-35мм дейін, өсімдіктің басқа бөліктері аздап кездеседі (сабағы, гүлдері тостағаншасымен бірге және онсыз). Гүлдері сабақтарының ұштарында кішкентай жапырақтардың қолтығында шоқтанып орналасқан,сондықтан сирек масақты гүл шоғырын түзеді. Жапырақтың түсі бозғылт-жасыл (үлкен жапырақтары), ал ұсақ жапырақтары ақ түсті болады.Күшті хош иісі бар.Дәмі ащы.

2 КЕЗЕҢ (нұсқа –«Ж» дәрілік шалфей жапырағы) Дұрыс жауап эталоны:

1. Шикізаты тұтас жапырақтардан ұзындығы 1мм-ден 35 мм-ге дейін кесінділерінен басқа да бөліктерінен тұрады – сабақ кесінділері,гүлдері. Жапырақтың жиектері, аздап дөңес тісті болады.Жапырақтың түсі бозғылт-жасыл(үлкен жапырақтары), ал ұсақ жапырақтары ақ түсті болады. Жапырақтың түсі бозғылт-жасыл (үлкен жапырақтары), ал ұсақ жапырақтары ақ түсті болады.Күшті хош иісі бар.Дәмі ащылау, татымды және аздап қармаушы қасиеті бар.

2.Химиялық құрамы. Шалфей жапырағының химиялық құрамында әсер етуші заттар–эфир майы оның мөлшері 2,5%.Эфир майынын негізгі компоненті - цинеол (15%-ке дейін), сонымен қатар L – α – туйон, Д – β – туйон, Д – α – пинен, Д – борнеол, Д – камфора бар.Үшциклді сесквитерпен цедрен анықталған, ал дитерпендерден - корнузол қышқылы, розманол.

Дәрілік шалфей химиялық құрамында ілеспелі заттары: илік заттар, тритерпендер қышқылдар - урсол және олеанол қышқылдары бар.

3.Микроскопиясы. Ұсынылған шалфей жапырағын калий гидроксидінің

2,5 % ерітіндісінде 5 минут қайнатады, Петри табақшасына ауыстырып, бірнеше рет ағын сумен жуады. Препаровалдық иненің көмегімен сынаманы заттық шыныға көшіреді. Жарықтандыру үшін хлоралгидрат немесе глицериннің ерітіндісінен 1 тамшы тамызылады, жабынды шынымен жабады және микроскоптың кіші және үлкен өлшемімен қаралады.Шалфей жапырағының препаратының микроскопиясында келесідей диагностикалық элементтерді табады:жапырағында жоғарғы жағынан қарағанда эпидермис клеткалары көрінеді: көпбұрышты әлсіз иілген қабырғалы, төменгі жағынан қабырғалары көбірек иілген болады.Лептесік (устьицасы) негізінен төменгі жағынан, екі лептесік маңы жасушаларымен қоршалған, олар лептесік шеліне перпендикуляр орналасқан (диацидті тип). Эфир май бездері жапырақтың екі бетінен де дөңгелек формалы, бір бірінен қиын ажыратылатын, жарық өткізетін аяқтары бар,олар 6 – 8 бөлгіш клеткалармен радиальды түрде орналасқан, талшықтары көп, әсіресе, төменгі бөлігінен, жай және бірнеше бастары бар. Жай талшықтар көп клеткалы, төменгі клеткалар (2-4 жиі) қысқа, қабырғалары қалың, жоғарғы клеткасы ұзын, иілген, қабырғалары жұқа. Басы бар талшықтар ұсақ, қысқа, бір не ұш аяқтардан тұрады және шар тәрізді бір екі жасушалы бастары бар, жиегінен және астынан да жақсы көрінеді.