1.Орта ғасырлардағы отырықшы және көшпелі мәдениет.Қолөнер,сауда,ауыл шаруашылығы.Наным сенімдер және дін.

Жетісу өңірі мен Шу,Талас бойы мен Сырдария көшпелілер мен отырықшы аймақты байланыстырған аудан болды.Сыр бойы ерте кезден егіншілік мәдениеті дамыған,қалалар мәдениеті өркен жайған өркениетті аймақтар ретінде белгілі. Тұрақты қыстау,күзеу,көктеу,жайлау жартылай көшпелікті көрсетсе,кейбір қыстаулардың мңында егін шар.мен айналысушылық та болған.Шаруаш.ң мұндай түрін жарт.отыр.мал өсіру деп атуға болады.Сонда мал өсірушіліктің өзінің бірнеше түрін көреміз. Орта ғасырдың басында қалалық өмір қалыптаса бастаған. Қалалар мен жарт.көшпелі.ң арасында мәдени және экон.қ байланыстар дамыған. Мал өсірушілер өздерінің малдарынан жүн,ет,май,тері қнімдерін немесе артық малдарын қыстақ пен қала тұрғындарына сатып,болмаса айырбас сауда жасап,қздеріне тұрмысқа қажнтті заттарын алып отырған. Қолөнер. Қала тұрғ.ң көбеюі тұтыну бұйымдарын көп өндіруді талап етті.Сонд. да қалаларда түрлі бұйымдар өндіретін шеберлер,шеберха.р көбейе бастайды.Орта ғас.да қыш құмыра,шыны,металл бұйымдарын жасайтын ұсташылық,зергерлік,сонд.ақ тас өңдеу кәс.мен айн.н шеберлер қалыптасады. Олардың өндірген бұйымдарынан өмірдің өркендеу деңгейін аңғаруға болады. Қ.қ жасайтын шеберх.р Отырар,Құйрықтөбе,Талғар,Тараз және т.б қалалардан табылғанҚ.қ.дың тағы бір қолы жеткен жетіст.ң бірі шыны әйнек бұйымдар жасау кәсібінің дамуы.Қаз.ң Отырар,Тараз,Йасы сияқты қалаларынан табылған шыны ыдыстар оныншы ғасырға саяды. Сауда. Қалалар санының өсуі сауданың жандануына үлкен әсер тигізді.Сауда негізгі үшбағытта жүрген: Халықаралық сауда; Қала.ң өз аумағындағы сауда; Қалалық.ң дала тұрғ.мен сауда байланысы. Сауда айырбас немесе ақша арқ.жүрді. Ірі қала.ға жүргіз.н қазба жұмыс.ы кезінде олардан таб.н алтын,күміс,қола сияқты метал.дан жасалған теңгелер тек айырбас сауда ғана емес, тауар ақша шығаратын сарайлар болған. Алайда айырбас саудасы басым болғандығы анық. Мәселен, қалаға далалы өлкелерден ауыл шаруа.қ өнімдері,керісінше далалы өлкелерге қала қолөнер.ң қолдарынан шыққан керамика,шыны,зергерлік әшекей бұйымдар жіберіліп отырған..

Түріктердің наным-сенімдері және дінi Ертедегі түріктер дінінің негізі Көкке (Тәңір) және Жер-Суға (Йер- Суб) сиыну болды". Құдірет деп есептелген бұл қос күштің негізгісі Көк болды. Умай ана.Өзінің мәні жөнінен бұдан кейін тұрған әйел тәңірісі Ұмай - от басы мен бала-шағаны қорғаушы болған. Ұмайға табыну Алтайдың кейбір түркі тілдес халықтарында XIX ғасырдың аяғына дейін сақталып қалды. Ертедегі түріктер арасында әр түрлі діндер таралгған, олардың ішінде ең әйгілілері — отқа табыну, жануарларға табыну, өсімдіктерге табыну. Ислам діні Орта Азия мен Қаз.ға арабтардың жаулап алуынан бастап ене бастады. X-XI ғасырлар арасындағы қала мәдениетінің дамуында ислам маңызды рөл атқарды.оныншы ғ.да Қарахан мемл.і ислам дінін қабылдап, 960ж мемл.дін деп жариялайды. Әл Макдиси Оңт.Қаз.н мен Жетісудың оныншы ғасырдағы қалаларында мешіттердің көптеп салына бастағандығы туралы жазады.Оған дәлел археол.зерт.лер мыс: Құйрықтөбе, Баласағұн,Тараз,Отырар қала.ғы мешіт орын.ң аршылуы.Мешіттер тек ірі қалаларда ғана емес,қыстақ кенттерде де салына бастаған. Ислам дінінің орныға бастағанын осы кездегі тұрғындардың жерлеу салтынан да байқауға болады. Мыс: Құйрықтөбе қала жұртының жанындағы зираттарды зертегенде адамдардың мұсылманша жерлегендері анықталған.Мұсылманша жерлеу салты б.ша, адамның басы құбылаға қаратылып,жанына ешбір зат бірге қойылмай жерленеді.Ал бұрын жерленген адамдар.ң жанына оның тірі кезіндегі заттары бірге қойылатын.Ислам діні орын теуп,өзінің күшіне ене бастағанда мұндай әдет ғұрыптарға тыйым салынған.Ислам дінінің нығаюы қазақ жерінде ғылым мен білім салаларының дамуына да ықпал етті.