Znaki specjalne właściwe

1.     Jedną z częściej stosowanych abrewiacji przez znak specjalny właściwy, było skracanie sylaby –ram, oraz końcówki dopełniacza liczby mnogiej (genetivus pluralis) I i II deklinacji -rum. W tym wypadku odcinano dwie ostatnie litery, znakiem odcięcia zaś była prawie pionowa kreska przecinająca okrągłe r. Powstały znak – przypominający ozdobną cyfrę „4” – pisano za ostatnią pozostałą literą wyrazu, niekiedy lekko powyżej niej.

2.     Falista kreska, , będąca przekształceniem okrągłego „r” oznaczała również skrócenia końcowych sylab, w których występowała litera „r”:

-         pozioma kreska falista umieszczana zawsze nad ostatnią literą skracanego wyrazu to –ra, -ar, -re, -er

-         pionowa kreska falista umieszczana w środku lub na końcu wyrazu to - -er, -re, -ir, -ri,

3.     Okrągłe „r”, podobne do falistej i lekko rozciągniętej cyfry „2” stojącej lub leżącej, nadpisane nad literą poprzedzająca skrót (zazwyczaj na końcu wyrazu), oznaczało ­-ur, -tur, rzadziej –or.

4.     Znak „9” umieszczany zazwyczaj na początku wyrazu zastępował przedrostki con-, com-, cun-, cum-

5.     Znak „⁹” nadpisany nad ostatnią literą przed skrótem oznaczał: us, os, rzadziej s. Na północy Francji i w Niderlandach znak ten stosowano dla oznaczenia wszelkich skróceń zawierających „s”.

6.    Znak średnika ; lub wydłużonej cyfry „3” miał znaczenie zmienne: niekiedy oznaczał ­–us w końcówce –bus w ablativus pluralis, niekiedy końcowe –m. w bierniku, najczęściej jednak zastępował spójniki que oraz et. Na zasadzie podobieństwa fonetycznego oznaczał również –ed w słowie sed: s;

7.     Znak „7” najczęściej stosowano dla oznaczenia spójnika et lecz także zgłoski et i ed usuwane z wyrazu (zazwyczaj końcowe). „7” z kreską u góry mogło oznaczać etiam oraz atque.

 

Znaki specjalne niewłaściwe

         Najczęściej w roli znaku specjalnego niewłaściwego występowała kreska. Jak powiedziano wyżej, oznaczała ona abrewiacje przez kontrakcję i przez suspensję, wskazywała również na usuniecie konkretnych sylab lub zgłosek. Kreska – prosta i wyginana – oznaczała również usunięcie części niektórych łacińskich przedrostków, z których pozostawiano pierwszą literę z dodaną kreską: ­prae-, per-, par-, pro-, quae-, qui-, quod-, quia-.

Monogramy

Monogramy to litery jednego słowa złożone w figurę, znak graficzny. Zwyczaj tworzenia monogramów narodził się najprawdopodobniej w Grecji, skąd przeszedł do kancelarii merowińskiej i karolińskiej. Najbardziej znane monogramy powstały w czasach imperium frankońskiego i składały się na imię Karola Wielkiego (Karolus) i Chlotara (Hlotarius).

 

 

Abrewiacje znikały z użytku stopniowo, w miarę jak rozpowszechniała się renesansowa antykwa i książka drukowana. Spotyka się je jeszcze we wczesnych drukach, zwłaszcza niemieckich drukowanych czcionką wzorowaną na teksturze. Ostatnią ostoją gotyckiego pisma ręcznego i abrewiatur była kancelaria papieska. Niemal do końca XIX wieku najważniejsze dokumenty papieskie  (Litterae Apostolicae) pisano ręcznie pismem zwanym bollatico, bedącym odmianą gotyckiej rotundy. Dopiero na mocy dekretu papieża Leona XIII wydanego 29 grudnia 1878 r., zrezygnowano z tego typu pisma oraz z licznych abrewiatur w dokumentach administracyjnych Watykanu. Ten sam dekret zabraniał stosowania skrótów, dopuszczając do użytku tylko nieliczne, najczęściej występujące i powszechnie znane, na przykład formułę S.R.E. - Sancta Romana Ecclesia, Sanctae Romanae Ecclesia (Święty Kościół Rzymski). Wciąż używane są skróty w dokumentach dotyczących liturgii i nauczania Kościoła oraz w datacji.