39. Ерітінділер және электролиттік диссоциалану теориясының негіздерін оқыту әдістемесі, олардын бағдарламадағы орны мен маңызы. Ерітінділер концентрациясын оқыту әдістемесі.

Электролиттер теориясының орта мектеп курсындагы орны және оқыту әдістемесі. Ерітінділер туралы оқу материалы 1954 жылға дейінгі бағдарламаларда 8 жэне 10-сыныптарда жеке тақырып ретінде оқытылып келген, 1954/55 жылы дербес тақырып түрінде қарастырылмай, басқа тақырыптардың ішіне енгізілді. 1960 жылдан бастап, арнайы тақырып ретінде 7 және 9-сыныптарда өтілді. 1986/87 оқу жылынан бастап 8 және 9-сыныптарда оқытылатын болды. 8-сыныптағы оқу материалының мазмұны, негізгі ұғымдарын қалыптастыру мәселелері осының алдында баяндалды.

Оқушыларды электролиттік диссоциациялану теориясымен таныстырудың іс жүзінде қалыптасқан екі әдістемелік тәсілі бар. Бірінші тәсіл - ерітінділердің электр өткізгіштігін сынаудан бастап диссоциациялаудың механизмін түсіндіру, екінші тәсіл - алмасу реакцияларының ерекшелігін қарастырғаннан кейін ерітінділердің электрөткізгіштігін сынау.

Бірінші әдістемелік тәсілді пайдаланғанда химиялық байланыстардың типтері және бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары жөніндегі оқушылардың білімі еске түсіріледі. “Химиялық байланыстар типі эр түрлі заттар ерітінділерінің қасиеттері бірдей бола ма?”- деген мэселе қойылады. Мәселені шешу үшін белгілі бір негізге сүйеніп, таңдап алынған бейорганикалық жэне органикалық заттардың электрөткізгіштігі сыналады. Электрөткізгіштікті сынайтын құралдың құрылысы, сақтық ережелері түсіндіріліп, сынау нәтижесі кесте түрінде жазылады.

Тэжірибе бойынша оқушылар қорытынды жасайды: 1) жеке күйіндегі қатты (қант, тұз, қышқыл, сілті) жэне сұйық заттар электр тогын өткізбейді; 2) органикалық заттардың (қант) ерітінділері электр тогын өткізбейді; 3) ас тұзының, натрий сілтісінің жэне тұз қышқылының ерітінділері электр тогын өткізеді; 4) ерітінділері немесе балқыған күйінде электр тогын өткізетін затгар - электролиттер, өткізбейтін заттар бейэлектролиттер деп аталады; Электролиттердің иондану механизмін түсіндіру үшін бұл құбылыстағы су молекуласының ролі қарастырылады. Модельдерін, 9-сынып оқулығындағы 2-суретті (6-8), тақтага сызылған сызбанұсқаларды пайдаланып, су молекуласының құрылысы талданады. Су молекуласын түзуге сутегінің з-электроны, оттегі атомының 2/т-электрондары қатысады. р-электрондарының бұлттары гибридтеніп, бір-біріне 105°-қа орналасқан. Сутегі атомдарының бұлттарымен байланыс түзгенде 105° бұрышты пішіні бар молекула түзіледі. Электрон жұптары оттегі атомдары жағына ығысып орналасуына байланысты молекула полюсті-болады, оны шартты түрде +, -таңбасымен белгілейді.

ОҚЫТУ

Ерітінділермен алғашқы таныстыру. Оқушылар судың еріткіш қасиеті жэне ерітінділер туралы қарапайым түсінікті табиғаттану курсынан жэне күнделікті тұрмыстан біледі. Ерітінділер химиялық жағынан жүйелі түрде 8-сыныптағы «Су. Ерітінділер. Негіздер» тақырыбында оқытылады. Бұл тақырыптың мақсаты судың еріткіш қасиетіне сүйене отырып, ерітінді ұғымын саралау, қоспа мен химиялық қосылыс арасынан ерітінділердің алатын орнын көрсету. Ерітіндіден туындайтын еріғіш, ерігіштік, ерігіштік коэффициенті, ерітіндінің концентрациясы, қанық ерітінді, қанықпаған ерітінді, сұйық, қою ерітінді ұғымдарын нақтылы қалыптастыру, ерітінділердің өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, табиғат жэне тұрмыстағы маңызын ашып көрсету.

Ерітінділер туралы алғашқы ұғым қоспалар мен ерітінділердің қасиеттерін салыстыратын тәжірибе арқылы қалыптастырылады. Оқушылар өздеріне үлестіріліп берілген немесе көрнекі көрсетілген Дисперстік жүйелерді зерттеп, кесте түрінде жазады.

Тәжірибе нэтижесінде оқушылар әр текті қоспалар біраз тұрганда жеке құрамдас бөліктерге жіктеледі, ерітінділер бір

текті жэне тұрақты деген қорытындыға келеді. Бір тектілігі мен тұрақтылығы - нағыз ерітінділердің аса манызды қасиеттері.